Του Αθανάσιου Κατσίμπελη*
Mε χαρά διάβασα την προκήρυξη από τον Δήμαρχο Πύργου για να ξεκινήσουν οι διαδικασίες ανάδειξης από το Δημοτικό Συμβούλιο του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης.
Πρόκειται πράγματι για μια ανεξάρτητη αρχή – εντός της λειτουργίας του Δήμου – που αν και θεωρείται από πολλούς δημάρχους πως δημιουργεί προβλήματα στη λειτουργία του Δήμου, στην πραγματικότητα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Ο θεσμός, όπου έχει λειτουργήσει επιλύει προβλήματα και δρα αποτελεσματικά στην αποκατάσταση των σχέσεων του Δημότη με τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Οι δημότες και οι επιχειρήσεις έχουν μια ανεξάρτητη αρχή μέσω της οποίας μπορούν να βρουν το δίκιο τους όταν υπάρχουν αποδεδειγμένα παραλείψεις της Διοίκησης.
Με την θεσμοθέτηση του Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης εισήχθη στην διάρθρωση της τοπικής αυτοδιοίκησης η δυνατότητα διαμεσολαβητικής επίλυσης των προβλημάτων που ανακύπτουν από την κακοδιοίκηση κατά την ενάσκηση των αρμοδιοτήτων των δημοτικών υπηρεσιών. Πρόκειται για εισαγωγή στην ελληνική δημόσια τάξη του θεσμού του “δημοτικού συνηγόρου του πολίτη” (municipal/local ombudsman) που ήδη λειτουργεί εδώ και δεκαετίες σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις.
“Ombudsman” είναι ο όρος που χρησιμοποιείται διεθνώς για τους θεσμικούς ανεξάρτητους διαμεσολαβητές που αναλαμβάνουν την εξωδικαστική επίλυση διαφορών. Πρόκειται για όρο του σκανδιναβικού λεξιλογίου που αρχικά σήμαινε “εκπρόσωπος”. Στο θηλυκό χρησιμοποιείται ο όρος “Ombudswoman” και, για τα δύο, φύλα ο όρος “Ombudspersons”.
H έννοια της κακοδιοίκησης (maladministration) είναι περισσότερο ένας όρος της διοικητικής πρακτικής και λιγότερο ένας όρος με προκαθορισμένο νομικά περιεχόμενο. Η κακοδιοίκηση δεν είναι ταυτόσημη με την παράβαση της αρχής της νομιμότητας, διότι αφενός υπάρχουν και παραβάσεις που μπορεί να μην έχουν αρνητικές επιπτώσεις στις διοικητικές διαδικασίες, αφετέρου ο νόμος δεν προβλέπει όλες τις προϋποθέσεις για την ορθή διοικητική συμπεριφορά απέναντι στον πολίτη. Η κακή συμπεριφορά ενός υπαλλήλου λ.χ. απέναντι σε έναν πολίτη μπορεί να μην είναι νομικά κολάσιμη, συνιστά όμως φαινόμενο κακοδιοίκησης.
Η υπέρ το δέον καθυστέρηση, αν ο νόμος δεν προβλέπει προθεσμίες ενέργειας για τη διοίκηση, συνιστά φαινόμενο κακοδιοίκησης. Η ταλαιπωρία, οι άσκοπες διοικητικές απαιτήσεις, οι υπερβολικές προϋποθέσεις για την έκδοση ενός πιστοποιητικού, η υπέρβαση των κανόνων της λογικής και των αρχών της διοικητικής επιστήμης, συνιστούν φαινόμενα κακοδιοίκησης.
Συμβούλιο της Ευρώπης
To 1975 με τη Σύσταση 757 του 1975, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης συνέστησε στην Επιτροπή Υπουργών να καλέσει τις κυβερνήσεις των κρατών μελών να εξετάσουν την δυνατότητα διορισμού προσώπων σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, με τις αρμοδιότητες των Ombudsmen.
To 1985 η Επιτροπή Υπουργών των κρατών του Συμβουλίου της Ευρώπης ψηφισε την Σύσταση R (85) 13 “για τον θεσμό του Ombudsman”, καλώντας τα κράτη να διορίσουν Ombudsmen σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, ή σε ειδικούς τομείς της δημόσιας διοίκησης.
To ίδιο έτος, η Επιτροπή Υπουργών θέσπισε το Ψήφισμα (85)8 για την συνεργασία μεταξύ των Ombudsmen και το Συμβούλιο της Ευρώπης.
Το 1999, το Κογκρέσο Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών του Συμβουλίου της Ευρώπης θέσπισε το Ψήφισμα 80, στο οποίο περιλαμβάνονται και οι Αρχές που διέπουν τον θεσμό του Τοπικού Ombudsman.
Το 2013, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης θέσπισε το Ψήφισμα 1959, "Ενισχύοντας τον θεσμό του Συνηγόρου στην Ευρώπη".
Οmbudspersons στην Ελλάδα
Το 1997, ο θεσμός εισήχθη στην Ελληνική διοικητική διάρθρωση με τον Ν.2477/1997, με τον οποίο ιδρύθηκε ο “Συνήγορος του Πολίτη”. Με την συνταγματική αναθεώρηση του έτους 2001, ο Συνήγορος του Πολίτη κατοχυρώθηκε στο άρθρο 103 παρ. 9 του Συντάγματος, ως μια από τις πέντε συνταγματικά προβλεπόμενες ανεξάρτητες αρχές. Στη συνέχεια, ο Συνήγορος του Πολίτη ανέλαβε και τις αρμοδιότητες “Συνηγόρου του Παιδιού”.
Το 2010, το Πρόγραμμα “Καλλικράτης” εισάγει τον θεσμό σε δημοτικό και περιφερειακό επίπεδο, με την θεσμοθέτηση του “Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης” και του “Περιφερειακού Συμπαραστάτη του Πολίτη και της Επιχείρησης”. Στο αρχικό σχέδιο νόμου, ο όρος ήταν “Συνήγορος του Δημότη και της Επιχείρησης”. Σε δημοτικό και περιφερειακό επίπεδο σε όλη την Ελλάδα σήμερα έχουν εκλεγεί περί τους 25 Συμπαραστάτες του Δημότη και της Επιχείρησης και Περιφερειακούς Συμπαραστάτες του Πολίτη και της Επιχείρησης. Η ανεξαρτησία του Συμπαραστάτη, σύμφωνα με τις διατάξεις του Προγράμματος “Καλλικράτη”, θεμελιώνεται στις εξής συνθήκες:
• εκλέγεται με μυστική ψηφοφορία και αυξημένη πλειοψηφία 2/3 του συνόλου των μελών του δημοτικού συμβουλίου,
• δεν υπόκειται σε διοικητικό ιεραρχικό έλεγχο ή εποπτεία από τις άλλες δημοτικές αρχές,
• απολύεται μόνο με αιτιολογημένη απόφαση αυξημένης πλειοψηφίας 2/3 του δημοτικού συμβουλίου,
• δεσμεύεται από κώλυμα εκλογιμότητας για την θέση του δημάρχου, του δημοτικού συμβούλου, του εκπροσώπου ή συμβούλου δημοτικής κοινότητας.
Το τεκμήριο αρμοδιότητας για την διοίκηση των τοπικών υποθέσεων που αναγνωρίζει το Σύνταγμα στο άρθρο 102 παρ. 1, δίνει το προβάδισμα στον Συμπαραστάτη, έναντι άλλων θεσμών εξωδικαστικής επίλυσης διαφοράς της κεντρικής δημόσιας διοίκησης.
Άλλες παραλλαγές του θεσμού που λειτουργούν στην Ελλάδα σε ειδικότερος τομείς είναι ο “Συνήγορος του Καταναλωτή” (Ν. 3297/2004), καθώς και οι “Συνήγοροι του Φοιτητή” που λειτουργούν στο πλαίσιο των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (άρθρο 57 Ν.4009/2011).
Ευρωπαϊκή Ένωση
To 1992 με την Συνθήκη του Μάαστριχτ θεσμοθετήθηκε ο European Ombudsman, Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, αρμόδιος για τον χειρισμό παραπόνων σχετικών με την κακοδιοίκηση των θεσμικών οργάνων και των υπηρεσιών της Ε.Ε.
Το 2000 θεσπίστηκε ο Χάρτης των Θεμελιωδών Ελευθεριών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο οποίος περιλαμβάνει μεταξύ άλλων και το δικαίωμα προσφυγής στον Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή. O Xάρτης αποτελεί δεσμευτικό κείμενο σύμφωνα με την Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία τέθηκε σε εφαρμογή το 2009.
Συστάσεις για τους τοπικούς/περιφερειακούς διαμεσολαβητές
Το Κογκρέσο των Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών του Συμβουλίου της Ευρώπης έχει ήδη ψηφίσει δύο Συστάσεις που αφορούν τους τοπικούς/περιφερειακούς διαμεσολαβητές:
α) Σύσταση 61/1999 για τον ρόλο των τοπικών και περιφερειακών διαμεσολαβητών/ombudsmen στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών
β) Σύσταση 159 (2004) για τους περιφερειακούς διαμεσολαβητές: ένας θεσμός στην υπηρεσία των δικαιωμάτων των πολιτών.
Υποβολή και διαδικασία αναφοράς στον Σ.τ.∆.
Ο Σ.τ.∆. επιλαμβάνεται κάθε θέματος που εμπίπτει στις αρμοδιότητες του, ύστερα από ενυπόγραφη αναφορά κάθε άμεσα ενδιαφερόμενου φυσικού ή νομικού προσώπου. Οι αναφορές μπορούν να υποβληθούν αυτοπροσώπως, ταχυδρομικά ή με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (e/mail).
Πρέπει να περιλαμβάνουν τα πλήρη και ακριβή στοιχεία του ενδιαφερόμενου, σύντομη περιγραφή του προβλήματος, το αίτημα του ενδιαφερόμενου, την εμπλεκόμενη δημοτική υπηρεσία, την επιχείρηση ή τον Οργανισμό, τις ενέργειες που έχουν προηγηθεί και το αποτέλεσμα τους , καθώς και κάθε πληροφορία ή αποδεικτικό στοιχείο που μπορεί να βοηθήσει στη διερεύνηση του θέματος. Ο ∆ημότης ενημερώνεται γραπτώς σε κάθε στάδιο της διαδικασίας Η έρευνα ολοκληρώνεται με τη σύνταξη πορίσματος, το οποίο γνωστοποιείται στο ιδιαίτερο γραφείο του ∆ημάρχου και στον Πρόεδρο του ∆ημοτικού Συμβουλίου.
Επίσης ο ∆ημότης ενημερώνεται γραπτώς όταν δεν υπάρχει δυνατότητα εξέτασης της αναφοράς του, επειδή ο Σ.τ.∆. είναι αναρμόδιος ή η αναφορά είναι προφανώς αόριστη, αβάσιμη ή ασκείται κατά τρόπο καταχρηστικό.
Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό που ο Δήμαρχος Πύργου, το Δημοτικό Συμβούλιο αλλά και όλες οι δημοτικές παρατάξεις του Δήμου Πύργου ξεκίνησαν τις διαδικασίες και οφείλουν να φέρουν το θεσμό αυτό στον Δήμο Πύργου για το καλό όλων των πολιτών. Προσωπικά αισθάνομαι την ανάγκη να θέσω δημόσια στη διάθεση του Δημοτικού Συμβουλίου την υποψηφιότητά μου για μια τέτοια άμισθη θέση. Αλλά και οποιοσδήποτε να επιλεγεί από το Δ.Σ, είμαι σίγουρος πως θα συμβάλει στην αναβάθμιση της λειτουργίας του Δήμου μας.
*Δάσκαλος-M.Ed, Νομικός
** Σύμφωνα με το Άρθρο 77 του Νόμου 3852/2010 ο Συμπαραστάτης του Δημότη και της Επιχείρησης έχει τις παρακάτω αρμοδιότητες:
1. Στους δήμους άνω των είκοσι χιλιάδων (20.000) κατοίκων, με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου, επιλέγεται, κατόπιν προκηρύξεως που δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα του δήμου, πρόσωπο εγνωσμένου κύρους και εμπειρίας, ως συμπαραστάτης του δημότη και της επιχείρησης. Υποψηφιότητες υποβάλλονται με δήλωση που κατατίθεται στο προεδρείο του δημοτικού συμβουλίου κατά την έναρξη της διαδικασίας επιλογής. Ως συμπαραστάτης του δημότη και της επιχείρησης δεν μπορεί να επιλεγεί αιρετός δήμου, περιφέρειας ή βουλευτής. Ως προς το αξίωμα του συμπαραστάτη του δημότη ισχύουν τα κωλύματα και τα ασυμβίβαστα που προβλέπονται στο άρθρο 14 του παρόντος. Η θητεία του συμπαραστάτη ακολουθεί τη θητεία των δημοτικών αρχών.
2. Η διαδικασία για την επιλογή του συμπαραστάτη πρέπει να έχει ολοκληρωθεί σε αποκλειστική προθεσμία δύο (2) μηνών από την εγκατάσταση των δημοτικών αρχών. Ο συμπαραστάτης του δημότη και της επιχείρησης επιλέγεται με απόφαση η οποία λαμβάνεται με μυστική ψηφοφορία και με πλειοψηφία των δύο τρίτων (2/3) του συνόλου των μελών του δημοτικού συμβουλίου. Αν δεν επιτευχθεί η επιλογή, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται κατά την ίδια ή μεταγενέστερη συνεδρίαση με την ίδια πλειοψηφία. Είναι επιτρεπτή με την ίδια πλειοψηφία και την αυτή διαδικασία η ανάκληση του συμπαραστάτη για πλημμελή εκτέλεση των καθηκόντων του, με ειδικά αιτιολογημένη απόφαση του δημοτικού συμβουλίου.
3. Ο συμπαραστάτης υποστηρίζεται διοικητικά από τις υπηρεσίες του δήμου, δέχεται καταγγελίες άμεσα θιγόμενων πολιτών και επιχειρήσεων για κακοδιοίκηση των υπηρεσιών του δήμου, των νομικών του προσώπων και των επιχειρήσεών του και διαμεσολαβεί προκειμένου να επιλυθούν τα σχετικά προβλήματα, ενώ είναι υποχρεωμένος να απαντά εγγράφως ή ηλεκτρονικά εντός τριάντα (30) ημερών στους ενδιαφερόμενους.
4. Η υποβολή καταγγελίας ή αναφοράς στο συμπαραστάτη του δημότη και της επιχείρησης δεν αναιρεί τη σχετική αρμοδιότητα του Συνηγόρου του Πολίτη ως ανεξάρτητης αρχής, ούτε τις αρμοδιότητες άλλων ελεγκτικών οργάνων και αρχών, καθώς και του Ελεγκτή Νομιμότητας.
5. Ο συμπαραστάτης του δημότη και της επιχείρησης συντάσσει ετήσια έκθεση. Η ετήσια έκθεση παρουσιάζεται από τον ίδιο και συζητείται στην ειδική δημόσια συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου για τον απολογισμό της δημοτικής αρχής κατά τις διατάξεις του άρθρου 217 του Κ.Δ.Κ., εντός τριάντα (30) ημερών από την υποβολή της. Ο συμπαραστάτης μπορεί επίσης να προβαίνει στη διατύπωση προτάσεων βελτίωσης της δημοτικής διοίκησης και των σχέσεών της με το κοινό, τόσο στο πλαίσιο της ετήσιας έκθεσής του, όσο και επ’ ευκαιρία σημαντικών προβλημάτων κακοδιοίκησης που ο ίδιος εντοπίζει. Στην τελευταία αυτή περίπτωση, οι ειδικές προτάσεις του συμπαραστάτη υποβάλλονται στον δήμαρχο και κοινοποιούνται στο δημοτικό συμβούλιο και στον γενικό γραμματέα του δήμου. Τόσο η ετήσια έκθεση όσο και οι ειδικές προτάσεις του συμπαραστάτη αναρτώνται υποχρεωτικά στην ιστοσελίδα του δήμου με φροντίδα των δημοτικών υπηρεσιών.
