«Βρέθηκα στο νοσοκομείο μετά από οξύ πόνο στο στομάχι. Σκέφτηκα πως ίσως κάτι που έφαγα με πείραξε, αλλά ο πόνος δεν υποχωρούσε. Ήταν κι αυτή η επίμονη κόπωση που ένιωθα όλο και συχνότερα, το τελευταίο διάστημα, που με ανησυχούσε… Ο γιατρός ήταν ξεκάθαρος: καρδιακή ανεπάρκεια. Ο χρόνος ξαφνικά πάγωσε… Δεν ήμουν σε θέση να ακούσω τις υπόλοιπες πληροφορίες, έφταναν σαν θόρυβος στ’ αυτιά μου:

«Είσαι στο τελικό στάδιο καρδιακής ανεπάρκειας…

Η φαρμακευτική αγωγή θα λειτουργήσει υποστηρικτικά αλλά δεν θα διορθώσει την κατάσταση. ..

Η μεταμόσχευση είναι μονόδρομος…

Θα μπεις σε λίστα αναμονής για μόσχευμα…

Να είσαι αισιόδοξη...»

Η ίδια κοπέλα, λίγα χρόνια νωρίτερα, απευθυνόμενη στην καλύτερή της φίλη που μόλις είχε εγγραφεί στο μητρώο δωρητών οργάνων του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων:

«Βρε αγάπη μου είσαι με τα καλά σου; Πώς σου ήρθε να κάνεις κάτι τέτοιο; Στην Ελλάδα ζούμε δεν ξέρεις πώς λειτουργούν τα πράγματα; Τι θέλεις δηλαδή, να σε αφήσουν να πεθάνεις αν ποτέ μπεις σε νοσοκομείο ή να σε βρούμε σφαγμένη πουθενά για να σου πάρουν τα όργανα; Άσε που είναι κι αμαρτία, η εκκλησία δεν το επιτρέπει…»

Γράφει η Ρωμαίου Θεώνη

Κάθε μισή ώρα κάπου στον πλανήτη γίνεται μια επέμβαση μεταμόσχευσης, ενώ παράλληλα κάθε 2,5 περίπου ώρες ένας άνθρωπος πεθαίνει περιμένοντας για μόσχευμα σε κάποια λίστα αναμονής.

Η Ελλάδα κατέχει μια από τις χαμηλότερες θέσεις, σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, όσον αφορά την μεταμόσχευση συμπαγών οργάνων. Το ευτύχημα είναι πως τα τελευταία χρόνια εμφανίζει μια σταθερά ανοδική πορεία, ενώ σε μόλις μια 3ετία ο αριθμός των δοτών διπλασιάστηκε.

Το 2023, οι αποβιώσαντες δότες ήταν οι περισσότεροι της τελευταίας 15ετίας, αφού 87 οικογένειες δοτών συναίνεσαν στη δωρεά των οργάνων τους, δίνοντας ζωή σε πάνω από 200 ασθενείς.

Φαίνεται πως αυτό που λείπει από την σύγχρονη ελληνική κοινωνία δεν είναι η θέληση για βοήθεια στο συνάνθρωπο, αλλά η επαρκής και τεκμηριωμένη ενημέρωση. Εξίσου ανασταλτικοί παράγοντες είναι οι διάφορες θεωρίες συνομωσίας αλλά και η συνολικά λανθασμένη νοοτροπία γύρω από την δωρεά οργάνων.

Τι είναι η δωρεά οργάνων;

Σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ), η δωρεά οργάνων και ιστών αποτελεί την «ύψιστη μορφή εθελοντικής προσφοράς και αλτρουισμού, καθώς και τη βασική προϋπόθεση για την πραγματοποίηση του ιατρικού θαύματος, της μεταμόσχευσης».

Η μεταμόσχευση αποτελεί τη μόνη θεραπευτική λύση για την τελικού σταδίου ανεπάρκεια καρδιάς, ήπατος και πνεύμονα και την πιο αποτελεσματική λύση για την τελικού σταδίου νεφρική ανεπάρκεια.

Όλο σχεδόν το ανθρώπινο σώμα μπορεί να μεταμοσχευθεί: μάτια, καρδιά, πνεύμονες, νεφρά, ήπαρ, πάγκρεας, αίμα και μυελός των οστών, τμήματα του γαστρεντερικού σωλήνα, ακόμα και δέρμα και οστά.

Η δωρεά οργάνων και ιστών μπορεί να προέλθει από ζώντες ή μη ζώντες (πτωματικούς) οργανισμούς, ανάλογα με το όργανο που θα μεταμοσχευτεί. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε πως για να θεωρηθεί ένας οργανισμός πτωματικός πρέπει να έχει διαγνωστεί εγκεφαλικός θάνατος.

Πότε ένας άνθρωπος θεωρείται εγκεφαλικά νεκρός;

Ο εγκέφαλος αποτελεί το κέντρο παροχής εντολών και είναι το υπεύθυνο όργανο για την αιμάτωση και οξυγόνωση του υπόλοιπου σώματος. Αν νεκρωθεί, κανένα άλλο όργανο δεν λειτουργεί αυτοδύναμα, συνεπώς η λειτουργία της αναπνοής και η κυκλοφορία του αίματος είναι υπό όρους εφικτή μόνο με τεχνητή υποστήριξη.

Οι ιστορίες του τύπου «ξύπνησε από το κώμα 30 χρόνια μετά» είναι απολύτως ανακριβείς. Το κώμα σπάνια διαρκεί για περισσότερες από 2 έως 4 εβδομάδες. Πέρα από αυτό το χρονικό διάστημα, οι ασθενείς μπορεί να βρίσκονται σε εξακολουθητική φυτική κατάσταση για χρόνια ή ακόμη και για δεκαετίες. Αυτά τα άτομα ΔΕΝ είναι εγκεφαλικά νεκρά, άρα ΔΕΝ μπορούν να γίνουν δότες οργάνων.

Πώς επιβεβαιώνεται ο εγκεφαλικός θάνατος;

Η διαδικασία επιβεβαίωσης του εγκεφαλικού θανάτου γίνεται χωρίς να είναι ο ασθενής συνδεδεμένος με οποιοδήποτε μηχάνημα. Πιο συγκεκριμένα, απαιτείται να συμμετάσχουν τρεις έμπειροι γιατροί: ο υπεύθυνος για τον ασθενή γιατρός ή αντικαταστάτης του, ένας νευρολόγος ή νευροχειρουργός και ένας αναισθησιολόγος.

Οι γιατροί αυτοί θα πρέπει να έχουν προϋπηρεσία τουλάχιστον δύο ετών από τη λήψη της ειδικότητάς τους και δεν πρέπει να ανήκουν στην μεταμοσχευτική ομάδα, εφόσον ο εγκεφαλικά νεκρός είναι υποψήφιος δότης οργάνου.

Οι κλινικές δοκιμασίες επαναλαμβάνονται δύο φορές, με διαφορά τουλάχιστον 8 ωρών, για να αποφευχθεί η πιθανότητα λάθους.

Ποιοι μπορούν να γίνουν δότες οργάνων;

Δότες οργάνων μπορούν να γίνουν εν δυνάμει όλα τα ενήλικα (και ανήλικα ύστερα από συγκατάθεση της οικογένειας) άτομα, τα οποία δεν αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα υγείας που μπορεί να τους στερήσει αυτό το δικαίωμα.

Όσον αφορά στην ηλικία, δεν υπάρχει περιορισμός καθώς στα όργανα αξιολογείται η βιολογική τους ηλικία, η οποία προκύπτει βάσει της συνολικής κατάστασης της υγείας του ατόμου και διαφέρει από τη χρονολογική ηλικία του δότη. Έτσι, για παράδειγμα, μπορεί ένα υγιές όργανο να προέρχεται από κάποιον υπερήλικα.

Παράγοντες που μπορεί να λειτουργήσουν ανασταλτικά στο να γίνει κάποιος δότης οργάνων είναι το βάρος, τυχόν κακοήθειες, το αν πάσχει από υπέρταση, στεφανιαία νόσο ή διαβήτη, κλπ. Φυσικά, η ιστοσυμβατότητα με τον εκάστοτε λήπτη είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες σε κάθε περίπτωση.

freepik

Ποια είναι η άποψη της εκκλησίας για την δωρεά οργάνων;

Για την Εκκλησία, η μεταμόσχευση δεν είναι αμαρτία, όπως λανθασμένα ισχυρίζονται κάποιοι, αλλά η ύψιστη πράξη αλληλεγγύης και αυτοθυσίας. «Ο Χριστός έδωσε το σώμα Του για να σώσει τους ανθρώπους, κι εμείς δεν θα δώσουμε τα όργανά μας;» αναφέρει χαρακτηριστικά ιερέας.

Σύμφωνα με την σχετική ενότητα «Περί ηθικής των μεταμοσχεύσεων» στο site του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων, που μπορείτε να δείτε ΕΔΩ, η εκκλησιά αν κάποιος επιθυμεί να γίνει δωρητής τον ευλογεί και αν δυσκολεύεται τον κατανοεί.

Αντιμετωπίζει τις μεταμοσχεύσεις, όπως και καθετί που σχετίζεται με την υγεία του ανθρώπου και την πάλη του με τον θάνατο, με ιδιαίτερη συμπάθεια, κατανόηση και αίσθημα σοβαρότητας. Αντιλαμβάνεται και το μέγεθος του προβλήματος και τις δυνατότητες που παρέχουν οι μεταμοσχεύσεις, καθώς και το μεγάλο της χρέος απέναντι στην κοινωνία, στην ιατρική πράξη, στους λήπτες αλλά και στους δυνητικούς δότες.

Καθετί που υπερβαίνει τον ατομικισμό και την φιλοζωία και συνδέει τους ανθρώπους με σχέση αμοιβαιότητας και κοινωνίας, καθετί που αποδεικνύει την υπεροχή της πνευματικής ζωής επί της βιολογικής επιβίωσης, η εκκλησιά το προστατεύει και το υποστηρίζει.

Δωρεά οργάνων και νομοθεσία

Ως δωρητής οργάνων ορίζεται ο ενήλικος πολίτης που δηλώνει εν ζωή ότι μετά τον θάνατό του θα ήθελε να προσφέρει τα όργανά του προς μεταμόσχευση. Ως δότης οργάνων ορίζεται ο εκλιπών από τον οποίο αφαιρείται τουλάχιστον ένα όργανό του προς μεταμόσχευση ή ο εν ζωή πολίτης, ο οποίος δίνει ένα όργανο ή ιστό του προς μεταμόσχευση, με βάση την ισχύουσα νομοθεσία.

Υπάρχουν αυστηροί περιορισμοί, μέσω των οποίων διασφαλίζεται ο αμερόληπτος τρόπος της δωρεάς. Μετά την διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου, με τον τρόπο που περιγράψαμε παραπάνω, μια δωρεά οργάνων μπορεί να πραγματοποιηθεί με μοναδικό στόχο τη βελτίωση της υγείας του ατόμου και απαγορεύεται οποιαδήποτε οικονομική συμφωνία ανάμεσα σε δότη (ή την οικογένεια αυτού) και λήπτη.

Όσον αφορά άτομα, στα οποία έχει διαγνωστεί εγκεφαλικός θάνατος, τα όργανα μπορούν να δοθούν άμεσα, εφόσον το άτομο είναι εγγεγραμμένο στο μητρώο δωρητών. Στην περίπτωση που δεν έχει εγγραφεί στο μητρώο, αυτοί που αποφασίζουν για τη δωρεά είναι τα άτομα της οικογένειάς του. Ωστόσο, σε περίπτωση που το άτομο είναι εγγεγραμμένο στο μητρώο αρνητών, δεν είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί κάποια δωρεά, ακόμη κι αν το επιθυμεί η οικογένεια.

Η πιθανότητα να χρειαστούμε εμείς οι ίδιοι, κάποια στιγμή της ζωής μας, ένα μόσχευμα είναι πολύ μεγαλύτερη από την πιθανότητα να δωρίσουμε τα όργανα μας μετά θάνατον. Και δυστυχώς μόνο τότε αντιλαμβανόμαστε την σπουδαιότητα αυτής της πράξης.

Η αρνητική στάση μιας μερίδας πολιτών απέναντι στη δωρεά οργάνων οφείλεται στην γενικότερη άρνηση της ιδέας του θανάτου και σε μια ευρύτερη δυσπιστία, που σχετίζεται με το παραεμπόριο ανθρώπινων οργάνων. Ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων έχει συσταθεί ακριβώς για να διαχειρίζεται, να ελέγχει και να υλοποιεί με απολύτως νόμιμο και διαφανή τρόπο όλες τις διαδικασίες που αφορούν τη δωρεά οργάνων.

Στην Ελλάδα του 2024, παρά τη βούληση ενός ανθρώπου να γίνει δότης οργάνων εάν υποστεί εγκεφαλικό θάνατο, η διαφωνία των άμεσων συγγενών την επίμαχη στιγμή μπορεί να οδηγήσει στο να χαθούν υγιή όργανα και πιθανοί λήπτες να χάσουν την ευκαιρία να ζήσουν υγιείς. Σύμφωνα με τον ΕΟΜ, φαίνεται πως στην Ελλάδα σε περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις δυνητικών δοτών οργάνων και ιστών (εγκεφαλικά νεκρών), οι συγγενείς αρνούνται τη δωρεά.

Ο ανείπωτος πόνος για την απώλεια ενός δικού μας ανθρώπου, σαφώς, δεν σβήνει ποτέ. Ωστόσο, τα λόγια και το μεγαλείο ψυχής της μητέρας της 21χρονης Έμμας Καρυωτάκη από τη Θεσσαλονίκη, που με τον θάνατό της χάρισε ζωή σε άλλους συνανθρώπους μας, συγκλονίζουν:

«Η δωρεά οργάνων ήταν για εμάς μονόδρομος, καθώς ήταν και η επιθυμία του παιδιού μας. Όταν πλέον οι επιλογές έχουν μειωθεί, το να επιλέξεις το φως είναι η σωστή επιλογή. Πονάω που την έχασα, όμως τουλάχιστον θα ξέρω ότι κάτι από το παιδί μου ζει μέσα από έναν άλλον άνθρωπο. Η Έμμα «έφυγε» όμως έκανε το πιο πολύτιμο δώρο σε ψυχές που περίμεναν υπομονετικά για αρκετό καιρό και τώρα θα έχουν μία δεύτερη ευκαιρία, για να ζήσουν, να αναπνεύσουν ξανά».

Ήξερες ότι:

• Το ποσοστό επιβίωσης μετά από μεταμόσχευση ξεπερνά το 95% κι έτσι ο λήπτης θα έχει ουσιαστικά μια δεύτερη ευκαιρία για ζωή
• Τα όργανα από πολλούς δυνητικούς δότες δεν αξιοποιούνται προς μεταμόσχευση επειδή δεν είχαν συζητήσει ποτέ εν ζωή με την οικογένειά τους τη θετική τους στάση απέναντι στη δωρεά οργάνων
• Αν γίνουμε δότες οργάνων μπορούμε δυνητικά να σώσουμε πολύ παραπάνω από μια ζωές
• Εάν είμαστε εγγεγραμμένοι στο μητρώο δωρητών έχουμε κάθε δικαίωμα, όποτε το θελήσουμε, να απεγγραφούμε από τη λίστα αυτή
• Η έλλειψη μοσχευμάτων και ο διαρκώς αυξανόμενος αριθμός ασθενών που χρήζουν μεταμόσχευσης, διευρύνεται συνεχώς και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο
• Το σπουδαιότερο παράγοντα στην εξέλιξη των μεταμοσχεύσεων αποτελεί η ύπαρξη ή όχι κατάλληλων και επαρκών μοσχευμάτων
• Μπορείς να γίνεις δωρητής οργάνων, ιστών και μυελού των οστών με μια απλή αίτηση σε ένα ΚΕΠ ή στο eom.gr

Αυτό που προηγείται της μεταμόσχευσης είναι το ανθρώπινο μεγαλείο. Όταν την ώρα της μεγαλύτερης οδύνης για την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, κάποιος με μόνο του κίνητρο την αγάπη, τον αλτρουϊσμό και την γενναιοδωρία του, αποφασίζει να γεφυρώσει την ζωή με το θάνατο.

Είναι λάθος να συνδέετε την σπουδαία πράξη της δωρεάς οργάνων με την ιδέα του θανάτου. Το μόνο βέβαιο είναι πως όλοι κάποτε θα «φύγουμε». Αν όμως με τον θάνατό μας δώσουμε την ευκαιρία σε έναν άλλον άνθρωπο να κερδίσει τη ζωή του πίσω, τότε αυτό μόνο ευλογία μπορεί να είναι…

Μια ευλογία που θα μετατρέψει τον θρήνο και τη θλίψη σε ελπίδα και αισιοδοξία. Μια ανιδιοτελής πράξη ανθρωπισμού που μέσα από τον θάνατο θα φέρει την Ανάσταση στον πάσχοντα συνάνθρωπο που παλεύει κάθε στιγμή για την επόμενη ανάσα του...

«Χίλιες φορές να μεταμοσχεύσεις μια καρδιά, παρά να τη χώσεις στο χώμα και να τη φάνε τα σκουλήκια», Κρίστιαν Μπαρνάρντ*

*Ο καρδιοχειρουργός που έκανε την πρώτη επιτυχημένη μεταμόσχευση καρδιάς το 1967.

Κεντρική φωτογραφία: chormail