Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι η διαδικασία ενημέρωσης του παιδιού σχετικά με την ανατομία, τις ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των δύο φύλων, τις σχέσεις μεταξύ των φύλων, καθώς και την αναπαραγωγική διαδικασία και συνουσία (Martin et al., 2020). Στόχος είναι το παιδί να κατακτήσει δεξιότητες που αφορούν τον ασφαλή τρόπο επικοινωνίας και λήψης αποφάσεων σχετικά με τη μετέπειτα σεξουαλική ζωή του .
Ιδανικά, οι γονείς θα πρέπει να έχουν την ευθύνη της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης του παιδιού ώστε να παρέχουν ασφαλή και ορθή πληροφόρηση στο παιδί, αποφεύγοντας την πιθανή έκθεση του παιδιού σε λανθασμένες ή επικίνδυνες πληροφορίες. Μια τέτοια συζήτηση ίσως δυσκολεύει τους γονείς καθώς ανησυχούν μήπως τρομάξουν τα παιδιά όμως στην πραγματικότητα αυτό που τρομάζει τα παιδιά είναι το άγνωστο. Με τον ίδιο τρόπο που μιλάμε για όλα τα θέματα ασφαλείας, όπως π.χ. πώς περνάμε με ασφάλεια το δρόμο, έτσι μιλάμε στα παιδιά και για τους τρόπους προστασίας από τη σεξουαλική κακοποίηση. Η διαχείριση του ερωτήματος που θα μας θέσει το παιδί, επηρεάζει τόσο τη σχέση μας με το παιδί μας όσο και τη στάση που θα διαμορφώσει σε τέτοια ζητήματα. Μέσω της ενδυνάμωσης της σχέσης γονέα-παιδιού ενθαρρύνεται η συζήτηση θεμάτων υγείας που προλαμβάνουν ριψοκίνδυνες σεξουαλικές συμπεριφορές στα παιδιά (Wyckoff et al., 2007).
Ποια είναι η κατάλληλη ηλικία να μιλήσω στο παιδί μου;
Όσο νωρίτερα τόσο καλύτερα. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι αναπόσπαστο κομμάτι της υγιούς ανάπτυξης ενός παιδιού. Έτσι, αποτελεί έναν συνεχόμενο διάλογο που ιδανικά ξεκινά από πολύ νωρίς. Ήδη από την προσχολική ηλικία (2-3 ετών) τα παιδιά παρουσιάζουν ενδιαφέρον και απευθύνουν ερωτήσεις στους γονείς, σχετικά με το σώμα τους, τις διαφορές του με το αντίθετο φύλο, αλλά και το πώς έρχεται στον κόσμο ένα νέο μωρό (Martin & Torres, 2013). Θυμηθείτε λοιπόν, όταν ένα παιδί ρωτάει, είναι έτοιμο να λάβει και τις απαντήσεις. Οι απαντήσεις θα πρέπει να είναι απλές, σωστές, καθησυχαστικές, επικεντρωμένες μόνο στην ερώτηση, και κατάλληλες για την ηλικία και το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού.
Υπάρχει κατάλληλος χώρος και χρόνος για να μιλήσω στο παιδί μου;
Οποιαδήποτε στιγμή μπορεί να λειτουργήσει ως κατάλληλη, αρκεί γονέας και παιδί να νιώθουν άνετα. Για παράδειγμα, το μπάνιο ή το ντύσιμο είναι μια ευκαιρία για συζήτηση σχετικά με την ανατομία και το σώμα, στο κολύμπι, μπορούμε να εξηγήσουμε ότι τα μέρη που καλύπτει το μαγιό είναι ιδιωτικά. Όταν ανακοινωθεί μια εγκυμοσύνη (του κατοικίδιου, της θείας κτλ.) μπορούμε να μιλήσουμε στο παιδί για τη διαδικασία της αναπαραγωγής. Το σημαντικό είναι ο γονέας να διαχειριστεί το θέμα της συζήτησης ή το ερώτημα του παιδιού ως άκρως φυσικό και να ενθαρρύνει το παιδί να μιλήσει (Mayo Clinic, 2019).
Πώς ονομάζω τα μέρη του σώματος όταν ξεκινήσω την συζήτηση με το παιδί μου;
Χρησιμοποιούμε την επίσημη ονομασία για τη γνωριμία με όλα τα μέλη του ανδρικού και του γυναικείου σώματος (μύτη, μάτια, πέος, πόδι, στήθος κτλ.) καθώς η χρήση σωστής ονομασίας δίνει στα παιδιά το μήνυμα ότι πρόκειται για απλά μέρη τους σώματος και όχι για κάτι ταμπού. Αποφεύγουμε τη χρήση υποκοριστικών (π.χ. πιπί, λιλί, πουλάκι), ώστε να μην μπερδευτεί το παιδί και για να μπορεί να δίνει ακριβείς περιγραφές όταν μιλάει με έναν ενήλικα και θέλει να περιγράψει κάποιο πρόβλημα, όπως πόνο ή φαγούρα.
Το παιδί μου αρχίζει και δείχνει έντονο ενδιαφέρον για τα σωματικά χαρακτηριστικά συνομηλίκων ή ενηλίκων, τι να κάνω;
Αυτό είναι πολύ φυσιολογικό και αφορμή για να εξηγήσουμε στο παιδί ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να δει ή να αγγίξει τα ιδιωτικά μας μέρη ή εμείς τα δικά τους, εκτός από συγκεκριμένα άτομα με συγκεκριμένο τρόπο π.χ. ο μπαμπάς με σφουγγαράκι όταν σε καθαρίζει την ώρα του μπάνιου ή η γιαγιά όταν σε σκουπίζει στην τουαλέτα κτλ. Επισημαίνουμε ότι οι διαδικασίες ασφαλείας όπως μια επίσκεψη στο γιατρό αποτελούν εξαίρεση, όμως ξεκαθαρίζουμε πως ακόμα και τότε θα πρέπει να το ρωτήσουν και να του εξηγήσουν από πριν γιατί το αγγίζουν ή βλέπουν τα ιδιωτικά του μέρη και ότι ακόμα και τότε, έχει το δικαίωμα να ζητήσει την παρουσία γονέα/κηδεμόνα.
Βρήκα το παιδί μου να παίζει με συνομηλίκους το γιατρό, με αγγίγματα στη γεννητική περιοχή, πώς το διαχειρίζομαι;
Αρχικά, διατηρούμε την ψυχραιμία μας και δε θυμώνουμε ούτε ντροπιάζουμε τα παιδιά, καθώς κάτι τέτοιο αποτελεί φυσιολογική συμπεριφορά κατά την προσχολική ηλικία. Προσπαθούμε να αποσπάσουμε την προσοχή των παιδιών με μια εναλλακτική δραστηριότητα. Θα ήταν ωφέλιμο ακόμα και να το χρησιμοποιήσουμε σαν ευκαιρία να συζητήσουμε σχετικά με τις διαφορές των φύλων, τονίζοντας ότι δεν αγγίζουμε άλλους ούτε οι άλλοι επιτρέπεται να αγγίξουν τα ιδιωτικά μας μέρη. Καλό θα ήταν με μια ήρεμη συζήτηση να ενημερώσουμε και τους γονείς του άλλου παιδιού με ήρεμο τρόπο π.χ. “σήμερα έπιασα τα παιδιά να αγγίζονται και απέσπασα την προσοχή τους με κατασκευές. Εγώ απόψε θα μιλήσω στην κόρη μου για το ασφαλές άγγιγμα και τις διαφορές των φύλων, απλά ήθελα να ενημερώσω κι εσάς και να σας διαβεβαιώσω πως θα φροντίσουμε από εδώ και στο εξής να κρατάμε την πόρτα ανοιχτή, όποτε παίζουν μαζί.”
Το παιδί μου με ρωτάει “από πού έρχονται τα παιδιά;”
Καλό είναι να αποφεύγουμε τα φανταστικά σενάρια (π.χ. πελαργός, λαχανόπαιδα κτλ.), και να απαντάμε με ψυχραιμία, ειλικρίνεια και ευθύτητα. Ρωτάμε το παιδί τι γνωρίζει ήδη και επικεντρωνόμαστε στη συγκεκριμένη ερώτηση που κάνει. Δίνουμε απλές απαντήσεις και σε βάθος χρόνου μπορούμε να εξηγήσουμε τις λεπτομέρειες αποσπασματικά. Εάν μας βοηθάει, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αναπτυξιακά κατάλληλα εικονογραφημένα βιβλία σχετικά με την αναπαραγωγή και την ανθρώπινη ανατομία.
Είδα το παιδί μου να αυνανίζεται, να το μαλώσω;
Παραμένουμε ψύχραιμοι και σε καμία περίπτωση δεν τιμωρούμε το παιδί. Ο αυνανισμός δεν είναι σημάδι αποκλίνουσας συμπεριφοράς, αλλά μια φυσιολογική συμπεριφορά που αφορά και τα δύο φύλα. Καλό θα ήταν να επικεντρωνόμαστε στην τοποθεσία που εκδηλώνεται η συμπεριφορά αντί για την ίδια τη συμπεριφορά π.χ. “Είναι φυσιολογικό να εξερευνούμε το σώμα μας όμως αυτό το κάνουμε όταν είμαστε μόνοι μας, στον ιδιωτικό μας χώρο”.
Καλό θα ήταν οι ενήλικες που εμπλέκονται στη φροντίδα του παιδιού να διατηρούν κοινή στάση σε ζητήματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Σε κάθε περίπτωση αξίζει να θυμόμαστε πως είτε μιλάμε ξεκάθαρα με τα παιδιά μας είτε όχι, εκείνα μαθαίνουν για τη σεξουαλικότητα μέσα από τη δική μας στάση. Ενθαρρύνοντας το παιδί μας να μας μιλήσει και απαντώντας στο παιδί μας, με τρόπο απλό, ξεκάθαρο, καθησυχαστικό, και κατάλληλο για την ηλικία και το αναπτυξιακό του επίπεδο, οικοδομούμε ήδη από την προσχολική ηλικία την υγιή ανάπτυξη του και το βοηθάμε να προστατευτεί από κινδύνους.
Εάν υποψιάζεστε ότι ένα παιδί υφίσταται σεξουαλική κακοποίηση /παρενόχληση επικοινωνήστε αμέσως με τις αρμόδιες αρχές ή καλέστε την Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056.
Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών και Εφήβων 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας.
Χωρίς την φωνή σου μένει μυστικό.
Ενημερώσου και υπέγραψε τις προτάσεις μας για την αποτελεσματική αντιμετώπιση και πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης των παιδιών στον παρακάτω σύνδεσμο https://meneimystiko.gr/petition/
Επισκεφτείτε την Ιστοσελίδα του Οργανισμού και ενημερωθείτε στο www.hamogelo.gr
Βιβλιογραφία
Martin, J., Riazi, H., Firoozi, A., & Nasiri, M. (2020). A sex education program for teachers of preschool children: a quasi-experimental study in Iran. BMC Public Health, 20(1). https://doi.org/10.1186/s12889-020-08826-y
Martin, K. A., & Torres, J. M. (2013). Where did I come from? US parents’ and preschool children’s participation in sexual socialisation. Sex Education, 14(2), 174–190. https://doi.org/10.1080/14681811.2013.856291
Mayo Clinic. (2019, June 21). Sex education: Talking to toddlers and preschoolers about sex. https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/sexual-health/in-depth/sex-education/art-20044104?reDate=21062021
Wyckoff, S. C., Miller, K. S., Forehand, R., Bau, J. J., Fasula, A., Long, N., & Armistead, L. (2007). Patterns of Sexuality Communication Between Preadolescents and Their Mothers and Fathers. Journal of Child and Family Studies, 17(5), 649-662. doi:10.1007/s10826-007-9179-5
(Δελτίο Τύπου)
