Ομάδα ανηλίκων ξυλοκοπά άγρια 14χρονη σε κεντρικό σημείο της Γλυφάδας. Μαθητής στη Ζάκυνθο κυκλοφορεί με μαχαίρι και επιχειρεί να ληστέψει συμμαθητές του. Στον Βόλο ομάδα ανηλίκων κουρεύει 16χρονο και του σπάει τα δόντια. Περιστατικά σαν αυτά έκαναν την κυβέρνηση να προσδώσει χαρακτήρα «κρίσης» στην παραβατικότητα των ανηλίκων. Κρίσης που προτίθεται να αντιμετωπίσει με το φόβητρο της φυλάκισης και του προστίμου. Έχουν όμως έτσι τα πράγματα; Είναι τα σχολεία μας ο πιο επικίνδυνος χώρος στον οποίο μπορεί να βρεθεί κανείς;
Οι ειδικοί καλούν να δούμε το πρόβλημα νηφάλια και να αναλογιστούμε τις μακροπρόθεσμες συνέπειες, που μπορεί να έχουν τα ποινικού τύπου μέτρα.
Είναι η βία των ανηλίκων σε έξαρση;
«Από τα διαθέσιμα ποσοτικά στοιχεία για παράδειγμα από την Eurostat δεν προκύπτει να υπάρχει συγκυριακά τώρα μια αύξηση των κρουσμάτων παραβατικότητας ή βίας με δράστες ανήλικους. Προκύπτει ότι υπήρξε μία αύξηση που είχε ήδη συντελεστεί τη δεκαετία της οικονομικής κρίσης και μετέπειτα έχει σταθεροποιηθεί εκεί», επισημαίνει, μιλώντας στο ethnos.gr ο Γιώργος Νικολαΐδης, διευθυντής της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού. «Δεν λέω ότι είναι όλα τέλεια. Αλλά θα πρέπει να αποφύγουμε τη δημιουργία ενός ηθικού πανικού. Να μη θεωρούμε το παιδί του διπλανού μας δυνητικά απειλή για το δικό μας το παιδί. Το να γίνουμε μία κοινωνία που φοβάται τα ίδια της τα παιδιά», συμπληρώνει.
Τις επιφυλάξεις της εκφράζει και η καθηγήτρια Εγκληματολογίας και Αντιεγκληματικής Πολιτικής Σοφία Βιδάλη. Παρατηρεί, ωστόσο, πως υπάρχουν κάποιες ποιοτικές διαφοροποιήσεις. «Αυτό που φαίνεται να αλλάζει είναι η ένταση και οι όροι. Επίσης, το γεγονός ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το έχουν κάνει πρώτο θέμα», λέει και προσθέτει «αυτό που βλέπουμε ότι πολλοί δέρνουν έναν δεν το είχαμε παλιά. Ότι γίνεται ο ξυλοδαρμός θέαμα. Να μαζεύονται πολλοί εκεί και να μην παρεμβαίνουν».
Το στερεότυπο θέλει τα παιδιά χαμηλότερων μορφωτικών και οικονομικών στρωμάτων να είναι πιο επιρρεπή σε παραβατικές συμπεριφορές, ωστόσο, όπως παρατηρεί ο Γιώργος Νικολαΐδης, «αυτό που διαβάζουμε και ενδεχομένως αναπαράγεται είναι μια παλαιότερη εικόνα για το ποιο είναι το προφίλ των παιδιών. Σήμερα ξέρουμε ότι είναι πιο πολύπλοκο και πολλαπλό. Διατέμνει μορφωτικά κοινωνικά και οικονομικά στρώματα».
Από τα ερευνητικά δεδομένα προκύπτει, επίσης, ότι ο ανήλικος που περνάει στον ρόλο του θύτη σε άλλες περιστάσεις της ζωής του μπορεί να έχει υπάρξει σε αυτόν του θύματος. «Αντιδρά σε αυτό προβαίνοντας σε πράξεις βίας. Από την άλλη είναι τα πρότυπα. Ότι με το να ασκήσει βία γίνεται άνδρας, τον σέβονται. Μαθαίνει ότι καταξιώνει τον εαυτό του, ασκώντας βία», λέει η Σοφία Βιδάλη.
Παιδιά και γονείς στα κελιά;
Από τα μέτρα που ανακοίνωσε η κυβέρνηση ξεχωρίζει η μείωση του ορίου της ανηλικότητας στα 14 έτη από τα 15 έτη, που είναι σήμερα. Αυτό σημαίνει ότι παιδιά 14 ετών και άνω θα μπορούν να οδηγηθούν σε κατάστημα κράτησης. Μάλιστα, οι ποινές που θα εκτίουν θα φτάνουν έως και τα 5 έτη. «Το μόνο που θα κάνουν είναι θα γεμίσουν τα κρατητήρια και οι φυλακές. Θα διαμορφωθεί μια νέα οικονομία κράτησης. Θα έχουμε τα παιδιά, που θα γίνουν δακτυλοδεικτούμενα και τα θύματα θα εξακολουθούν να ζουν με όρους φόβου», σχολιάζει η καθηγήτρια Εγκληματολογίας και Αντιεγκληματικής Πολιτικής και παρατηρεί ότι τα μέτρα διακρίνονται από την ίδια «αντίληψη καταστολής, που διέπει όλη την αντιεγκληματική πολιτική, που έχει διαμορφώσει τα τελευταία 5 χρόνια».
«Αναρωτιέμαι στ' αλήθεια αυτοί που προτείνουν τέτοια πράγματα στις πολιτικές ηγεσίες δεν αναλογίζονται ότι ένα παιδί που θα το βάλεις σε αναμορφωτήριο, σε φυλακή ανηλίκων, σε τόσο σε νεαρή ηλικία κατά τεκμήριο θα κλειδώσει τη ζωή του στο ποινικό έγκλημα;», λέει, ο διευθυντής της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού και υπενθυμίζει ότι, «οι ίδιοι κύκλοι είχαν προτείνει πριν ένα χρόνο στη διαδικασία αναθεώρησης του ποινικού κώδικα το ηλικιακό όριο της νομικής υπαιτιότητας να πέσει από τα 12 στα 10 έτη».
Η επιστροφή στη φυλακή μετά την αποφυλάκιση δεν είναι μονόδρομος, ωστόσο, ο ποινικός στιγματισμός στενεύει τα περιθώρια επανένταξης. «Εξαρτάται από το έγκλημα, την κοινωνική θέση. Την ηλικία. Πολύ σημαντικό, σε ποια ηλικία βγήκε. Πολλές φορές έχουμε μια υποτροπή, ακριβώς, γιατί έχει στιγματιστεί νομικά. Άλλες φορές είναι ένα τυχαίο γεγονός. Δεν είναι ενιαίο. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι οποίος έρχεται από χαμηλά κοινωνικά στρώματα και μπλέκεται με το ποινικό σύστημα, δύσκολα μετά μπορεί να απεμπλακεί τελείως. Όχι, γιατί κάνει παρανομίες, αλλά γιατί δεν υπάρχει διέξοδος», τονίζει η Σοφία Βιδάλη.
Σύμφωνα με τα προωθούμενα μέτρα οι γονείς των παιδιών που παραβατούν θα τιμωρούνται με φυλάκιση τουλάχιστον δυο χρόνων, ενώ προβλέπεται χρηματικό πρόστιμο 10.000 ευρώ σε περίπτωση που η πράξη τους θα χαρακτηριζόταν κακούργημα, αν ήταν ενήλικες. «Και μετά τι γίνονται τα παιδιά;» αναρωτιέται η καθηγήτρια Εγκληματολογίας και Αντιεγκληματικής Πολιτικής και προσθέτει «οι γονείς ελέγχουν τα παιδιά; Τι νομίζουμε ότι είναι παιδονόμοι; Υπάρχει μία αμέλεια και μία κακή διαπαιδαγώγηση, αλλά το να βάζεις πρόστιμο στους γονείς και να επιβάλεις ποινές κράτησης είναι ακραίο. Ουσιαστικά καταργεί τον διαπαιδαγωγικό χαρακτήρα που είχε μέχρι τώρα το δίκαιο ανηλίκων. Είναι τιμωρητικό αλλάζει παράδειγμα».
Το μέτρο θα επηρεάσει δυσανάλογα πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες εκτιμά ο Γιώργος Νικολαΐδης. «Σε αυτή την κοινωνική κατάσταση που ζούμε, μην μου πείτε ότι θα πάει στη φυλακή ο εύπορος ο μορφωμένος ο καλά ενταγμένος γονιός ενός ανηλίκου, που παραβατεί. Αυτός κατά τεκμήριο θα έχει νομική εκπροσώπηση και θα τη γλιτώσει. Αυτός που θα οδηγηθεί στη φυλακή θα είναι ο μετανάστης, η σεξεργάτρια, ο Ρομά, ο κοινωνικά αποκλεισμένος. Οι ομάδες που έτσι κι αλλιώς έχουν πάρα πολλά προβλήματα και οικογενειακές δυσλειτουργίες».
Τι πρέπει να γίνει;
Αν η καταστολή και τα ποινικού τύπου μέτρα είναι αναποτελεσματικά και δυνητικά επικίνδυνα, τότε τι πρέπει να γίνει για την αντιμετώπισή του υπαρκτού προβλήματος της ανήλικης παραβατικότητας;
«Υπάρχουν αποδεδειγμένης αποτελεσματικότητας μέτρα και προγράμματα που κινούνται σε ακριβώς αντιδιαμετρική κατεύθυνση. Τα προγράμματα αυτά θα μπορούσαν να γενικευτούν σε εθνικό επίπεδο. Θα μπορούσαν να τα υλοποιήσουν σε σχολεία, που να προάγουν την αλληλεγγύη και τη συλλογικότητα. Αντί να πάμε να φοβίσουμε τα παιδιά και να τους πούμε ότι ο διπλανός του είναι κίνδυνος και στη βία να απαντήσουμε με μεγαλύτερη βία θα πρέπει να πάμε στην αντίθετη κατεύθυνση και να δουλέψουμε με τα παιδιά για εμπεδώσουν την αίσθηση ότι οποτεδήποτε βλέπω τα δικαιώματα ενός ανίσχυρου να παραβιάζονται δεν χαζογελάω, δεν τρέχω να πάρω θέση ως ισχυρός και να θυματοποιήσω έναν ανίσχυρο, δεν κοιτάω αδιάφορα τη δουλειά μου και την πάρτη μου. Άλλα παρεμβαίνω ενεργά», καταλήγει ο Διευθυντής της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού.
Πηγή: ethnos.gr
