« Ρε φίλε, με έχεις θυμώσει! Σε βλέπω χαμένο στην ψηφιακή σου φούσκα να παίρνεις μάτι τις ζωές των άλλων και τη δική σου να την έχεις να διψάει…Μοντέλες, lifestyle, youtubers και influencers...Και δική σου ζωή καθόλου…Και πώς να στο φωνάξω ρε γαμώτο! Πώς να σου πω πως αυτό που έρχεται είναι δύσκολο και σαρωτικό, πως θέλει ανθρώπους με δεξιότητες και μεταδεξιότητες, με δημιουργικότητα και προσαρμοστικότητα…»
Το απόσπασμα προέρχεται από ανάρτηση συναδέλφου – φροντιστή στο facebook. Απευθυνόμενος σε β΄ πρόσωπο στα νέα παιδιά τα καλεί να προετοιμαστούν για το «σαρωτικό και δύσκολο που έρχεται». Ποιο είναι άραγε αυτό; Ποια τα χαρακτηριστικά του; Η ίδια η επικαιρότητα δίνει τις απαντήσεις.

Πριν λίγες μέρες κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο η είδηση ότι νοτιοκορεάτικη αυτοκινητοβιομηχανία σκοπεύει να επενδύσει περισσότερα από 30 δις δολάρια στην έρευνα και κατασκευή αυτοκινούμενων οχημάτων. Αναφέρεται, μάλιστα, ότι στόχος της Ν. Κορέας είναι το 2030 το 50% των πωλήσεων αυτοκινήτων να αφορά οχήματα που θα κινούνται χωρίς οδηγό.1 Προς την κατεύθυνση της αυτόνομης οδήγησης κινείται στο σύνολό της η σύγχρονη έρευνα στον κλάδο της αυτοκινητοβιομηχανίας.

Μελέτες, μάλιστα, δείχνουν ότι η καθολική κυκλοφορία αυτοκινούμενων οχημάτων θα μειώσει κατά 90% τα τροχαία ατυχήματα2. Δυστυχώς, όμως, θα χαθούν και εκατομμύρια θέσεις εργασίας: το επάγγελμα του οδηγού (ταξί, λεωφορείων, φορτηγών) θα συρρικνωθεί, αν δεν καταργηθεί.

Επιπλέον, την προηγούμενη εβδομάδα δημοσιεύτηκε σε πολλές ιστοσελίδες η πρόθεση γνωστής αλυσίδας supermarket να εισάγει σε καταστήματά της ταμεία self service: χωρίς δηλαδή υπάλληλο3. Η πρακτική αυτή συναντάται ήδη σε βενζινάδικα, σε πλυντήρια αυτοκινήτων, σε αλυσίδες γρήγορης εστίασης.

Αλλά και στον τραπεζικό τομέα, οι αμέτρητες δυνατότητες που προσφέρει πλέον το e-banking καθιστούν όλο και λιγότερο αναγκαία την προσέλευση του κοινού σε κάποιο τραπεζικό κατάστημα. Στο βωμό της διευκόλυνσης της καθημερινότητας του πολίτη θυσιάστηκαν, όμως, χιλιάδες θέσεις εργασίας στον τραπεζικό κλάδο.

Τα ίδια και στον δημόσιο τομέα. Η μηχανοποίηση και η ψηφιοποίηση που επιχειρείται να εφαρμοστούν σε όλο το φάσμα του δημοσίου στοχεύουν στην απλοποίηση των συναλλαγών με το δημόσιο, πλην όμως συνεπάγονται και την αναπόφευκτη μείωση των προσφερόμενων θέσεων εργασίας. Το μοντέλο της Εσθονίας που ευαγγελίζονται μέσα ενημέρωσης και πολιτικοί δεν αφήνει περιθώρια για να εικάσουμε ότι η παραπάνω στόχευση θα αναιρεθεί μελλοντικά.

Τι συμπεράσματα μπορούμε να αντλήσουμε από τα παραπάνω;

Αρχικά, ότι οι νέοι δεν πρέπει να σχεδιάζουν το εργασιακό τους μέλλον με δεδομένα, υλικά και νοοτροπίες του παρελθόντος. Στο εγγύς μέλλον η τεχνητή νοημοσύνη, ο αυτοματισμός και οι αμέτρητες δυνατότητες που θα παρέχει το διαδίκτυο θα αχρηστεύσουν πολλούς δημοφιλείς σήμερα επαγγελματικούς κλάδους. Είναι δεδομένο ότι σε 20 χρόνια από σήμερα ανειδίκευτοι εργάτες, ή επαγγελματίες που δεν θα επιδεικνύουν μέριμνα για να επικαιροποιούν με περιοδική συχνότητα τις εργασιακές τους δεξιότητες ή να εξειδικευτούν ακόμα και στην ηλικία των 45 – 50 σε νέους επαγγελματικούς κλάδους, θα κινδυνεύσουν να μείνουν με συνοπτικές διαδικασίες εκτός αγοράς εργασίας4.

Όπως αναφέρει κι ο ιστορικός J.N. Harari στο παγκόσμιο best seller 21 Μαθήματα για τον 21ο αιώνα, το εγγύς μέλλον θα χαρακτηρίζεται από ορδές μη χρήσιμων επαγγελματικά ανθρώπων (η αγγλική έκδοση χρησιμοποιεί τον σκληρό όρο useless...)5

Είναι όμως το μέλλον τόσο δυσοίωνο;

Δεν νομίζω. Πρόσφατα, σε συνέντευξή του σε ραδιοφωνικό σταθμό πανελλήνιας εμβέλειας, ο Μ. Σφακιανάκης, πρώην επικεφαλής του Σώματος Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος ανέφερε ότι στο πεδίο της κυβερνοασφάλειας υπάρχει παγκοσμίως τόσο μεγάλη ζήτηση εξειδικευμένων προγραμματιστών με αποτέλεσμα το 50% των προσφερόμενων θέσεων εργασίας να παραμένουν ακάλυπτες.

Η πρακτική, εξειδικευμένη κι όχι απλά θεωρητική γνώση προγραμματισμού στο σύγχρονο αυτοματοποιημένο, ψηφιακό εργασιακό περιβάλλον θα είναι εφεξής περιζήτητη. Επιπλέον, τα επαγγέλματα υγείας και κυρίως αυτά που σχετίζονται με τη φροντίδα του ασθενή στις ολοένα και περισσότερο γηρασμένες δυτικές κοινωνίες προφανώς θα διατηρήσουν τη ζήτησή τους σε υψηλά επίπεδα. Παρομοίως και οι κλάδοι παροχής υπηρεσιών, ιδίως αυτοί που στηρίζονται αποκλειστικά ή σε μεγάλο βαθμό στην ανθρώπινη επαφή: τα τουριστικά, τα νομικά και τα παιδαγωγικά επαγγέλματα συγκαταλέγονται σε αυτά.

Προφανώς, όμως, θα αναπτυχθούν και νέοι επαγγελματικοί κλάδοι. Είναι πιθανό (όπως φανερώνει η ανάπτυξη της τεχνολογίας των drones) σύντομα το επάγγελμα του πιλότου πολεμικών αεροσκαφών να καταργηθεί. Θα δημιουργηθούν όμως νέα επαγγέλματα που θα δραστηριοποιούνται στον επίγειο έλεγχο, στον σχεδιασμό και στη συντήρηση των μη επανδρωμένων αεροσκαφών.

Καταλήγοντας, επανερχόμενη στο σχόλιο του συναδέλφου, το εργασιακό μέλλον θα είναι δύσκολο – καθώς θα απαιτείται συνεχής και υψηλού επιπέδου εξειδίκευση – και σαρωτικό γιατί, όπως δείχνουν οι κατευθύνσεις της τεχνολογίας του παρόντος, ευρέως διαδεδομένοι σύγχρονοι επαγγελματικοί κλάδοι σύντομα θα καταργηθούν. Το συναρπαστικό μέλλον δεν πρέπει να μας γεμίζει ανησυχία ή απογοήτευση – επιβάλλεται, όμως, να επαγρυπνούμε. Το μέλλον θα είναι γεμάτο ευκαιρίες σε όσους επενδύσουν στην ποιοτική μόρφωση και στη στοχευμένη εξειδίκευση, για όσους διαθέτουν καινοτόμα σκέψη, δημιουργικότητα και ευελιξία.

Δυστυχώς, όμως, είναι δεδομένο ότι στον κόσμο των επόμενων δεκαετιών οι ανισότητες θα διευρυνθούν. Πολλοί, ιδίως σε λιγότερο ανεπτυγμένα κράτη, όπως το δικό μας, δεν θα μπορέσουν να ακολουθήσουν το γαϊτανάκι των ραγδαίων μετασχηματισμών. Ένα σύγχρονο και ισχυρό κοινωνικό κράτος θα είναι πιο επιβεβλημένο από ποτέ.

1https://www.drive.gr/news/tehnologia/i-hyundai-ependyei-eu314-dis-gia-aytonoma-ilektrika-kai-koinohrista-ohimata
2 https://crashstats.nhtsa.dot.gov/Api/Public/ViewPublication/811059
3https://www.news247.gr/epixeiriseis/erchetai-to-telos-ton-tameion-sta-soyper-market.7516271.html
4 Juval Noah Harari, Homo Deus, εκδ. Vintage, London, 2016
5 Juval Noah Harari, 21 Lessons for the 21th Century, εκδ. Vintage, London, 2018

Νίκη Παπαϊωάννου
Φιλόλογος
[email protected]