Του Κωνσταντίνου Β. Αντωνόπουλου - Αρχαιολόγου - Αντιπροέδρου Ινστιτούτου Ολυμπισμού "Terra Olympia"
Το διήμερο 29-30 Μαρτίου 2014, διεξήχθη η 7η πεζοπορία Ήλιδας – Ολυμπίας με διοργανωτές τον Ορειβατικό Σύλλογο Αμαλιάδας «Ορειβατείν» και τους εθελοντές του Κέντρου Κοινωνικής Παρέμβασης Ήλιδας. Οι πεζοπόροι βάδισαν, ή τουλάχιστον έτσι νόμισαν, «στα χνάρια των αθλητών της αρχαιότητας».Η παρέμβασή μου αυτή γίνεται με αφορμή την διεξαγωγή της ανωτέρω πεζοπορίας και του νοηματικού - ιστορικού περιγράμματός της, αλλά και εν όψει της 3ης Ποδηλασίας Ήλιδας – Ολυμπίας που διοργανώνουν οι Φίλοι Ποδηλάτου Ήλιδας την Κυριακή, 13 Απριλίου 2014.
Έχοντας μελετήσει επιστημονικά το ζήτημα των Ηλειακών οδικών αρτηριών της αρχαιότητας, ειδικά αυτών που συνέδεαν την Ήλιδα με την Ολυμπία, με ουρανομήκη κραυγή επισημαίνω για μια ακόμη φορά την μεγάλη και επικίνδυνη ιστορική πλάνη η οποία καλλιεργήθηκε και εδραιώθηκε στην συνείδηση των πολιτών της Ηλείας, κυρίως χάρις στις λανθασμένες ενέργειες και παρεμβάσεις παραγόντων της πολιτικής και αυτοδιοικητικής ζωής του τόπου.
Στο σημείο αυτό, και προκειμένου να γίνει κατανοητή η σημασία του ζητήματος, οφείλω συνοπτικά να αναφερθώ για μια ακόμη φορά στα ιστορικά στοιχεία και χαρακτηριστικά της Ιεράς Πομπής, του οποίου κορυφαίου αυτού εθίμου την σπουδαιότητα, έχω την εντύπωση, ελάχιστοι αντιλαμβάνονται. Όπως και άλλες πομπές που σχηματίζονταν με αφορμή εορτασμούς σε ιερά σε διάφορες περιοχές της αρχαίας Ελλάδας, η Ιερά Πομπή των Ηλείων, ήταν ίσως η μεγαλύτερη ομαδική ειρηνική μετακίνηση της αρχαιότητας, μέσω της Ιεράς οδού , ανθρώπων και ιεράς σκευής από το άστυ προς το ιερό για την τέλεση της μεγίστης πανηγύρεως των Ελλήνων προς τιμήν του Διός. Ταυτόχρονα όμως, συνιστούσε μέγιστη τελετουργική διαδικασία πνευματικής προετοιμασίας των συντελεστών και των πιστών που θα συμμετείχαν σε αυτήν. Δεν ήταν ένα απλό περπάτημα σε απόσταση μερικών «Σταδίων» αλλά είχε εξόχως θρησκευτικό και πανηγυρικό χαρακτήρα και ήταν αναπόσπαστο μέρος των Ολυμπιακών Αγώνων των οποίων συνιστούσε το προοίμιο. Ιερείς και Αξιωματούχοι της Ήλιδας, Θεωροί, δηλαδή αντιπρόσωποι ελληνικών πόλεων, Ελλανοδίκες, αθλητές διάσημοι, λιγότερο γνωστοί και πρωτόπειροι με τους προπονητές τους, ιππείς και ηνίοχοι με τα αγωνιστικά άλογα και άρματά τους αντίστοιχα, κήρυκες και σαλπιγκτές και πολλοί συνοδοί αυτών, ήταν τα εξέχοντα μέλη που βρίσκονταν στην κεφαλή της πολυπληθούς πομπής. Προηγουμένως, οι πρωταγωνιστές της πομπής είχαν ολοκληρώσει με την προσήκουσα αυστηρότητα και ευλάβεια το τεσσαρακονθήμερο στάδιο της προετοιμασίας στην Ήλιδα, όπως απαιτούσαν οι κανονισμοί. Στην Πομπή ενσωματώνονταν οι πολίτες της Ήλιδας, οι Ηλείοι των περιχώρων οι πολυάριθμοι ξένοι προσκυνητές, μαζί με τις πλούσιες προσφορές τους και τα ζώα προς θυσία.
Η αναχώρηση της Ιεράς Πομπής από την Ήλιδα γινόταν την παραμονή της έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων. Ακολουθώντας την ευρύχωρη, μεγαλοπρεπή και φροντισμένη πεδινή οδό, προσέγγιζαν την πόλη των Λετρίνων όπου θα διανυκτέρευαν. Λίγο νωρίτερα, μερικές δεκάδες στάδια πριν τους Λετρίνους, είχαν τελέσει καθαρμούς στην Πιέρα πηγή. Οι ερευνητές εντοπίζουν τους μεν Λετρίνους στην ευρύτερη περιοχή της σημερινής κοινότητας Άγιος Ιωάννης Δήμου Πύργου, ενώ την Πιέρα πηγή πλησίον της σημερινής κοινότητας Άγιου Ηλία Πύργου, όχι μακριά από τα παράλια του Ιονίου. Η Πομπή ξεκινούσε από τους Λετρίνους νωρίς το πρωί της ημέρας της έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων. Απαντώντας λίγο αργότερα την κοίτη του Αλφειού συνέχιζε παρόχθια προς τα ανατολικά μέχρι να προσεγγίσει στα ενδότερα της κοιλάδας το Ιερό της Ολυμπίας, όπου πανηγυρικά έφτανε περίπου το μεσημέρι . Μια ακόμα Ολυμπιάδα ξεκινούσε.
Η ορεινή διαδρομή συνέδεε επίσης την Ήλιδα με την Ολυμπία, αλλά, λόγω του γεωμορφολογικού αναγλύφου, ήταν δύσβατη και επομένως ακατάλληλη για την μεγαλειώδη Πομπή. Όπως και η πεδινή, έτσι και η ορεινή οδός διερχόταν από συγκεκριμένες ηλειακές κώμες και πολίχνες. Η σημαντικότερη εξ’αυτών ήταν η Πύλος , η δεύτερη μεγαλύτερη σε πληθυσμό μετά την Ήλιδα πόλη των Ηλείων, στη συμβολή των ποταμών Λάδωνα και Πηνειού, αρχαιολογικά λείψανα της οποίας έχουν εντοπιστεί στην περιοχή του Αγραπιδοχωρίου Πηνείας, στο σημερινό φράγμα του Πηνειού ποταμού. Προφανώς, η ορεινή οδός, ως συντομότερη της πεδινής, εξυπηρετούσε τις ανάγκες διοίκησης και διαχείρισης του ιερού του Διός, δεδομένου ότι η έδρα των αξιωματούχων, των ελλανοδικών και όλων των επαγγελματιών, ήταν η Ήλιδα. Βεβαίως, μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι κάλυπτε τις ανάγκες μετακίνησης του συνόλου των κατοίκων της Ήλιδας και των πόλεων και οικισμών της ορεινής περιοχής, όταν επιθυμούσουν να μεταβούν προς ή να επιστρέψουν από το Ιερό της Ολυμπίας, είτε για να προσκυνήσουν ή και για οποιονδήποτε άλλο λόγο.
Οι παραπάνω αδιαμφισβήτητες πληροφορίες εδράζονται κατά κύριο λόγο στις αρχαίες φιλολογικές πηγές και τους ιστορικούς χάρτες, αλλά και σε λιγοστά, προς το παρόν, αρχαιολογικά κατάλοιπα. Οι μαρτυρίες αυτές μας επιτρέπουν να ανασυνθέσουμε με αρκετή ακρίβεια την εξέλιξη που είχε το αρχαίο δρώμενο της Ιεράς Πομπής και, κυρίως, την πορεία που ακολουθούσε, η οποία σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ήταν ορεινή.
Ο διάλογος για την αξιοποίηση της άυλης αυτής κληρονομιάς, ήρθε στο προσκήνιο εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων «Αθήνα 2004» και εντάθηκε τα επόμενα χρόνια. Αιρετοί όλων των βαθμίδων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αντιπρόσωποι του Ηλειακού κόσμου στην Ελληνική Βουλή, εκπρόσωποι φορέων, σύλλογοι, μέσα ενημέρωσης και απλοί πολίτες ασχολήθηκαν, πράττοντας ορθά, με την ξεχασμένη αλλά σπουδαία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της αρχαιότητας παράδοση.
Δυστυχώς όμως η επιχείρηση ιχνηλάτησης και ανάδειξης της Ιεράς Οδού, από νωρίς «ξεστράτησε», ακολουθώντας λανθασμένη κατεύθυνση. Η προκαλλικρατική Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηλείας, πρωτοστατώντας στο δύσκολο και «ολισθηρό» αυτό εγχείρημα, θέλησε να προσδώσει, για λόγους αναγνωρισιμότητας και μεγαλύτερης προβολής, τα χαρακτηριστικά της Ιεράς, πεδινής οδού στην ορεινή, αναθέτοντας την εκπόνηση μελετών με αυτή την προαίρεση , να χαραχθεί δηλαδή ένα μονοπάτι στην ορεινή Ηλεία το οποίο θα προβαλλόταν ως «…η κλασσική διαδρομή που ακολουθούσαν οι αθλητές και λοιποί συντελεστές των Ολυμπιακών Αγώνων».
Ο απώτερος σκοπός της όλης προσπάθειας ήταν και παραμένει σεβαστός: να τονωθεί η ημιορεινή και ορεινή ζώνη της Ηλείας, η οποία, αφενός παρουσιάζει πολύ μεγαλύτερο φυσιολατρικό ενδιαφέρον σε σχέση με την πεδινή, είναι δε λιγότερο αναπτυγμένη και υποβαθμισμένη, τόσο πριν αλλά κυρίως μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2007.
Το ίδιο επεδίωκαν και πρέσβευαν και άλλοι πολιτικοί παράγοντες του τόπου, χωρίς όμως κάποιος να κάνει κουβέντα για την αυθεντική κλασική Ιερά οδό, αυτήν που πραγματικά ακολουθούσε η Ιερά Πομπή διασχίζοντας την πεδινή χώρα της Ηλείας. Η έλλειψη σημαντικών αρχαιολογικών καταλοίπων τόσο της ορεινής όσο και της πεδινής οδού, θεωρήθηκε από τους παραγγέλλοντες τις εκάστοτε μελέτες φορείς, (Νομαρχία Ηλείας, ΕΟΤ, Ίδρυμα Παπανδρέου) ως ευκαιρία να χαράξουν την διαδρομή κατά το δοκούν, και όχι ως ένα ζήτημα που πρώτα πρέπει να λυθεί από ειδικούς. Λόγω άγνοιας και ημιμάθειας, σε συνδυασμό με επικίνδυνες γενικεύσεις και απλοποιήσεις προκειμένου κάποιοι να φέρουν την Ιστορία στα μέτρα τους, η οραματική και αναπτυξιακή πρωτοβουλία ανάδειξης των ολυμπιακών διαδρομών, εξετράπη σε μια επιπόλαιη, χονδροειδή και επιζήμια παρέμβαση.
Μέσα από πληθώρα δημοσιευμάτων της τελευταίας δεκαετίας, παρακολουθεί κανείς την αποδόμηση της ιστορικής πραγματικότητας που αφορά στο θέμα. Έτσι, φτάσαμε στο σημείο να εκπονηθούν τρείς Μελέτες οι οποίες όλες εστιάζουν στην ορεινή Ηλεία και δημιούργησαν την αίσθηση ότι η «χρυσή» διαδρομή που ακολουθούσαν οι αθλητές της αρχαιότητας περνούσε από αυτή την περιοχή.
Η διαστρέβλωση και σκόπιμη παραποίηση της ιστορικής πραγματικότητας υπήρξε τόσο μεγάλη και έντονη, ώστε, ακόμη και σήμερα, πολλοί αδυνατούν να δεχτούν και να συνειδητοποιήσουν το μέγεθός της, επιμένοντας να στηρίζουν και να ακολουθούν ένα μεγάλο και επικίνδυνο λάθος.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της προαναφερθείσας πρόσφατης πεζοπορίας από την Ήλιδα στην Ολυμπία. Οι υπεύθυνοι της δράσης και εκπρόσωποι των δυο φορέων της Αμαλιάδας, δεν αρκέστηκαν στην ιδιότητα του φυσιολάτρη - πεζοπόρου. Ενώ είχαν ενημερωθεί αρμοδίως από το επιστημονικό προσωπικό της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ολυμπίας περί της πλάνης που υποπίπτουν οι ίδιοι και δημιουργούν σε πολλούς με τον τρόπο προβολής – τεκμηρίωσης της διοργάνωσής τους, επιμένουν και φέτος να εμφανίζονται ως ερμηνευτές της Ιστορίας, χαρακτηρίζοντας την δράση τους ως «…κατά μία έννοια αναβίωση του μονοπατιού που διέσχιζαν οι αθλητές που συμμετείχαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες της αρχαιότητας…». Καθώς διατείνονται πως «… δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία εάν η διαδρομή που ακολουθείται είναι ακριβώς στα χνάρια των αθλητών της αρχαιότητας, γιατί αυτό που προέχει είναι η ιδέα και η πράξη» άθελά τους, θέλω να πιστεύω, αλλά με πεισματικό τρόπο, φθείρουν και υπονομεύουν άυλα πολιτιστικά αγαθά και ιστορικούς τόπους οι οποίοι προστατεύονται από την Αρχαιολογική Νομοθεσία.
Οι πιο πάνω φορείς, δεν ήταν οι πρώτοι που επιχείρησαν, χωρίς την πλήρη γνώση του θέματος, να αναδείξουν τη προικισμένη από την Φύση και τον Πολιτισμό ηλειακή επικράτεια. Όπως έχει καταγραφεί στον τοπικό τύπο, στις 11 Φεβρουαρίου 2006, ο Ορειβατικός Σύλλογος «ΕΠΤΑΛΟΦΟΣ» από κοινού με τον Σύλλογο Γουμεριωτών Ηλείας «Αγία Παρασκευή» έχοντας πέσει πρώτοι από όλους θύματα της εν λόγω ιστορικής πλάνης, και ακολουθώντας μια εντελώς διαφορετική πορεία στην ορεινή Ηλεία, διοργάνωσαν πεζοπορία σε «…τμήμα της Ιεράς Οδού Ήλιδας – Ολυμπίας», όπως τουλάχιστον ισχυρίστηκαν οι εκπρόσωποι των Συλλόγων στα σχετικά δημοσιεύματα της περιόδου εκείνης. Η ομίχλη αυτή που δημιουργήθηκε με τον τρόπο που περιγράψαμε πιο πάνω, απλωνόταν πάνω από την Ηλεία και οδήγησε πολλούς να «ξεστρατήσουν».
Έστω και με καθυστέρηση, η πλέον αρμόδια Ζ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, διατύπωσε επισήμως και δημοσίως τη θέση της για το ζήτημα των διαδρομών που συνέδεαν κατά την αρχαιότητα την Ήλιδα με την Ολυμπία . Μάλιστα, εξαντλώντας τα όρια των αρμοδιοτήτων και δυνατοτήτων της και προκειμένου να ξεκαθαρίσει το θολό αυτό τοπίο ως προς το θέμα των Κλασσικών διαδρομών, η Ζ’ ΕΠΚΑ διοργάνωσε εντός του 2013, σε συνεργασία με πλείστους φορείς, συλλόγους και φυσικά πρόσωπα, δυο ξεχωριστές διήμερες πεζοπορίες από την Ήλιδα στην Ολυμπία, χαράσσοντας και ακολουθώντας διαδρομή κατά το δυνατόν εγγύτερη στην πιθανή πορεία της πεδινής Ιεράς Οδού. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αντλήσουν πληροφορίες για την διοργάνωση αυτή κάνοντας αναζήτηση τους όρους «Ο Δρόμος προς την δόξα» στο διαδίκτυο ή επισκεπτόμενοι τον ιστότοπο: http://elis2olympia.blogspot.gr/
Επικαλούμενος και την ιδιότητά μου του Αντιπροέδρου του Ινστιτούτου Ολυμπισμού «Terra Olympia”, κάνω έκκληση στον Ορειβατικό Σύλλογο «Ορειβατείν» και τους εθελοντές του Κέντρου Κοινωνικής Παρέμβασης Ήλιδας και σε κάθε Ηλείο, αν πραγματικά εμφορούνται από αγάπη για τον ευλογημένο τόπο μας, να δώσουν νέα ταυτότητα στην διοργάνωσή τους, ή να την εγκαταλείψουν. Οφείλει κάθε Ηλείος να σεβαστεί την Ιστορική πραγματικότητα, η οποία κάθε φορά πέφτει ως πέλεκυς επί των κεφαλών όσων την αγνοούν ή την χειραγωγούν για δικούς τους αλλότριους σκοπούς. Αγροίκος ειμί, την σκάφην σκάφην λέγων .
Η επιθυμητή σύζευξη των δυο μέγιστων αρχαιολογικών χώρων και μέσω αυτής η ανάδειξη της Ηλείας συνολικά, θα επιτευχθεί μέσα από το ζωντάνεμα του δικτύου των διαδρομών της Ολυμπιακής μας Γής και με ασφαλή οδηγό μας την Ιστορία.
