Η Ηλεία τα χρόνια της Τουρκοκρατίας
Κατά την Τουρκοκρατία, η Ηλεία όπως και οι περισσότερες περιοχές στον Ελλαδικό χώρο, γνώρισαν την Οθωμανική καταπίεση και δυνάστευση. Οι Έλληνες γίνονταν καθημερινά θύματα εκμετάλλευσης από τους Τούρκους αγάδες και μπέηδες που τους εκμεταλλεύονταν και τους δήμευαν το βιός τους και τις περιουσίες τους. Η περιοχή ανήκε αρχικά στους Χατομαναίους Τούρκους της Γαστούνης και στους Τουρκαλβανούς που κατείχαν την περιοχή του Λάλα.
Ως και τις αρχές του 19ου αιώνα η Ηλεία υπαγόνταν στο Βιλαέτι (επαρχία) της Γαστούνης. Όμως στην συνέχεια ο Πύργος με 9 ακόμη χωριά αποσχίστηκε και δημιουργήθηκε το Βιλαέτι του Πύργου. Το Βιλαέτι του Πύργου ήταν συγκριτικά πιο προνομιακό από το Βιλαέτι της Γαστούνης μιας και του είχε παραχωρηθεί από τον Σουλτάνο ειδική άδεια για την μη καταβολή φόρων.
Σαν αποτέλεσμα αυτής της ευνοϊκής μεταχείρισης από τον Σουλτάνο, το Βιλαέτι του Πύργου εξελίχτηκε πιο γρήγορα τα τελευταία χρόνια πριν τον εθνικό ξεσηκωμό και ο πληθυσμός του (περίπου 7.000) ήταν αμιγώς Ελληνικός και σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από αυτόν της Γαστούνης.
Η Ηλεία στα όπλα - Η μάχη του Πύργου (3 Απριλίου 1821)
Αρκετοί πρόκριτοι, ιερωμένοι και οπλαρχηγοί από την Ηλεία είχαν μυηθεί στην Φιλική Εταιρία. Ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Εταιρίας ήταν και ο Ηλείος Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος από την Ανδρίτσαινα που κατόρθωσε να μυήσει στους κόλπους της Εταιρίας αρκετούς Ηλείους αγωνιστές μεταξύ των οποίων τον Γεώργιο Σισίνη από την Γαστούνη και τον Χαράλαμπο Βιλαέτη από τον Πύργο.
Ο Σισίνης μυήθηκε στην Εταιρία το 1819 και μαζί με τους γιους του Χρύσανθο και Μιχάλη άρχισε να οργανώνει και να προετοιμάζει την Επανάσταση στην Ηλεία. Ο Χαράλαμπος Βιλαέτης που ήταν ο πρωταγωνιστής της μάχης του Πύργου μυήθηκε στην Εταιρία το 1819 και σε συνεργασία με τον Σισίνη άρχισε να προετοιμάζει την Επανάσταση στην Ηλεία. Έτσι στις παραμονές του Εθνικού ξεσηκωμού οι Ηλείοι αγωνιστές ήσαν έτοιμοι για την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης.
Ο Αρχιεπίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός έστειλε στην Ηλεία τον Επίσκοπο Κερνίτσης Προκόπιο με 500 πολεμιστές με σκοπό να ξεσηκώσει τον λαό της Ηλείας εναντίον των Τούρκων. Μετά από τις επίπονες προσπάθειες του Προκόπιου, οι Ηλείοι παραμέρισαν τους δισταγμούς τους και αποφάσισαν να ξεσηκωθούν και να πολεμήσουν για την ελευθερία της Πατρίδας τους.
Στις 26 του Μάρτη 1821 ο Γεώργιος Σισίνης υψώνει την σημαία της επανάστασης στην Γαστούνη και ο Χαράλαμπος Βιλαέτης στον Πύργο.
Στις 3 Απριλίου του 1821 ο Πύργος έζησε μια από τις πιο ιστορικές μάχες του. Οι Λαλαίοι Τούρκοι – ο φόβος και ο τρόμος της περιοχής ετοιμάζονται να επιτεθούν στην πόλη του Πύργου. Εκεί όμως μίλησε όμως η ψυχή του Πύργιου αγωνιστή Χαράλαμπου Βιλαέτη. Ο Βιλαέτης βρίσκονταν στην Σκαφιδιά μαζί με τον Γεώργιο Σισίνη όταν πληροφορήθηκε για την επίθεση των Λαλαίων Τούρκων στον Πύργο.
Αμέσως έτρεξε με τις ολιγάριθμες δυνάμεις του στον Πύργο και άρχισε να οργανώνει την άμυνα της πόλης. Ο Βιλαέτης είχε μαζί με τις ολιγάριθμες δυνάμεις του και τον Αλέξη Μοσχούλα από την Ανδρίτσαινα μαζί με 70 παλικάρια. Επίσης υπήρξαν 100 Ζακυνθινοί που έτρεξαν για να βοηθήσουν τον Βιλαέτη, οι γιοι του θρυλικού γέρου του Μοριά Θεόδωρου Κολοκοτρώνη (Πάνος και Γιάννης) και οι αγωνιστές Γεώργιος Μήτσος και Αναστάσιος Μερκούρης.
Οι Έλληνες αντιστάθηκαν με γενναιότητα για δυο μέρες απέναντι στους κατά πολύ περισσότερους Τούρκους όπου τους προξένησαν μεγάλες απώλειες. Παρόλα αυτά οι Λαλαίοι κατόρθωσαν και μπήκαν στην πόλη του Πύργου όπου και την πυρπόλησαν. Η μάχη όμως του Πύργου έδωσε θάρρος και δύναμη στους Ηλείους αγωνιστές που συνέχισαν τους αγώνες τους εναντίον των Οθωμανών.
Στις 24 Απριλίου Οι Λαλαίοι επιχείρησαν να επιτεθούν στο χωριό Αγουλινίτσα Ηλείας αλλά απέτυχαν ύστερα από την γενναιότητα που επέδειξαν οι κάτοικοι του χωριού. Στην συνέχεια επακολούθησαν και άλλες σημαντικές μάχες όπως αυτή του Σμίλα 10 Μαϊου 1821 στην οποία άφησε την τελευταία του πνοή ο Χαράλαμπος Βιλαέτης ύστερα από ηρωική μάχη με τον εχθρό.
Θα επακολουθήσει η μάχη στο Πούσι τον Ιούνιο του 1821 όπου οι Έλληνες πέτυχαν μια σπουδαία νίκη απέναντι στους Λαλαίους Τούρκους που ανάγκασε τους τελευταίους να εγκαταλείψουν οριστικά το Λάλα και να φύγουν για την Πάτρα.
