Ο άγιος Ανδρέας είναι ο πρώτος τον οποίο ο Ιησούς Χριστός κάλεσε να κηρύσσει το Ευαγγέλιο του και γι’ αυτό αποκαλείται Πρωτόκλητος.

Ο απόστολος κηρύττει στην Ελλάδα, τη Μικρά Ασία, την Αρμενία, τη Γεωργία, γυρίζει τις ακτές της Μαύρης θάλασσας και φθάνει μέχρι τη Ρωσία, κατοικούμενη τότε από τους Σκήτες. Μέχρι και σήμερα στα μέρη αυτά τιμούν και δοξάζουν τον άγιο, διαφυλάσσοντας τις παραδόσεις και την πίστη, ταυτόχρονα στο όνομά του.

Στην Ελλάδα, ο άγιος Αντρέας, πολιούχος της Πάτρας τιμάται ως γνωστόν την τελευταία μέρα του φθινοπώρου… όπου το κρύο «αντρειεύει» και μπαίνει ο χειμώνας!!!

Η παράδοση λέει ότι «αντρειεύει» δηλαδή δυναμώνει, μεγαλώνει η νύχτα ή ακόμα ότι ο άγιος μεγαλώνει-αυξάνει τα σπαρτά. Γι’ αυτό και οι γεωργοί για να αυξήσουν τα σπαρτά και για την καρποφορία, βράζουν όπως και στα Εισόδια της Θεοτόκου, πολυσπόρια-μπόλια (καλαμπόκι και σιτάρι μαζί, βρίζα και όσπρια), τα πηγαίνουν στην εκκλησία και τα διαβάζει ο παπάς. Στην Ήπειρο τα μοιράζουν στα σπίτια, για ν’ αντρειωθούν τα σπαρτά.

Ο λαός μας λέει τις παρακάτω παροιμίες για το κρύο του Αϊ Αντρέα:
«Του Αγίου Ανδρέου αντριεύει το κρύο
- Βλάχε μου, πότε κρύωσες;
- Αυτού κοντά τ' Αγι- Αντριώς, του γέρο- Νικολάου».

Συνηθίζεται επίσης τη μέρα αυτή να κάνουν τηγανίτες κι όποιος δεν κάνει λένε, θα του τρυπήσει το τηγάνι! Εμπρός ετοιμάστε χυλό και καυτό ελαιόλαδο… και ετοιμάστε τηγανίτες ή και λουκουμάδες. Γι’ αυτό ονομάζουν τον Άγιο "τρυποτηγανά" σαν να τον φοβούνται για τις κυρώσεις του.

Στη Βουλγαρία ο άγιος Ανδρέας τιμάται σαν αφέντης των αρκούδων, κύριος των ισχυρών θαλάσσιων ανέμων και καταιγίδων. Σύμφωνα με μια παράδοση, μια φορά όταν ο Άγιος όργωνε το χωράφι του, από το δάσος βγήκε αρκούδα που του έφαγε το βόδι. Τότε ο άγιος Ανδρέας θύμωσε, την έζεψε στο αλέτρι και την ανάγκασε να οργώσει τη γη του.

Η μυθοποιημένη μορφή της αρκούδας συνδέεται με έθιμα, τα οποία τελούνται ακριβώς την Ημέρα του αγίου Ανδρέα, που αποκαλείται «Ημέρα της αρκούδας».

Ακόμα από το προηγούμενο βράδυ η νοικοκυρά ετοιμάζει καλαμπόκι, σιτάρι, κριθάρι, φακές: όλα, όσα σπέρνονται. Τα βράζει όλα οπωσδήποτε σε καινούργιο αγγείο, για να μεγαλώνουν, ενώ το πρωί κάθε μέλος της οικογένειας ρίχνει σπόρους προς τα πάνω στην καμινάδα και λέει: «Πάρε, αρκούδα, βραστό καλαμπόκι, να μην τρως ωμό και να μην πειράζεις τους ανθρώπους και τα ζωντανά!» Το έθιμο αυτό τελείται για γονιμότητα και προστασία από τις ζημιές, που οι αρκούδες προξενούν στους ανθρώπους.

Σύμφωνα με τις δοξασίες στη γιορτή του αγίου Ανδρέα η ημέρα αρχίζει να μεγαλώνει με έναν κεχρόκοκκο, ενώ σε ορισμένες περιοχές το όνομα της γιορτής είναι “Εντρέϊ”, δηλαδή συμπίπτει με το βουλγαρικό ρήμα «εντρέγια», που σημαίνει μεγαλώνω.

Την ημέρα αυτή οι έγκυες δεν εργάζονται. Σύμφωνα με ένα θρύλο της περιοχής, η αρκούδα είναι μαγεμένη κοπέλα, όπου μια κακή μητριά έστελνε την προγονή της στον ποταμό και της έδινε να πλένει μαύρο μαλλί, έως ότου ασπρίσει.

Στην απόγνωσή της, η κοπέλα παρακάλεσε τον Θεό να τη σώσει από τις ταλαιπωρίες. Ο Θεός συμβούλεψε την κοπέλα να ρίξει το μαλλί στην πλάτη της και την μεταμόρφωσε σε αρκούδα. Γι' αυτό η αρκούδα μπορεί να περπατάει σε δύο πόδια, ορθή, και να απλώνει τα πέλματά της σαν χέρια.

Στη Μικρά Ασία συνήθιζαν να λένε την ημέρα της γιορτής του Αγίου Αντρέα: «Τ' Αγι' Αντριά, αντριεύει το κρύο». Μάλιστα την ημέρα αυτή οι περισσότερες νοικοκυρές στη Μ. Ασία έφτιαχναν τηγανίτες και τις έτρωγαν με πετιμέζι. Τις πρόσφεραν επίσης σε συγγενείς και φίλους λέγοντας: «…κάναμε και τηγανίτες σήμερα τ' Αγι-Αντριά να μην τρυπήσει το τηγάνι μας».

Βλέπουμε ότι σε κάθε τόπο που πέρασε ο Άγιος τα έθιμα και οι δοξασίες είναι ίδιες: το κρύο αντρειεύει και γι’ αυτό τρώμε τηγανίτες να ζεσταθούμε και να γλυκαθούμε… σαν τη λαίμαργη αρκουδίτσα της Βουλγαρίας!!!

Καλλιόπη Γραμμένου
Δημοσιογράφος - Συγγραφέας
Παιδαγωγός - Εμψυχώτρια