Η θεωρία των παιγνίων κρίνει το αποτέλεσμα της Προεδρικής εκλογής

Του Αθανάσιου Κατσίμπελη*
 
Σήμερα Δευτέρα 29 Δεκεμβρίου στις 12 το μεσημέρι θα διεξαχθεί η τρίτη ψηφοφορία για την εκλογή Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας. Κατά την τρίτη αυτή ψηφοφορία όπως είναι γνωστό χρειάζονται 180 ψήφοι, προκειμένου να εκλεγεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας.Σε περίπτωση που δεν εκλεγεί ούτε στην τρίτη ψηφοφορία Πρόεδρος της Δημοκρατίας, τότε η χώρα θα οδηγηθεί σε εθνικές εκλογές στα τέλη του Ιανουαρίου με αρχές Φεβρουαρίου.
 
Συγκεκριμένα, αν δεν συγκεντρωθούν οι 180 βουλευτές και δεν εκλεγεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας, το Σύνταγμα προβλέπει τη διάλυση της βουλής και την προκήρυξη βουλευτικών εκλογών εντός 30 ημερών από τη θυροκόλληση του διατάγματος της διάλυσης της βουλής.
Γράφω το άρθρο αυτό αφού είδα τη συνέντευξη του Πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά στη ΝΕΡΙΤ όπου ζήτησε από τους βουλευτές να αναλάβουν τις ιστορικές τους ευθύνες, κι αφού διάβασα τη δήλωση του Αλέξη Τσίπρα πως οι εκλογές θα βάλουν τέλος στην αβεβαιότητα που δημιουργεί η πολιτική της υποτέλειας στα μνημόνια και θα βάλουν τέλος στην αβεβαιότητα που προκαλεί η εμμονή του κ. Σαμαρά με την εξουσία.
 
Ξεκάθαρα λοιπόν έχουμε ένα πολιτικό παιγνίδι (παίγνιο) ανάμεσα σε δύο πολιτικούς αρχηγούς, έναν Πρωθυπουργό και ένα εν δυνάμει Πρωθυπουργό, που συγκρούονται, με προφανή σκοπό, ο πρώτος να εκλέξει Πρόεδρο της Δημοκρατίας και ο άλλος να οδηγήσει άμεσα τη χώρα σε εκλογές.Και οι δύο θεωρητικά ενεργούν υπηρετώντας το συμφέρον της χώρας.Ο μεν πρώτος θεωρεί πως πρέπει να εκλεγεί Πρέδρος και να μην πάμε σε εκλογές, ο δε δεύτερος το αντίθετο.Τουλάχιστον αυτό μας δηλώνουν γιατί τις πραγματικές τους προθέσεις μιας και δεν τις γνωρίζουμε στην ουσία.Τις ερμηνεύουμε με βάση τις δηλώσεις τους και τις κινήσεις τους στην πολιτική σκακιέρα.Στην πολιτική εξάλλου συνηθίζεται να γίνονται πράγματα χωρίς να λέγονται.
 
Την πρωτοβουλία των τελευταίων κινήσεων την είχε ο Πρωθυπουργός μιας και ο Αρχηγός της Αντιπολίτευσης δεν έχει μετακινηθεί από τις αρχικές του θέσεις.Θεωρητικά έχουν και οι δυο σωστή πληροφόρηση για το θέμα της σωτηρίας της χώρας και γνωρίζουν και οι δυο αν θα υπάρχουν συνέπειες λόγω των εκλογών ή αν πράγματι πρέπει να πάμε σε εκλογές.Γνωρίζουν εξάλλου πως θα κριθούν ιστορικά και πως την ιστορία τη γράφουν πάντα οι νικητές και ποτέ οι χαμένοι.
 
Κανένας από τους δυο πολιτικούς αρχηγούς δεν μπορεί να ελέγξει έναν κρίσιμο αριθμό βουλευτών, 12 τουλάχιστον  με βάση την τελευταία ψηφοφορία, οι οποίοι θα κρίνουν αν θα υπερβούν οι θετικές ψήφοι στο Δήμα τους 180 ή τα “παρών” θα  είναι λιγότερα από τα 120. Θέλουν μήπως και οι δυο εκλογές; Θέλει ο ένας; ή μήπως δεν θέλει κανένας; Κανένας δεν το γνωρίζει.
 
Οι δυο παίκτες με βάση τη θεωρία των παιγνίων έκαναν τις κινήσεις τους. Οι υπόλοιποι παίκτες πως θα αντιδράσουν;
 
«Αν παίζουν δύο, συμφέρει να μπλοφάρεις μόνο όταν έχεις τα χειρότερα χαρτιά, όχι όταν έχεις μέτρια». Αυτός ο κανόνας αναφέρεται στο βιβλίο Theory of Games and Economic Behaviour (1944) του μαθηματικού Τζον φον Νόιμαν και του οικονομολόγου Όσκαρ Μόργκενστερν, που συγκαταλέγονται τους θεμελιωτές της θεωρίας παιγνίων. Ποιος όμως έχει τα χειρότερα χαρτιά; Είναι γνωστό πως ο Αντώνης Σαμαράς έχει ως σύμβουλο άνθρωπο με διδακτορική διατριβή στη θεωρία των παιγνίων και την έχει εφαρμόσει πετυχημένα και άλλες φορές από τότε που έγινε αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας πάλι με κινήσεις στρατηγικής που μας θυμίζουν τη θεωρία αυτή.
 
Στην Προεδρική εκλογή όμως παίζουν πράγματι μόνο δυο παίκτες ή υπάρχουν και οι αστάθμητοι παράγοντες;
 
Αποκλείεται λοιπόν φαινομενικά οποιαδήποτε συνεργασία των δυο πολιτικών αρχηγών  και η χώρα φαίνεται πως οδηγείται σε εκλογές.Το ίδιο συμβαίνει όμως και σε κάποια παιχνίδια της θεωρίας των παιγνίων στα οποία  δεν προβλέπεται μεν η συνεργασία, αλλά αυτή μπορεί να εκδηλωθεί αυθόρμητα. Ένα γνωστό παράδειγμα είναι το «δίλημμα του κατηγορούμενου»: δύο εγκληματίες ύποπτοι για τη συμμετοχή σε μια ληστεία συλλαμβάνονται και ανακρίνονται χωριστά. Ο ανακριτής λέει και στους δύο: «Γνωρίζουμε ότι είστε ένοχοι. Αν εσύ ομολογήσεις και ο συνεργός σου δεν ομολογήσει, θα είσαι ελεύθερος και ο φίλος σου θα εκτίσει ποινή δεκαετούς φυλάκισης. Αν όμως ομολογήσετε και οι δύο, θα μοιραστείτε την ποινή: 5 χρόνια έκαστος. Σε περίπτωση που δεν ομολογήσει κανείς σας, θα πάρετε το ελάχιστο, 1 χρόνο έκαστος. Σε πληροφορώ ότι ο συνεργάτης μου κάνει την ίδια κουβέντα με το συνεργό σου. Τι αποφάσισες να κάνεις;». Οι δύο παίκτες έχουν όλες τις πληροφορίες (το παιχνίδι είναι «πλήρους πληροφόρησης»), αλλά βρίσκονται χωριστά και δεν μπορούν να επικοινωνήσουν (το παιχνίδι είναι «μη συνεργατικό»).
 
Για τα παιχνίδια αυτού του είδους ο εμπνευστής της θεωρίας Τζον Νας απέδειξε, εν έτει 1950, την ύπαρξη μιας ισορροπίας, δηλαδή ενός συνδυασμού «βέλτιστων» στρατηγικών. Στο δίλημμα του φυλακισμένου, η ισορροπία του Νας προβλέπει ότι θα ομολογήσουν και οι δύο. Πράγματι, ο κίνδυνος δεκαετούς φυλάκισης ξεπερνά το δυνητικό όφελος από τη φυλάκιση ενός μόνου χρόνου.
 
Στα παιχνίδια όπου μπορεί να καθοριστεί η «ωφέλεια» κάθε παίκτη μπορούν να βρεθούν πολύ συγκεκριμένες λύσεις. Ένα καλό παράδειγμα είναι η διαπραγμάτευση, την οποία μελέτησε ο Νας το 1950: δύο άτομα πρέπει να μοιραστούν ένα χρηματικό ποσό, ο ένας είναι πλούσιος ενώ ο άλλος όχι. Ενώ ο φτωχός, λόγω ανάγκης, θα ικανοποιηθεί ακόμα και με λίγα, ο πλούσιος, λόγω ισχύος, θα ευχαριστηθεί μόνο με πολλά χρήματα. Αυτό το μοντέλο οδηγεί σε ένα άνισο αποτέλεσμα. Στην περίπτωση που έλυσε ο Νας, αν το ποσό είναι 500 ευρώ, ο πλούσιος θα πάρει 310 ενώ ο φτωχός μόλις 190. Ο Νας λαμβάνει υπόψη ένα θεμελιώδη παράγοντα: τα πράγματα, ακόμα και το χρήμα, έχουν διαφορετική αξία για κάθε άτομο και αυτό επηρεάζει το παιχνίδι.
 
Αυτό το συμπέρασμα μπορεί να μοιάζει κυνικό, όμως η ίδια θεωρία μπορεί να εκφράσει συναισθήματα αγάπης, αλτρουισμού και φιλανθρωπίας. Ένα παράδειγμα είναι το παρακάτω. Ένας πατέρας παίζει μουτζούρη με το μικρό γιο του και οι κανόνες είναι απλοί: χάνει όποιος μείνει στο τέλος με το μουτζούρη. Αν το παιδί με κάποιον τρόπο δώσει στο γονέα του να καταλάβει ποιο χαρτί είναι ο μουτζούρης, παρ’ όλο που οι κανόνες προβλέπουν ότι χάνει αυτός που μένει με το μουτζούρη, ο πατέρας και πάλι θα το πάρει. Γιατί σε αυτή την περίπτωση η ωφέλειά του δεν είναι τόσο να νικήσει ο ίδιος όσο να δει το παιδί ευχαριστημένο. Ο αλτρουισμός των παικτών είναι ένα στοιχείο του παιχνιδιού και πρέπει να λαμβάνεται υπόψη προκειμένου η θεωρία να περιγράψει, έστω και τμηματικά, τη ζωή.
 
Τα τελευταία δύο παραδείγματα ισχύουν και για τους πολιτικούς αρχηγούς αλλά και για τους σημερινούς βουλευτές.Γνωρίζουν όλοι, πως οι εκλογές θα διασώσουν αρχικά πολιτικά και τους δυο.Γνωρίζουν όμως και οι βουλευτές πως πολλοί από αυτούς δεν θα εκλεγούν αλλά από την άλλη μεριά έχει κι ο καθένας από αυτούς τους δικούς του ηθικούς κανόνες, φραγμούς και αξιοπιστία.Μπορεί να μη θέλουν εκλογές αλλά μπορεί να φτάσουμε στις εκλογές  επειδή οι περισσότεροι  βουλευτές μας στην ουσία δεν τις ήθελαν κι επειδή τελικά οι μόνοι που τις ήθελαν ήταν και οι δυο πολιτικοί αρχηγοί.
 
Το μόνο σίγουρο μετά από όλα αυτά είναι πως το πολιτικό σύστημα συνολικά αφήνει αμέτοχο το λαό από μια τέτοια σημαντική κατά τα λοιπά διαδικασία.Θα τον αφήσει αμέτοχο διατηρώντας και το υπάρχον Σύνταγμα για εφτά ακόμα χρόνια χωρίς δυνατότητα αναθεώρησης.Γιατί αν δεν γίνουν εκλογές θα εκλεγεί πρόεδρος χωρίς στην ουσία να ερωτηθεί ο λαός και ανεξάρτητα από την έκβαση των πιθανών εκλογών και πάλι ο ελληνικός λαός δεν θα μπορεί να προτείνει και να εκλέξει τον πρόεδρο που επιθυμεί καθώς άλλο θα είναι το διακύβευμα των εκλογών και όχι ο Πρόεδρος…
 
*Δάσκαλος-Μ.Ed, Νομικός