Υπέρ πάντων Δικαιοσύνη

Του Κώστα Τζαβάρα

«Η δικαιοσύνη είναι η πρώτιστη αρετή των κοινωνικών θεσμών, όπως ακριβώς είναι η αλήθεια για τα συστήματα σκέψης»
JohnRawls, Θεωρεία της Δικαιοσύνης
Η θεωρία της Δικαιοσύνης του JohnRawls (εκδ. Πόλις) όχι μόνο αναζωπύρωσε το φιλοσοφικό ενδιαφέρον για μια σύγχρονη (και κυρίως μετά τα κοινωνικά κινήματα της δεκαετίας του ’60) προσέγγιση της ιδέας της Δικαιοσύνης, αλλά όπως προφανώς έχει επισημανθεί (AmartyaSen) ο υπέροχος αυτός πολιτικός φιλόσοφος έδωσε στο αντικείμενο «Δικαιοσύνη» τη σημερινή του μορφή. Από το 1971 που πρωτοδημοσιεύθηκε, η βασική ιδέα του Rawls για τη Δικαιοσύνη ως ακριβοδικία άσκησε τη μεγαλύτερη και την ευρύτερη επίδραση στις σύγχρονες επιστημονικές και πολιτικές προσπάθειες κατανόησης και προσέγγισης της Δικαιοσύνης.
Η ακριβοδικία, ως κεντρική έκφραση της Δικαιοσύνης, κυρίως αναφέρεται στην κοινωνική απαίτηση για αμεροληψία και αντικειμενικότητα στις κρίσεις μας που αφορούν το δίκαιο και το άδικο, καθώς και στην ανάγκη να αποφεύγουμε τον επηρεασμό από τα δικά μας συμφέροντα, προτεραιότητες και προκαταλήψεις. Να λαμβάνουμε υπόψη τα συμφέροντα και τα ενδιαφέροντα των άλλων. Ο ρωλσιανός φιλελευθερισμός, που δίνει προτεραιότητα στο ορθό έναντι του αγαθού, έχει δεχθεί την κριτική των κοινωνιστών (M. Sandelκ.α.), που υιοθετούν στην προσέγγιση της Δικαιοσύνης την προτεραιότητα του αγαθού έναντι του ορθού.
Μια έντονη φιλοσοφική και επιστημονική διαμάχη εξελίσσεται σήμερα στον δυτικό κυρίως κόσμο για την Δικαιοσύνη μεταξύ αυτών των δύο προσεγγίσεων, με αφετηρία τις ιδέες του Rawls. Ένας γόνιμος και ζωηρός διάλογος για την Δικαιοσύνη διεξάγεται σε όλο τον δυτικό κόσμο εκτός από την χώρα μας, όπου πλην ελαχίστων φωτεινών εξαιρέσεων (Μολύβας, Κτιστάκης, Παπαγεωργίου κ.α.) εξακολουθούμε να κρατάμε σταθερά αποστάσεις από τις προσπάθειες που επιδιώκουν τον προσδιορισμό των κατάλληλων προϋποθέσεων για την λειτουργία και αναπαραγωγή μιας δίκαιης και εύτακτης κοινωνίας στην διάρκεια της ύστερης – μνημονιακής Μεταπολίτευσης. Στους επιστημονικούς κύκλους των εφαρμοστών του δικαίου (δικαστές και δικηγόρους) η υστέρηση αυτή είναι προφανής και η έλλειψη ενός απλού και πρακτικού λόγου περί της Δικαιοσύνης ως ακριβοδικίας αισθητή. Για μια αποτελεσματική δικαιοσύνη δεν αρκεί μόνο η κατοχύρωση και η λειτουργία του τυπικού κράτους δικαίου, που επιβάλλει τις αρχές της διάκρισης των εξουσιών και της νομιμότητας της διοικητικής δράσης και διασφαλίζει σε κάθε άτομο την διεκδίκηση αξιώσεων ενώπιον δικαιοδοτικών οργάνων, που απολαύουν πλήρους ανεξαρτησίας. Απαιτείται επιπλέον να εξασφαλίζονται και εγγυήσεις ουσιαστικής δικαιοσύνης.
Η ουσιαστικά δίκαιη μεταχείριση του πολίτη από την Πολιτεία σε όλες τις εκφάνσεις της ιδιωτικής και δημόσιας κοινωνικής ζωής εξακολουθεί και σήμερα, σε πολλές περιπτώσεις, να είναι το ζητούμενο για τη χώρα. Πολλές φορές το δικαστικό σύστημα εμποδίζεται από εξωγενείς ή ενδογενείς παράγοντες να ανταποκριθεί στο αίτημα για μια προβλέψιμη (δηλαδή που να μην αιφνιδιάζει τους διαδίκους) απόφαση. Το πιο συχνό πλην όμως πολύ σημαντικό εμπόδιο για την έκδοση μιας ορθής και ουσιαστικά δίκαιης δικαστικής απόφασης είναι να εμφιλοχωρήσουν κατά τον σχηματισμό της δικανικής πεποίθησης άλλοι παράγοντες, εκτός εκείνων που είναι αναγκαίοι για τη συγκρότηση μιας νομικά και λογικά ασφαλούς κρίσης. Δηλαδή αυτές που ο Rawlsαποκαλεί «περιεκτικές αντιλήψεις», στις οποίες περιλαμβάνονται οι προσωπικές αξιολογικές κρίσεις ιδεολογικού, πολιτικού ή θρησκευτικού χαρακτήρα.
Στον αγώνα μας για λιγότερη αδικία και περισσότερη δικαιοσύνη, που είναι κρίσιμα αιτήματα των δύσκολων καιρών που περνάμε, πρέπει να μελετήσουμε, να επεξεργαστούμε και να υιοθετήσουμε χρήσιμες ιδέες αλλά και βέλτιστες πρακτικές για μια μεταρρύθμιση στο νομικό και δικαστικό μας σύστημα.
Κώστας Τζαβάρας
Βουλευτής Ηλείας ΝΔ
Τομεάρχης Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο ΒΗΜΑ της Κυριακής, 21-2-2016