Τα θέματα
Το σχόλιο των καθηγητών
"Τα σημερινά θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας αντλήθηκαν από το ποίημα «Κρητικός», του Διον. Σολωμού. Χαρακτηρίζονται μέτριας δυσκολίας και κινούνται στα ίδια επίπεδα με τα περσινά. Απευθύνονται σε καλά προετοιμασμένους μαθητές".
Οι απαντήσεις
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ
Γ’ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ΄ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ:
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
Α1. Επιδράσεις από δημοτικό τραγούδι.
• προσωποποίηση στοιχείων φύσης «Εκοίταξε τ’ αστέρια, κι εκείνα αναγαλλιάσαν.» (απόσπασμα 4, στ. 1)
• Η τριπλή επανάληψη του καν (= είτε): «Καν – Κάνε –Καν» απηχεί τη χρήση του αριθμού τρία στο δημοτικό τραγούδι. (απόσπασμα 4, στ.14-16)
• ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος « Όμως κοντά στην κορασιά, που μ’ έσφιξε κι εχάρη»
( απόσπασμα 3, στ.9)
Β1.
• Απόσπασμα 3 στ. 10-13: εμφάνιση θεϊκής μορφής Φεγγαροντυμένης μέσα από το φως του φεγγαριού μετά την απότομη αλλαγή της φύσης (για τη φιγούρα της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό έχουν κατατεθεί πολλές ερμηνείες όπως η Παναγία της χριστιανικής θρησκευτικής παράδοσης).
• Απόσπασμα 4 στ.1-2: επίδραση Φεγγαροντυμένης στα στοιχεία της φύσης (αστέρια)
• Απόσπασμα 4 στ. 7-8: χριστιανικός ανιμισμός που απαντά και αλλού στο Σολωμό.
• Απόσπασμα 4 στ. 20: η Φεγγαροντυμένη εμφανίζεται ξαφνικά σαν το νερό που ξεπηδάει από τα σκοτεινά έγκατα του βουνού βγαίνοντας έξω, όπου γεμίζει λάμψη από το φως του ήλιου.
Β2. α)
I. Πρώτο χρονικό επίπεδο (κύρια αφήγηση)
Καλύπτει περίπου το διάστημα μιας νύχτας και περιλαμβάνει τα γεγονότα της κύριας αφήγησης, τα οποία είναι:
- η πάλη των δύο ναυαγών με τα κύματα μέσα στη θαλασσινή καταιγίδα (απόσπ.5, στ.10-12, αποσπ.5, στ.15-16, απόσπ.5, στ.21-22)
- η ανάδυση της φεγγαροντυμένης και η συνάντησή της με το ναυαγό (απόσπ.5, στ.1-2)
- η εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης (απόσπ.5, στ.3-4)
II. Δεύτερο χρονικό επίπεδο (αναδρομές στο παρελθόν)
Καλύπτει το διάστημα της «προϊστορίας» του ήρωα στην Κρήτη και περιλαμβάνει τα γεγονότα της ζωής του πριν από το ναυάγιο, δηλαδή:
- αναφορά στην εφηβεία του (απόσπ.5, στ.16)
- αγώνες στην Κρήτη για την ελευθερία, λαβωματιές, απώλεια συμπολεμιστών (απόσπ.5, στ.16-20)
III. Τρίτο χρονικό επίπεδο (πρόδρομες αφηγήσεις)
Καλύπτει το παροντικό διάστημα της ζωής του αφηγητή ως πρόσφυγα μετά το ναυάγιο και την απώλεια της αγαπημένης (είναι το παρόν του αφηγητή), από το οποίο αναφέρονται:
- εξευτελιστική ζωή, ζητιανιά και πόνος (απόσπ.5, στ.5-9, απόσπ.5, στ.13-14)
Β2. β)
Αυτή η θεσπέσια και ολόφωτη μορφή, αφού στάθηκε και κοίταξε τα αστέρια, στο τέλος έστρεψε το κεφάλι της (και το βλέμμα της βέβαια) προς τον Κρητικό, που βρισκόταν μπροστά της μέσα στα νερά (στα ρείθρα, στα ρεύματα) της θάλασσας, και τον κοίταζε στρέφοντας το ενδιαφέρον της προς αυτόν, σαν να την είχε μαγνητίσει, ενώ κι εκείνος την κοίταζε, προφανώς εκστατικός. Και το ένα και το άλλο κοίταγμα ήταν παρατεταμένα και επίμονα, όπως υποδηλώνεται από τον παρατατικό των ρημάτων Την κοίταζα – μ’ εκοίταζε, ενώ ο αφηγητής αυτοαποκαλείται βαριόμοιρος, επειδή οι στιγμές αυτές της συνάντησης με τη φεγγαροντυμένη θα ήταν σημαδιακές για τη μοίρα του (το πιο πιθανό όμως είναι ότι η λέξη βαριόμοιρος εκφράζει τη δύσκολη θέση του Κρητικού-ναυαγού και παράλληλα προδιαθέτει για την εξιστόρηση από τον ίδιο των δεινών του, η οποία θα γίνει σε λίγο).Με την παραστατική αυτή παρομοίωση προβάλλεται η δυνατή έλξη των δύο προσώπων, η φεγγαροντυμένη και η στροφή του βλέμματός της στον Κρητικό παρομοιάζονται με μια πυξίδα και με την μαγνητική βελόνα της, που στρέφεται πάντα στο Βορρά.
Η πετροκαλαμίθρα είναι είδος πρωτόγονης μαγνητικής βελόνας από καλάμι ως δείκτης πυξίδας που επιπλέει στο νερό (έτσι λέγεται και το αλεξικέραυνο). Ο Π. Μάκριτζ γράφει: «Αξίζει τον κόπο να σταθεί κανείς σ’ αυτή την τελευταία παρομοίωση. Ψάχνοντας για έναν έντονο τρόπο για να δείξει πώς της γυναικείας οπτασίας τη ματιά την είχε μαγνητίσει ο Κρητικός, ο Σολωμός βρήκε την πετροκαλαμίθρα […]. Τη ΄΄φεγγαροντυμένη΄΄ φαίνεται να την ελκύει ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης, όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί.»
Γ1. α)
Στους στίχους 13-17 του αποσπάσματος 4 [21.] ανιχνεύονται απηχήσεις πλατωνικών και αριστοτελικών απόψεων για την αναγνώριση στα πράγματα του κόσμου τούτου, ιδεών (προτύπων) που η ψυχή μας είχε αντικρίσει σ’ ένα προσωματικό της στάδιο. Ο ήρωας ευρισκόμενος σε σύγχυση συλλογίζεται πως η γυναικεία ύπαρξη τού ήταν γνώριμη, οικεία, αλλά ταυτόχρονα και αδιευκρίνιστη. Αισθάνεται πως η εικόνα αυτή ανάγεται στο παρελθόν του και προβαίνει σε μια τριπλή υπόθεση κατά το μοτίβο των τριών του δημοτικού τραγουδιού. Ανατρέχοντας το παρελθόν του υποθέτει:
Α) Είτε ότι πρόκειται για κάποια αναπαράσταση αγίας,
Β) Είτε ότι αποτέλεσε ερωτικό ίνδαλμα της εφηβείας του,
Γ) Είτε του θύμιζε μια ονειρική μορφή της βρεφικής του ηλικίας (μητέρα).
Κοινό στοιχείο αυτών των υποθέσεων είναι η αγάπη. Τα τρία επίθετα «παλαιή», «γλυκιά», «αστοχισμένη» αντιστοιχούνται προς τις τρεις υποθέσεις που αποδεικνύουν πόσο δυνατός είναι ο θαυμασμός του για τη θεϊκή οπτασία. Η εξιδανίκευση της φεγγαροντυμένης, εντούτοις, συνδέεται και με ρομαντικές πηγές.
Γ1. β)
Η εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης που άφησε τον Κρητικό, σημασιοδότησε την αλλαγή της ζωής του αφήνοντάς τον χωρίς στήριγμα. Έτσι, με την πληροφορία ότι δεν έχει πια το χέρι Π’ αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίρι (προσωποποίηση του χεριού), εξομολογείται ότι έχει ξεπέσει: έχει χάσει πια την επιθετικότητα, το σθένος, την ορμή και την αντρειοσύνη του πολεμιστή και έχει καταντήσει ένας δυστυχισμένος ζητιάνος, που απλώνει το χέρι στους περαστικούς για να ζητήσει λίγο ψωμί, ζώντας μια ταπεινωτική και εξευτελιστική ζωή, που τον κάνει να κλαίει (με δακρυσμένο μάτι), με καταρρακωμένη την αξιοπρέπεια και την περηφάνια του, ενώ η δυστυχία του αντικατοπτρίζεται στα κουρασμένα μάτια του, όταν τα βράδια πέφτει να κοιμηθεί.
Δ1.
ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ:
1. Και στα δύο ποιήματα γίνεται λόγος για την εμφάνιση – επιφάνεια γυναικείων θεϊκών μορφών, λουσμένων στο φως («κι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μια Φεγγαροντυμένη» Σολωμός), («Ένα κορμί παρθενικό, γυμνό, αργοπροβάλλει...τα κάλλη...τα φωτολουσμένα») Καρυωτάκης .
2. Έντονη προβάλλεται η παρουσία του θαλασσινού τοπίου (ακρογιάλι – θάλασσα)
(«Κι η θάλασσα...» Σολωμός, «...στο έρημ’ ακρογιάλι...» Καρυωτάκης).
ΔΙΑΦΟΡΕΣ :
1. Διαφοροποίηση σημειώνεται στη στάση των δύο γυναικείων μορφών απέναντι στους ήρωες. Ειδικότερα η Φεγγαροντυμένη με συμπόνια αφουγκράζεται τους πόνους του Κρητικού χαμογελώντας γλυκά («Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου.../ «Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μου»). Αντίθετα η Νεράιδα κοιτάζει με φόβο τον ήρωα και χάνεται στην θάλασσα («στα μάτια της τα θεϊκά με φόβο... θάλασσα» Καρυωτάκης).
2. Στο ποίημα του Σολωμού επικρατεί νηνεμία πριν και κατά την εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης («κι η θάλασσα, που σκίρτησε ... Ησύχασε...») ενώ στον Καρυωτάκη η θάλασσα αναταράσσεται με την εμφάνιση της νεράιδας
( «Ανατριχιάζ’ η θάλασσα...»).
3. Στο Σολωμό ο ήρωας βρίσκεται μέσα στη θάλασσα ενώ στον Καρυωτάκη στο έρημο ακρογιάλι.
Οι απαντήσεις των θεμάτων είναι ενδεικτικές.
Επιμέλεια απαντήσεων:
Βαγγοπούλου Κατερίνα
Βόλλαρης Γιάννης
Ζάγκλης Διονύσης
Κουτσάφτη Βάσω
Μαλαπέτσα Σοφία
Παναγοπούλου Ακριβή- Ειρήνη
Ραμαροσόν Ελευθερία
Φαμέλου Βίκυ
