Οι παλιοί σιδηροδρομικοί σταθμοί ρημάζουν δημιουργώντας μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις σημαντικά προβλήματα στους κατοίκους κοντινών πόλεων και χωριών, αφού σ΄αυτούς συχνά βρίσκουν καταφύγιο τοξικομανείς, μετανάστες και άστεγοι.
Τζάμια σπασμένα αλλά και σιδηροδρομικά κτίρια κατεστραμμένα από φωτιές που σε αρκετές περιπτώσεις ξεκινούν από την προσπάθεια όσων βρίσκουν σ΄ αυτούς καταφύγιο να ζεσταθούν καίγοντας ακόμα και ξύλινες μεσοτοιχίες και πατώματα!
Για το θέμα έχει ευαισθητοποιηθεί το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς, που έχει ήδη στείλει υπόμνημα σε όλους τους αρμόδιους φορείς για τη διάσωση τόσο του δικτύου όσο και του σημαντικού αρχειακού υλικού (σχέδια, έγγραφα και τεχνικά αρχεία), το οποίο εξακολουθεί να βρίσκεται ακόμα σε πολλούς σταθμούς.
Συνολικά 79 σταθμοί και στάσεις του δικτύου έχουν χαρακτηριστεί μνημεία. Ωστόσο, ο χαρακτηρισμός και μόνο δεν μπορεί να τους γλιτώσει από τη φθορά του χρόνου, την εγκατάλειψη και τους βανδαλισμούς. Παράλληλα, η Επιτροπή κάνει προσπάθειες ώστε η εσωτερική γραμμή Κορίνθου-Μύλων-Καλαμάτας να κηρυχθεί μνημείο.
Το μετρικό δίκτυο της Πελοποννήσου κατασκευάστηκε τον 19ο αιώνα. Κάλυπτε 750 χιλιόμετρα και περιελάμβανε 153 σιδηροδρομικούς σταθμούς και στάσεις αλλά και κτίρια αποθήκευσης εμπορευμάτων μαζί με λιθόκτιστες μεταλλικές γέφυρες, τούνελ και άλλα έργα:
«Είναι χαρακτηριστικοί σταθμοί του 19ου αιώνα, που σε άλλες περιπτώσεις ακολουθούν το νεοκλασικό ιδίωμα της εποχής και άλλοτε μορφές που έφεραν οι ξένοι μηχανικοί που τους σχεδίασαν, προσαρμοσμένες όμως στα χαρακτηριστικά της ελληνικής επαρχίας» λέει στο «Εθνος» ο αρχαιολόγος Απόλλων Κύρκος, ο οποίος έχει κάνει διατριβή για το σιδηροδρομικό δίκτυο της περιοχής:
«Οι σταθμοί γκρεμίζονται σιγά σιγά. Πολλοί μάλιστα έχουν ήδη καεί όπως αυτοί της Μεγαλόπολης, του Αιγίου, του Λεονταρίου. Η αξιοποίηση για πολιτιστικές χρήσεις αποτελεί μια λύση σε ορισμένες περιπτώσεις. Ωστόσο, τα σιδηροδρομικά κτίρια έχουν ένα σαφή προσανατολισμό χρήσης. Το πιο σωστό θα ήταν το δίκτυο που κάποτε έκλεισε σε μια νύχτα να επαναλειτουργήσει» λέει.
Επισημαίνει μάλιστα ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η έλλειψη προσωπικού για τη φύλαξη του δικτύου: «Στο τμήμα Κόρινθος, Αργος, Ναύπλιο, Καλαμάτα υπάρχει μόνο ένας εργαζόμενος στην Τρίπολη. Αν δεν κινηθούμε τώρα, σε λίγα χρόνια δεν θα βρούμε τίποτα» καταλήγει ο κ. Κύρκος.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της εικόνας εγκατάλειψης αποτελεί ο σταθμός του Αργους, στον οποίο είχαν καταφύγει μετανάστες και τοξικομανείς. Το κτίριο έχει παραβιαστεί, οι πόρτες και τα τζάμια είναι σπασμένα, ενώ παντού υπάρχουν σκουπίδια και σκορπισμένα έγγραφα. Υστερα από τις καταγγελίες του δήμου, ο ΟΣΕ δεσμεύτηκε για την αποκατάσταση και την επαναλειτουργία του, το οποίο αποτελεί πάγιο αίτημα και της τοπικής αρχής.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΑΙΑΟΣΕ
Η «ακτινογραφία» των σιδηροδρομικών κτιρίων
Σε 4.000 ανέρχονται τα σιδηροδρομικά κτίρια σε όλη την Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΓΑΙΑΟΣΕ. Από αυτά εκτιμάται ότι περίπου τα μισά είναι σιδηροδρομικοί σταθμοί. Σύμφωνα με τον πρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο της ΓΑΙΑΟΣΕ Αθανάσιο Σχίζα, στην προσπάθεια να αξιοποιηθούν οι σταθμοί του δικτύου έχουν χωριστεί σε τρεις βασικές κατηγορίες:
- Σταθμοί υψηλής εμπορευσιμότητας: στην περίπτωση αυτή γίνονται διαγωνισμοί για τη μίσθωση των κτιρίων και υπολογίζεται ότι μέχρι τώρα έχουν νοικιαστεί περίπου τριακόσιοι σταθμοί, με ρυθμό 80 νέων ενοικιοστασίων τον χρόνο.
ΣΤΑΘΜΟΣ ΜΑΝΑΡΗ - Σταθμοί χωρίς εμπορευσιμότητα: οι σταθμοί αυτοί ύστερα από συμφωνία αναμένεται να παραχωρηθούν έναντι τιμήματος στις τοπικές αρχές που το επιθυμούν. Στην κατηγορία αυτή ανήκει και ο σταθμός της Μεγαλόπολης, ο οποίος αναμένεται να αξιοποιηθεί από τον δήμο.
- Σταθμοί ιδιαίτερης ιστορικής αξίας: για τους σταθμούς αυτούς γίνεται προσπάθεια ώστε να ενταχθούν σε ευρωπαϊκά προγράμματα για την ανάδειξή τους. Στο πλαίσιο αυτό και σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων έχει ήδη ενταχθεί για αποκατάσταση και αξιοποίηση ο ιστορικός σταθμός Πελοποννήσου, ενώ έχει ξεκινήσει η διαδικασία ένταξης και των παλαιών ξύλινων σταθμών της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης σε συνεργασία με την περιφέρεια. Εκτός από τους σταθμούς, όμως, κλοπές και λεηλασίες γίνονται και στις ράγες, αφού από το αφύλακτο δίκτυο τα τελευταία χρόνια έχουν κλαπεί 300 μέτρα γραμμής από την Αργολίδα, 100 μέτρα κοντά στα Ναυπηγεία Ελευσίνας, 30 μέτρα στην Ηλεία και 150 μέτρα στη Νεμέα. Να σημειωθεί ότι οι συνολικές ζημίες από τις κλοπές μετάλλων, καλωδίων ηλεκτροκίνησης και τροχαίου υλικού σε όλο το σιδηροδρομικό δίκτυο από το 2009 έως και το 2012 έφτασαν τα 10 εκατομμύρια ευρώ.
ΣΤΑΘΜΟΣ ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΗΣ
Κτίριο του 1898, με ιδιαίτερο μορφολογικά χαρακτηριστικά που συνταιριάζουν την αγροτική αρχιτεκτονική της επαρχίας με τη μορφολογία των βιομηχανικών κτισμάτων. Λίγα χρόνια πριν ο σταθμός τυλίχθηκε στις φλόγες από φωτιά που προκλήθηκε από μαγκάλι.
ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΡΓΟΥΣ
Χτισμένος πριν από το 1900, αποτελεί ιστορικό μνημείο της πόλης. Ο συγκεκριμένος σταθμός περιλαμβάνεται στον διαρκή κατάλογο κηρυγμένων αρχαιολογικών χώρων και μνημείων της Ελλάδος, αλλά μέχρι πρόσφατα είχε παραβιαστεί και λεηλατηθεί αρκετές φορές. Πλέον υπάρχει δέσμευση του ΟΣΕ για την αποκατάστασή του.
ΠΡΩΤΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΠΑΤΡΑΣ
Αποτέλεσε κι αυτός καταφύγιο αστέγων και τοξικομανών. Μετά την απομάκρυνσή τους ο χώρος παραμένει κενός, άλλα «ενθύμιο» από αυτή την περίοδο είναι το γεγονός πως η δεξιά πτέρυγα του κτιρίου (νεοκλασικό κατασκευής 1886 - 1887) έχει καεί και όλες οι πόρτες και τα παράθυρα έχουν διαρρηχθεί.
ΣΤΑΘΜΟΣ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ
Αν και δεν βρίσκεται στην Πελοπόννησο, χαρακτηρίζεται από τους ειδικούς ως ένα από τα πιο εμβληματικά σιδηροδρομικά κτίρια. Κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1880 και απεικονίζεται στην αφίσα της ταινίας «Θίασος» του Θ. Αγγελόπουλου. Σήμερα είναι πλήρως εγκαταλελειμμένος, έχει διαρρηχθεί πολλές φορές και πολλά ανοίγματά του έχουν χτιστεί για να αποτραπεί η είσοδος αστέγων ή τοξικομανών.
ΣΤΑΘΜΟΣ ΜΑΝΑΡΗ
Βρίσκεται στην Αρκαδία και άρχισε να κατασκευάζεται το 1883. Εχει πέτρινο ισόγειο κτίριο με κεραμοσκεπή, που διαθέτει γραφείο κινήσεως, εκδοτήριο εισιτηρίων και αίθουσα αναμονής. Επίσης διαθέτει υπόγειο, ίδιων διαστάσεων με το ισόγειο. Γίνεται ήδη προσπάθεια από την τοπική κοινωνία να ανακαινιστεί και να φωταγωγηθεί η γέφυρα.
ΣΤΑΘΜΟΣ ΛΕΟΝΤΑΡΙΟΥ
Βρίσκεται έξω από τη Μεγαλόπολη. Κατασκευάστηκε το 1883, αλλά προβλεπόταν ότι από εκεί το 1910 θα γινόταν διακλάδωση του τρένου για Σπάρτη. Ο σταθμός αποτελείται από 5 κτίρια: Διώροφο σταθμό επιβατών, ισόγεια αποθήκη, ισόγειο μηχανοστάσιο και 2 ισόγειες κατοικίες. Ολα τα κτίρια είναι κατασκευασμένα με λιθοδομή. Κάηκε και αυτός το 2007.
ΣΤΑΘΜΟΣ ΔΕΣΥΛΛΑ
Βρίσκεται στη Μεσσηνία στο ομώνυμο χωριό. «Θύμα» και αυτός των πυρκαγιών του 2007. Αρχισε να κατασκευάζεται το 1882 και έχει ένα ιδιαίτερο καφεκόκκινο χρώμα λόγω των λίθων της περιοχής που χρησιμοποιήθηκαν. Πρόκειται για τον μοναδικό διώροφο σταθμό του οποίου το ισόγειο είναι στο επίπεδο του δρόμου και ο πρώτος όροφος στο επίπεδο της γραμμής.
ΣΤΑΘΜΟΣ ΙΣΣΑΡΗ
Χτίστηκε στα τέλη του 1884 και βρίσκεται κοντά στη Μεγαλόπολη. Διαθέτει μια λιθόκτιστη γέφυρα και υδατοδεξαμενή. Το κτίριο του σταθμού καταστράφηκε στις φωτιές του 2007 και πλέον η πρόσβαση στο σημείο είναι μόνο από τις ράγες.
