Η ανισότητα και η βία με βάση το φύλο είναι επαναλαμβανόμενες στην ιστορία των κοινωνιών.
Με την πρόοδο των φεμινιστικών κινημάτων αυτά τα ζητήματα έχουν αποκτήσει μια πολύ μεγαλύτερη ορατότητα από ότι είχαν πριν από μερικές δεκαετίες σε μεγάλο μέρος του κόσμου.
Η γυναικοκτονία αποτελεί την κορύφωση της έμφυλης ή της ενδοοικογενειακής βίας και πρόκειται για μία χρόνια συμπεριφορά. Δεν υπάρχει κακιά στιγμή και δεν υπάρχει καν στιγμή. Υπάρχει ένα μοντέλο συστηματικής κακοποίησης που στην απόλυτη κλιμάκωσή της φτάνει και στο φόνο. Αντίστοιχα δεν υπάρχει και συγκεκριμένο προφίλ για τα θύματα της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας. Όπως καταδείχθηκε και στην έρευνα που έκανε το Κέντρο Μελετών Ασφαλείας του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, στο διάστημα της πρώτης καραντίνας, τρεις στις δέκα γυναίκες απάντησαν ότι είχαν υποστεί βία το προηγούμενο διάστημα.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ο καθένας μας μπορεί να πέσει θύμα βίας στο δημόσιο ή στον ιδιωτικό του βίο, είτε είναι άντρας είτε είναι γυναίκα. Ωστόσο, η βία κατά των γυναικών ξεχωρίζει ως ένα ιδιαίτερα σοβαρό και περίπλοκο φαινόμενο που συνδέεται άμεσα με το φύλο. Οι γυναίκες σε όλο τον κόσμο υφίστανται βία, συμπεριλαμβανομένης της σωματικής, της σεξουαλικής βίας, της ψυχολογικής και οικονομικής βίας λόγω του φύλου τους. Η βία συνοδεύει μια γυναίκα από την παιδική ηλικία καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της, είτε στο σχολείο, στο σπίτι, στην εργασία ή αλλού. Ακόμα και όταν είναι έμβρυο μπορεί να υφίσταται διακρίσεις, πριν ακόμα γεννηθεί, καθώς τα στερεότυπα των φύλων βρίσκονται πίσω από τις επιλεκτικές αμβλώσεις.
Συνεχώς γυναικοκτονίες έρχονται στο προσκήνιο με την κοινωνία να καλείται να δει κατάματα τις ρίζες αυτού του φαινομένου, αλλά και της βαθιά ριζωμένης μέσα στην κοινωνία έμφυλης βίας που διαπνέει όλους τους χώρους που μεγαλώνουμε, ζούμε, πεθαίνουμε. Η πρόληψη και η καταπολέμηση της ανισότητας των φύλων, της έμφυλης βίας και των στερεοτύπων οφείλουν να είναι προτεραιότητα για την αποτροπή αυτής της εν δυνάμει επιδημίας που παρατηρείται στη χώρα μας. Η ανάκτηση του αισθήματος ασφάλειας, η ενδυνάμωση των ανθρώπων που υφίστανται βία, καθώς και η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινωνίας καθίστανται αναγκαίες δράσεις που ολοένα και περισσότερο τίθενται ως σημαντικές από τους ειδικούς σε θέματα ισότητας των φύλων.
Photo by Danie Franco on Unsplash
Ως ένας καθρέφτης της ανισότητας των δύο φύλων στην κοινωνία, η έμφυλη βία θέτει σε κίνδυνο την υγεία, την αξιοπρέπεια, την ασφάλεια και την αυτονομία των ανθρώπων που πλήττει. Σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική, οικονομική εκμετάλλευση, αποτελούν τις διαστάσεις της βίας, όπως περιγράφονται από την επιστημονική κοινότητα, μέσα από πληθώρα μελετών. Η έμφυλη βία, ως προθάλαμος των συνεχώς αυξανόμενων γυναικοκτονιών, αντικατοπτρίζει την κρίση των ανθρωπιστικών αξιών και τον κλονισμό της ασφάλειας των πολιτών της κοινωνίας μας, ειδικά όταν είναι γυναίκες. Δύο όροι που σχετίζονται με την έμφυλη βία, αποτελούν η ενδοοικογενειακή βία που ορίζεται ως κάθε μορφής βίας που ασκείται εντός του θεσμού της οικογένειας, αλλά και η συντροφική βία, στο πλαίσιο μιας συντροφικής σχέσης. Σύμφωνα με το Κέντρο Ερευνών για την ισότητα των δύο φύλων, οι γυναίκες και τα κορίτσια, παγκοσμίως, εκτίθενται σε σοβαρές μορφές βίας και είναι εκτεθειμένες σε μεγαλύτερο κίνδυνο βίας που συνδέεται με το φύλο συγκριτικά με τους άνδρες. Γίνεται όλο και περισσότερο επιτακτική η ανάγκη να δούμε και να αναγνωρίσουμε τα σημάδια της έμφυλης βίας, να αποκτήσουμε την γνώση που θα μας βοηθήσει να ανταπεξέλθουμε στην καθημερινή βία στην οποία είμαστε αντιμέτωποι, αλλά και να αναπτυχθούν στρατηγικές πρόληψης και καταπολέμησης του φαινομένου από την Πολιτεία.
Από τη γέννηση μας ερχόμαστε σε επαφή με τα έμφυλα στερεότυπα, καθώς ακούμε και συχνά εσωτερικεύουμε τα ταιριαστά με το φύλο πρότυπα και αυτές τις γενικευτικές αντιλήψεις που ορίζουν τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας του κάθε φύλου, τα παιχνίδια που πρέπει να παίζουν, τα ρούχα που πρέπει να φορούν και τις αξίες που οφείλουν να ενστερνίζονται.
Η έκθεση σε αυτές τις γενικεύσεις παίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στον τρόπο που σχετιζόμαστε με τους ανθρώπους γύρω μας, στις στάσεις και τις προκαταλήψεις μας. Η άρση των έμφυλων στερεοτύπων είναι σημαντικό να καλλιεργηθεί εντός της οικογένειας, του σχολείου και κάθε κοινωνικού θεσμού, αλλά και να είναι προσβάσιμες οι πηγές και η υποστήριξη των πολιτών σε αυτό το θέμα.
Photo by Anete Lusina on Pexels
Με σημάδια ορατά ή αόρατα, η κακοποίηση αποτελεί ένα μέρος της καθημερινότητας που τα γεγονότα μας επιβάλλουν, πλέον, να στρέψουμε την προσοχή μας στους ανθρώπους γύρω μας και σε αυτές τις “λεπτές γραμμές” που ζωγραφίζουν τις καθημερινές μας εικόνες. Στον καφέ με τη φίλη μας, στην οδηγική μας συμπεριφορά, στα “αστεία” που ακούμε, αξίζει να ανταποκρινόμαστε με μία στάση συνείδησης και να καλλιεργούμε υγιή πρότυπα ως γονείς, σύντροφοι, μέλη της κοινωνίας. Ευαισθητοποίηση, ενημέρωση και καλλιέργεια της ενσυναίσθησης σε θέματα βίας αποτελούν κάποιες από τις στρατηγικές που είναι σημαντικό να τεθούν στο κέντρο της κοινότητας και της κοινωνίας.
Είναι πολύ σημαντικό να αισθάνονται ασφάλεια οι άνθρωποι που υφίστανται βία και να ζητούν υποστήριξη και βοήθεια ούτως ώστε να μπορούν να μιλούν ανοιχτά για θέματα κακοποίησης και βίας, χωρίς να κινδυνεύουν. Το να μιλήσει μία γυναίκα που υφίσταται βία δεν είναι κάτι απλό και πολλές φορές η ίδια γνωρίζει πολύ καλύτερα τους λόγους που μέχρι τώρα δεν το έχει κάνει. Όσο η αίσθηση ασφάλειας και η σιγουριά ότι θα ακουστεί και θα υποστηριχθεί ενισχύεται, τόσο θα νιώθει ότι έχει τη δύναμη να το καταφέρει.
Η ενδοοικογενειακή βία την περίοδο των περιοριστικών μέτρων, χαρακτηρίστηκε ως η «πανδημία μέσα στην πανδημία» καθώς θύτης και θύμα ήταν υποχρεωμένοι να βρίσκονται στον ίδιο χώρο κάθε μέρα, χωρίς διαλείμματα, με την πρόσβαση στις υπηρεσίες βοήθειας να είναι σχεδόν αδύνατη. Ωστόσο η άρση των περιοριστικών μέτρων φαίνεται ότι αποκάλυψε μία άλλη διάσταση του προβλήματος. Ο απόλυτος έλεγχος που είχαν αποκτήσει οι κακοποιητές στα θύματά τους, αισθάνθηκαν ότι χάθηκε με την επάνοδο της κοινωνίας στους κανονικούς της ρυθμούς. Πιθανότατα υπάρχει συσχετισμός, από την άποψη ότι στην περίοδο της καραντίνας είχαμε μία ένταση της βίας, αλλά και του ελέγχου που ασκεί ο κακοποιητής στο θύμα. Με την άρση των περιοριστικών μέτρων και με το δεδομένο ότι αυτές οι γυναίκες μπορεί να αναζήτησαν βοήθεια για να ξεφύγουν από την κακοποιητική σχέση, γεγονός κομβικό, ο κακοποιητής νοιώθει ότι χάνει τον έλεγχο.
Photo by Sydney Sims on Unsplash
Το πρώτο περιστατικό σωματικής βίας είναι αυτό που μπορεί να χτυπήσει ένα καμπανάκι στο θύμα για να φύγει, γιατί η σωματική βία ποτέ δεν έρχεται μόνη της. Προηγείται η ψυχολογική, η συναισθηματική, η λεκτική. Αν και κάθε περίπτωση είναι εξατομικευμένη, στον κύκλο της βίας είναι βέβαιο ότι στην αρχή θα έχουμε άλλες μορφές, δηλαδή υποτίμηση, εξύβριση, πολύ έντονο έλεγχο στη ζωή του θύματος, ζήλεια, ξεσπάσματα θυμού και ακολουθεί η σωματική βία. Είναι το δεύτερο στάδιο του κύκλου της βίας. Εκεί, στα πρώτα περιστατικά σωματικής βίας, πολλές γυναίκες φεύγουν. Αν δεν φύγουν, πιθανότατα θα βιώσουν αυτό που ονομάζεται «μήνας του μέλιτος», το διάστημα δηλαδή που ο κακοποιητής παρουσιάζεται ως άγγελος, κάνει δώρα, κανονίζει ταξίδια και δεσμεύεται ότι το περιστατικό δε θα επαναληφθεί. Εάν η γυναίκα έχει εγκλωβιστεί στη θυματοποίηση, αυτό καμιά φορά αλλάζει μόνο με κάποιο ακραίο περιστατικό που μπορεί να είναι αυτό που θα την οδηγήσει να φύγει.
Από τα περιστατικά που φτάνουν στις δομές βοήθειας φαίνεται πως πολλές φορές αυτό ξεκινά από τα ίδια τα παιδιά της οικογένειας που βλέπουν τη βία (αν δεν υφίστανται και τα ίδια βία). Βλέπουμε παιδιά που μόλις μεγαλώσουν λίγο πιέζουν τη μητέρα τους να φύγει. Συχνά τηλεφωνούν τα ίδια τα παιδιά και ρωτάνε πως μπορούν να κάνουν τη μητέρα τους να φύγει, πως να την πληροφορήσουν για το τι μπορεί να κάνει. Και αυτό είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρο γιατί φαίνεται ότι οι νεότερες γενιές είναι πιο υποψιασμένες, πιο ενημερωμένες και όπως προκύπτει, λιγότερο ανεκτικές σε τέτοιες συμπεριφορές.
Η ενδοοικογενειακή βία περιλαμβάνει ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο παραβιαστικών συμπεριφορών που ασκεί ο δράστης, με στόχο να διατηρήσει την εξουσία και τον (κοινωνικό) έλεγχο πάνω στο θύμα του, είτε είναι γυναίκα είτε παιδί. Με τις συνεχείς λεκτικές και σωματικές τιμωρίες, τις απειλές, τον εξαναγκασμό, ο κακοποιητής έχει ως σκοπό να εκφοβίσει, να τρομάξει, να ταπεινώσει το θύμα, να του σπάσει το ηθικό και να το κάνει να νιώσει ανίκανο να προβάλει αντίσταση, να δει καθαρά την κατάσταση. Πέρα από τη σωματική κακοποίηση (χαστούκια, σπρώξιμο, τράβηγμα από τα μαλλιά, κ.ά.) που απειλεί τη σωματική ακεραιότητα του θύματος, η ενδοοικογενειακή βία παίρνει διάφορες μορφές όπως έχουμε ήδη αναφέρει και αυτές είναι η λεκτική, ψυχολογική, σωματική, σεξουαλική κακοποίηση και οικονομική βία που δεν αφήνουν ορατά σημάδια αλλά τραυματίζουν εξίσου.
Ψυχολογική βία: Πρόκειται για μια συστηματική, επίπονη και διαβρωτική διαδικασία που οδηγεί την γυναίκα σε διανοητική και συναισθηματική οδύνη ή βλάβη. Ως ψυχολογική και συναισθηματική κακοποίηση αναφέρεται ένα σύνολο ενεργειών: πρώτον ο εκφοβισμός και οι απειλές για σωματική ή σεξουαλική βία. Συχνότατα ο θύτης απειλεί ότι θα βλάψει το θύμα ή την οικογένειά του, ότι θα πάρει την κηδεμονία των παιδιών ή ότι θα αυτοκτονήσει. Δεύτερον, η συστηματική ταπείνωση και διαρκής κριτική, η δημιουργία ενοχών στη σύντροφο και ο αδιάκοπος έλεγχος της προσωπικής της ζωής. Τρίτον, η προσπάθεια απομόνωσης του θύματος, από τον οικογενειακό/φιλικό/συγγενικό περίγυρο. Όλα αυτά στοχεύουν στη μείωση της αυτοπεποίθησης, την υπονόμευση της αυτοεκτίμησης του θύματος, σε σημείο που το ίδιο να αμφιβάλλει για την ψυχική του διαύγεια και να πιστεύει ότι είναι υπεύθυνο και ένοχο για την κακοποίηση που δέχεται.
Λεκτική βία: Η λεκτική βία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ψυχολογική κακοποίηση. Εμπεριέχει ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών που ξεκινούν από φωνές, απειλές και εξυβρίσεις και φτάνουν ως το λεκτικό εξευτελισμό και την τρομοκράτηση. Στόχος της είναι η χειραγώγηση διαμέσου του φόβου και ο έλεγχος πάνω στη ζωή του ατόμου. Οι προσβολές, οι κατηγορίες, οι μομφές, η δυσφήμηση, η επίρριψη ευθυνών για την κακοποιητική συμπεριφορά στο θύμα, οι συνεχείς επικρίσεις, η λεκτική υποβάθμιση και υπονόμευση της αυτοπεποίθησης, αποτελούν μερικά μόνο πρόσωπα αυτού του πολύπλοκου φαινομένου. Αν και είναι η πιο συνηθισμένη μορφή ενδοοικογενειακής βίας, είναι αρκετά κανονικοποιημένη, είτε γιατί δεν υπάρχουν ορατές αποδείξεις είτε γιατί ο θύτης μπορεί να παραπλανά, διατηρώντας άψογη συμπεριφορά στο δημόσιο χώρο.
Οικονομική βία: Η οικονομική βία είναι η στέρηση πόρων, ευκαιριών, αγαθών και υπηρεσιών. Συνήθως, η οικονομική βία εντός της σχέσης αποσκοπεί στον έλεγχο της συντρόφου προκειμένου να αισθανθεί ανίσχυρη και αδύναμη να εγκαταλείψει τον κακοποιητικό δεσμό. Ασκείται με πολλούς τρόπους: Πρώτον, τη στέρηση του δικαιώματος για οικονομική αυτονομία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η απαγόρευση ή παρεμπόδιση του δικαιώματος στην εργασία. Δεύτερον, με τον έλεγχο των περιουσιακών στοιχείων και του εισοδήματος του θύματος. Ο θύτης μπορεί να αποσπά τον μισθό της συντρόφου του ή να αρνείται την κατά βούληση αξιοποίησή του, να την αποκλείει από χρηματοπιστωτικούς πόρους (π.χ. παρακράτηση τραπεζικής κάρτας), να την εξαναγκάζει να πάρει δάνειο στο όνομά της, να μην της επιτρέπει την πρόσβαση στο οικογενειακό εισόδημα ή να αποφασίζει για κοινούς πόρους χωρίς την ενημέρωση της. Τέλος, περιλαμβάνει την αποστέρηση του θύματος από αναγκαία εισοδήματα για την κάλυψη των βασικών του αναγκών.
Photo by Camila Quintero Franco on Unsplash
Σεξουαλική βία: Αφορά οποιαδήποτε σεξουαλική πράξη, αλλά και απόπειρα τέτοιας πράξης, χωρίς την εκούσια και ελεύθερη συναίνεση του θύματος. Κατά την άσκησή της, συχνά (αλλά όχι πάντα) χρησιμοποιείται σωματική βία, εξαναγκασμός, αλλά και απειλές βίας.
Πολύ συχνά οι γυναίκες που έχουν κακοποιηθεί αναφέρουν πως νιώθουν εγκλωβισμένες σε ένα κλοιό που σφίγγει, σε ένα φαύλο κύκλο από τον οποίο δεν μπορούν να ξεφύγουν. Αυτή η αίσθηση δημιουργείται όταν το θύμα βρίσκεται αντιμέτωπο με τον αποκαλούμενο κύκλο της βίας. Ο κύκλος αυτός έχει τρεις φάσεις.
Πρώτη φάση: Δημιουργία της έντασης. Εδώ κάνουν την εμφάνιση τους τα πρώτα σημάδια κακοποιητικών συμπεριφορών. Το άγχος στη σχέση αρχίζει να κλιμακώνεται. Ο κακοποιητής σύζυγος ή σύντροφος παρουσιάζει απροσδόκητα ξεσπάσματα θυμού, για ασήμαντες αφορμές (π.χ. γιατί δεν είναι έτοιμο το φαγητό στην ώρα του ή γιατί τον ξύπνησε το κλάμα του μωρού). Η γυναίκα πιστεύει ότι μπορεί να τον κατευνάσει αν είναι υποχωρητική και περιποιητική ή κρατώντας αποστάσεις. Η ίδια πνίγει το θυμό της. Σταδιακά, η κατάσταση αρχίζει να ξεφεύγει από τον έλεγχο, με τον κακοποιητή να αυξάνει σταθερά την ψυχολογική πίεση. Η φάση αυτή μπορεί να κρατήσει μεγάλο χρονικό διάστημα.
Δεύτερη φάση: Η έκρηξη. Εδώ έχουμε μανία, βαναυσότητα, έλλειψη ελέγχου, σοβαρά επεισόδια κακοποίησης, σωματικές βλάβες. Πρόκειται για τη «φάση της έκρηξης». Εδώ η επιζώσα κατανοεί ότι είναι αδύνατο να συζητήσει λογικά και υπεύθυνα με το θύτη. Πιστεύει ότι κάθε προβαλλόμενη αντίσταση θα χειροτερέψει την κατάσταση. Πρόκειται για την πιο τρομακτική στιγμή στον «κύκλο της βίας», που μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρότατες σωματικές βλάβες, ακόμα και σε θάνατο. Παράλληλα είναι και η πιο σύντομη φάση, καθώς διαρκεί, συνήθως, από δυο έως είκοσι τέσσερις ώρες. Πολλές γυναίκες τότε εγκαταλείπουν τον κακοποιητή. Άλλες πάλι, αδυνατώντας να φύγουν για διάφορους λόγους, αποστασιοποιούνται από την επίθεση και τον τρομερό πόνο που επιφέρει.
Τρίτη φάση: Η συμφιλίωση. Μετά το ξέσπασμα ακολουθεί η περίοδος της συμφιλίωσης. Η ένταση και η βία υποχωρούν και το ζευγάρι αισθάνεται ανακούφιση και αποσιωπά το βίαιο επεισόδιο ή βρίσκει τρόπους να το δικαιολογήσει. Ο θύτης μεταμορφώνεται σε έναν άγγελο, δείχνοντας μεταμέλεια, απολογείται, ζητάει συγγνώμη, προσφέρει δώρα και υπόσχεται να μην το ξανακάνει. Σε καμία περίπτωση όμως δεν αναλαμβάνει την ευθύνη για τις πράξεις του. Αντίθετα επιμένει ότι η συμπεριφορά του θύματος τον εξώθησε στη βία. Η κακοποιημένη γυναίκα στη διάρκεια της τρίτης φάσης, επιθυμώντας να διατηρήσει την ήρεμη ατμόσφαιρα, πείθει τον εαυτό της ότι ο σύντροφός ή ο σύζυγος δεν θα το ξανακάνει και θα αλλάξει. Αυτή ακριβώς είναι η πιο κρίσιμη φάση για τον εγκλωβισμό και τη θυματοποίηση της, γιατί σύντομα ο κύκλος θα επαναληφθεί.
Photo by Dustin Belt on Unsplash
Αν θες να ξεφύγεις από μια κακοποιητική σχέση είναι αναγκαίο να μεθοδεύσεις τη φυγή σου. Επειδή κατά το χωρισμό ο δράστης βλέπει πως χάνει τον απόλυτο έλεγχο στη ζωή της συντρόφου ή συζύγου του, εξαγριώνεται και προσπαθεί με κάθε μέσο να αποτρέψει τη φυγή. Το δεδομένο αυτό κάνει αναγκαία τη λήψη μέτρων προστασίας, την κατάρτιση ενός Σχεδίου Ασφαλείας από μεριά της γυναίκας. Παρακάτω, μπορείς να βρεις κάποια ενδεικτικά βήματα που είναι χρήσιμο να έχεις κατά νου αν θες να ξεφύγεις από μια βίαιη σχέση. Φυσικά το κάθε πλάνο απόδρασης δεν μπορεί παρά να είναι εξατομικευμένο, προσαρμοσμένο στις ανάγκες της κάθε γυναίκας, αφού μόνο εκείνη γνωρίζει τι είναι καλύτερο και ασφαλές για την ίδια και τα παιδιά της.
Κάθε γυναίκα μπορεί να ξεφύγει από την κακοποίηση αν «ξεκλειδώσει» τη δύναμη που κρύβει μέσα της. Σε αυτή τη διαδρομή δεν είσαι μόνη. Απευθύνσου στους κατάλληλους φορείς για εξειδικευμένη υποστήριξη. Μίλησε στους ανθρώπους που εμπιστεύεσαι.
Τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900 : Είναι μια υπηρεσία της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων που δίνει τη δυνατότητα στα θύματα έμφυλης/ενδοοικογενειακής βίας ή σε τρίτα πρόσωπα, να επικοινωνήσουν σε 24ωρη βάση (καθημερινά, όλο το χρόνο) με εξειδικευμένο προσωπικό (ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, κλπ), που θα τους παράσχει πληροφορίες και υποστήριξη.
Συμβουλευτικά Κέντρα : Τα Συμβουλευτικά Κέντρα της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων και των Δήμων, είναι δομές που παρέχουν δωρεάν υπηρεσίες στις επιζώσες έμφυλης/ενδοοικογενειακής βίας.
Οι υπηρεσίες περιλαμβάνουν: ψυχολογική, νομική και εργασιακή συμβουλευτική καθώς και παραπομπή σε ξενώνες.
Συμβουλευτικά Κέντρα υπάρχουν σε Αθήνα (Σύνταγμα, Ομόνοια), Πειραιά, Ιωάννινα, Ηράκλειο Κρήτης, Θεσσαλονίκη, Κέρκυρα, Κοζάνη, Κομοτηνή, Λαμία, Λάρισα, Μυτιλήνη, Πάτρα, Σύρο και Τρίπολη. Επίσης, Συμβουλευτικά Κέντρα έχουν και οι δήμοι Αλεξανδρούπολης, Άρτας, Βέροιας, Ελευσίνας, Ζακύνθου, Θήβας, Καβάλας, Καλαμάτας, Καρδίτσας, Κεφαλονιάς, Καστοριάς, Κατερίνης, Κερατσινίου-Δραπετσώνας, Κορίνθου, Κω, Περιστερίου, Πρέβεζας, Πύργου, Ρεθύμνης, Ρόδου, Σερρών, Τρικκαίων, Φλώρινας, Φυλής, Χαλανδρίου, Χαλκιδέων και Χίου.
Ελένη Αναστ. Παναγούλια
Συμβουλευτικός Ψυχολόγος
Κεντρική φωτογραφία: Sydney Sims on Unsplash
