Τετάρτη 14/4 (Ε΄Εβδομάδας των νηστειών)
«Ψυχή μου ψυχή μου, ανάστα τι καθεύδεις; Το τέλος εγγίζει, και μέλλεις θορυβείσθαι ανάνηψον ουν, ίνα φείσηταί σου Χριστός ο Θεός, Ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών».
Αγαπητοί μου φίλοι και Χριστιανοί μου, ευρισκόμενοι ήδη στην Ε΄ εβδομάδα των Νηστειών, όπου η εβδομάδα αυτή είναι το λειτουργικό αποκορύφωμα της Αγίας και Μεγάλης Σαρακοστής, οι Ιερές ακολουθίες είναι μακρότερες και εκτενέστερες. Και αυτό διότι, στις συνήθεις ακολουθίες των προηγουμένων εβδομάδων, προστέθηκαν δύο νέες ιερές ακολουθίες. Ο Μέγας Κανών, που τον ψάλλαμε τμηματικά την Α΄ εβδομάδα των νηστειών (καθαρά εβδομάδα) και ο Ακάθιστος Ύμνος, που τον ψάλλαμε κατά την Α΄Β΄Γ΄και Δ΄στάση, τις προηγούμενες Παρασκευές και τώρα πλέον αυτή την εβδομάδα ψάλλονται ολόκληροι.
Στα μοναστήρια ψάλλεται στον όρθρο της Πέμπτης 15 Απριλίου ε.έ., ο Μέγας Κανών και στον όρθρο του Σαββάτου 17 Απριλίου ε.έ., ο Ακάθιστος Ύμνος. Στις πόλεις μας όμως, επειδή οι συνθήκες της ζωής είναι διαφορετικές και οι πιστοί δεν είναι ελεύθεροι τα πρωϊνά λόγω εργασιών και άλλων ασχολιών, θα ψαλεί το βράδυ της Τετάρτης από ώρα 6:30 έως 8:30 μ.μ., ο Μέγας Κανών, μαζί με την ακολουθία του Μικρού Αποδείπνου και το βράδυ της Παρασκευής 16 Απριλίου ε.έ., θα ψαλεί ο Ακάθιστος Ύμνος επίσης από ώρα 6:30 έως 8:45 μ.μ., μαζί με την ακολουθία του Μικρού Αποδείπνου.
ΓΙΑΤΙ ΟΝΟΜΑΖΕΤΑΙ ΜΕΓΑΣ ΚΑΝΩΝ;
Μέγας Κανών ονομάζεται, διότι ενώ οι συνηθισμένοι κανόνες έχουν γύρω στα τριάντα τροπάρια, αυτός έχει διακόσια πενήντα τροπάρια, διότι τόσοι είναι οι στίχοι των εννέα ωδών της Αγίας Γραφής. Δηλαδή ο ποιητής του ύμνου έχει γράψει ένα τροπάριο για κάθε στίχο, ενώ οι άλλοι κανόνες έχουν μόνο τέσσερα τροπάρια για κάθε ωδή της Αγίας Γραφής. Αργότερα άλλοι υμνωδοί προσέθεσαν και άλλα τροπάρια, περίπου τριάντα, προς τιμή της Οσία Μαρίας της Αιγυπτίας και του Αγίου Ανδρέα. Έτσι ο Μέγας Κανόνας σήμερα αριθμεί περίπου διακόσια ογδόντα τροπάρια.
ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΑΝΟΝΑ;
Ο Μέγας Κανών είναι ένα κύκνειο άσμα, ένας θρήνος προθανάτιος, ένας μακρύς θρηνητικός μονόλογος. Ο ποιητής βρίσκεται στο τέλος της ζωής του. Αισθάνεται ότι οι ημέρες του είναι πια λίγες. Ο βίος του έχει περάσει. Αναλογίζεται το θάνατο και την κρίση του δικαίου κριτού που τον αναμένει. Και έρχεται να κάνει μία αναδρομή στο παρελθόν μια ανασκόπηση του βίου του έναν απολογισμό της ζωής του. Αναλογίζεται τα περασμένα, ξαναφέρνει στη μνήμη του τα γεγονότα που πέρασαν. Δεν βρίσκει όμως τίποτα ενθαρρυντικό, τίποτα που να τον ξεκουράζει και να τον ανακουφίζει. Τα πάντα είναι μαύρα και ελεεινά. Οι αμαρτωλές αναμνήσεις τον συμπνίγουν. Η συνείδηση τον ελέγχει. Ανοίγει την Αγία Γραφή για να βρει παρηγοριά και ανακούφιση και όμως η αγωνία του επιτείνεται, διότι βλέπει ότι μιμήθηκε όλες τις κακές πράξεις των ηρώων της Ιεράς Ιστορίας όχι όμως και τις καλές πράξεις των Αγίων. Η μελαγχολία του μετά την μελέτη της Αγίας Γραφής μεγαλώνει και η σύγκρισή του με τους Αγίους τον κάνει να ξεσπά σε νέους θρήνους. Δεν του μένει τίποτα αξιόλογο, τίποτα καθαρό και αμόλυντο για να παρουσιάσει στο Θεό. Η ζωή του δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία αλυσίδα παραπτωμάτων. Δεν ξέρει από που να αρχίσει τους θρήνους του. «Πόθεν άρξομαι θρηνείν τας του αθλίου μου βίου πράξεις; Ποίαν απαρχήν επιθήσω Χριστέ, τη νυν θρηνωδία…». Τέλος αντιλαμβάνεται ότι δεν του μένει παρά η μετάνοια, συντριβή, η καταφυγή στο έλεος του Θεού. Καρπούς αρετής δεν έχει να παρουσιάσει.
Γεμάτος αγωνία και ανησυχία για την μεταθανάτιο τύχη του, κραυγάζει. «Ψυχή μου ψυχή μου, ανάστα τι καθεύδεις; Το τέλος εγγίζει, και μέλλεις θορυβείσθαι ανάνηψον ουν, ίνα φείσηταί σου Χριστός ο Θεός, Ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών». Να το μήνυμα του Μ. Κανόνος. Να το δίδαγμα που βγαίνει αβίαστα για εμάς. Αφού αρετή δεν έχουμε, τουλάχιστον ας μην κοιμόμαστε ας ξυπνήσουμε και ας ζητήσουμε το έλεος του Θεού. Αυτό το μήνυμά μας το υπενθύμισε η Εκκλησία μας από την αρχή της Σαρακοστής με τον τελώνη, τον άσωτο, την Κυριακή της κρίσεως και την Κυριακή της εξορίας του Αδάμ από τον παράδεισο. Μας το υπενθύμισε την πρώτη εβδομάδα των νηστειών με την τμηματική ψαλμωδία του Μεγάλου Κανόνος τις τέσσερις πρώτες ημέρες από (Καθαρά Δευτέρα έως Καθαρά Πέμπτη). Μας το υπενθυμίζει συνεχώς με τα λεγόμενα κατανυκτικά τροπάρια κάθε ημέρας. Μας το υπενθυμίζει με την μνήμη της Μαρίας της Αιγυπτίας που θα εορτάσουμε την προσεχή Ε΄ Κυριακὴ των Νηστειών. Θα μας το υπενθυμίσει κατά κόρο μάλιστα και την Μεγάλη Εβδομάδα. Είναι τόσο μεγάλο αυτό το μήνυμα που θα μας το υπενθυμίζει ξανά και ξανά.
Συγγραφεύς του ύμνου αυτού είναι ο Άγιος Ανδρέας ο Ιεροσολυμίτης και Αρχιεπίσκοπος Κρήτης, που έζησε τέλη εβδόμου και αρχάς ογδόου αιώνος και που τον έγραψε στο τέλος της ζωής του, λίγο πριν πεθάνει, στην Ερεσό της Λέσβου. Η γραφίδα του ήταν «κάλαμος γραμματέως οξυγράφου», καθώς εμπλούτισε την Εκκλησιαστική γραμματεία με περισπούδαστους πανηγυρικούς λόγους και ποιητικότατους κανόνες. Ως μέλος τριμελούς αντιπροσωπείας του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, όντας μοναχός ακόμη, συμμετείχε στην ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδο (Κωνσταντινούπολη, 681, κατά του μονοθελητισμού). Τότε ο Άγιος μετέφερε πρώτος στην Πόλη τον Μ. Κανόνα, καθώς και το βίο της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας (έργο του Αγίου Σωφρονίου Ιεροσολύμων).
Μετά την Σύνοδο, ο Άγιος χειροτονήθηκε διάκονος και ορίσθηκε διευθυντής του Ορφανοτροφείου της Κπολης. Το 712 χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος Κρήτης. Το 740 πήγε στην Κπολη για να ζητήσει βοήθεια για το ποίμνιό του, τον λαό της Κρήτης που μαστιζόταν από πανώλη και λιμό (πείνα). Ενώ επέστρεφε με το πλοίο στην επαρχία του, εξεδήμησε προς Κύριον, στα ανοιχτά της Λέσβου, στις 4 Ιουλίου 740. Θάφτηκε τότε στην περιοχή της Ερεσσού.
Η Εκκλησία τιμάει την μνήμη του κάθε χρόνο στις 4 Ιουλίου.
Από όλα τα ποιητικά του έργα ξεχωρίζει ο Μέγας Κανών. Στα 250 τροπάρια του Κανόνα αναφέρεται πλήθος ονομάτων ανδρών και γυναικών, δικαίων και αμαρτωλών, από την Δημιουργία του ανθρώπου μέχρι και τους χρόνους των Αποστόλων: Αδάμ, Εύα, Κάιν, Άβελ, Άσωτος Υιός, Πέτρος, η Πόρνη που άλειψε με μύρο τον Χριστό, Τελώνης και Φαρισαίος, Σηθ, Ενώς, Ενώχ, Νώε, Λάμεχ, Λωτ, Σημ, Χαμ, Ιάφεθ, Αβραάμ, Ισαάκ, Ιακώβ, Ισμαήλ, Άγαρ, Ραχήλ, Λεία, Οφνεί και Φινεές, Ιανής και Ιαμβρής, Ιωσήφ, Ρουβήν, Μωυσής, Μανωέ, Σαμψών, Άννα, Σαμουήλ, Βαράκ, Ιεφθάε, Δεββώρα, Γεδεών, Ηλεί, Βενιαμίν, Δαβίδ, Σαούλ, Σολομών, Αχιτόφελ, Ηλίας, Ιεζάβελ, Αχαάβ, Μανασσής, Ελισσαίος, Ιωνάς, Ιερεμίας, Δανιήλ, Αιμορροούσα, Τρεις Παίδες, Ηρώδης, Παράλυτος, οι δύο Ληστές, Ζακχαίος... Είναι μερικά από τα πρόσωπα που προβάλλονται από τον Ιερό Υμνογράφο. Άλλοι από αυτούς ως αξιομίμητοι για την μετάνοια και την προθυμία τους, να επιστρέψουν κοντά στον Θεό και άλλοι ως παραδείγματα προς αποφυγήν για την σκληρότητα της καρδιάς και την αμετανοησία τους.
Δεν είναι τυχαία η επιλογή του Μ. Κανόνα και η θέση του προς το τέλος της Μεγάλης Σαρακοστής. Γράφει ο Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος στο σχετικό υπόμνημα του «Τριωδίου»: «Επειδή η Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή εγγίζει προς το τέλος της, για να μην πέσουν σε ραθυμία οι άνθρωποι και έτσι καταστούν αμελέστεροι προς τους πνευματικούς αγώνες και σταματήσουν μονομιάς να είναι συνετοί και σώφρονες καθ’ όλα, ο μέγιστος και σοφότατος Ανδρέας, σαν άλλος γυμναστής, με τις ιστορίες του Μεγάλου Κανόνα, παρουσιάζοντας την αρετή των μεγάλων και σπουδαίων ανδρών αφενός και την εκτροπή των φαύλων αφετέρου, καθιστά... γενναιότερους εκείνους που κουράζονται από τους πνευματικούς αγώνες και τους βοηθάει να προχωρούν μπροστά με ανδρεία...». Ο Ιερός Υμνογράφος δεν απευθύνεται μόνο προς τον Θεό δεόμενος. Υπενθυμίζει και στους πιστούς, με την συμπλήρωση σαράντα ημερών πνευματικού αγώνα, εγκράτειας από τις τροφές και τα πάθη και πλουσιότερης λειτουργικής ζωής τον σκοπό και το νόημα όλης αυτής της προετοιμασίας.
Τέλος αγαπητοί μου φίλοι και Χριστιανοί μου ευλογημένοι, ο Μέγας Κανὼν ψάλλεται σε ήχο πλάγιο του Δευτέρου. Είναι ήχος γλυκός, κατανυκτικὸς και εκφραστικὸς ιδιαίτερα του πένθους και της συντριβής της ψυχής, γι᾿ αυτὸ και χρησιμοποιείται πολὺ στην υμνογραφία της Μεγάλης Εβδομάδας. Ο γοργὸς μάλιστα ειρμολογικὸς ρυθμός του, στον οποίο ψάλλονται τα 280 τροπάρια του Μεγάλου Κανόνος, πέρα απὸ την κατάνυξη και την συντριβὴ που μεταδίδει, εκφράζει και την ιερὴ ανησυχία της υπάρξεως να επιτύχει την εν Χριστώ απολύτρωσή της!.
ΚΑΛΟ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΑ ΩΦΕΛΙΜΟ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΕΤΕ ΝΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΤΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΞΕΧΩΡΙΣΤΗ ΚΑΙ ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΙΕΡΗ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΠΡΟΣΕΡΧΟΜΕΝΟΙ ΣΤΟΥΣ ΙΕΡΟΥΣ ΝΑΟΥΣ ΜΑΣ ΤΗΡΩΝΤΑΣ ΤΑ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΟΡΩΝΟΪΟΥ ΤΗΝ ΤΕΤΑΡΤΗ 14 ΑΠΡΙΛΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΩΡΕΣ 6:30-8:30 Μ.Μ.
ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΤΣΗΔΗΜΑΣ
(Δελτίο Τύπου)
