Στους αιώνες χάνονται οι ρίζες για το έθιμο που θέλει τους κατοίκους στην περιοχή της Γαστούνης να καίνε τον “Αράπη”. Σήμερα το πρωί περίπου στις 11 θα καεί ξανά το ομοίωμα από το καμπαναριό της εκκλησίας της Παναγίας της Καθολικής που επαναλειτουργεί από το Σάββατο του Λαζάρου. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία.
Λίγα λόγια για την παράδοση του εθίμου αυτού βρίσκουμε στο Βιβλίο του συντοπίτη μας, πρώην Δημάρχου Κωνσταντίνου Λούρμπα, με τίτλο " ΓΑΣΤΟΥΝΗ - ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ".
Γράφει ο συγγραφέας:
«...Η γιορτή της Τρίτης του Πάσχα καθιερώθηκε μετά τα γεγονότα του 1767 (Το 1767, Δευτέρα του Πάσχα, γιορτή της Παναγίας και ξημερώνοντας Τρίτη του Πάσχα αναμενόταν μεγάλο κακό σαν εκδίκηση στους ραγιάδες που άρχισαν να επαναστατούν. Όμως τα γεγονότα μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας δεν ήταν καθόλου καλά και οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να περιοριστούν σε γενικές απαγορεύσεις και πράξεις, που θα αφόπλιζαν κάθε διάθεση για επανάσταση. Την ανακοπή της καταστροφής οι κάτοικοι της Ηλείας και ιδιαίτερα της Γαστούνης την θεώρησαν σαν θαύμα της Παναγίας και για αυτό την επομένη όλοι έτρεξαν στις εκκλησίες να δοξάσουν την χάρη της.)
Το κάψιμο του Αράπη την ίδια μέρα συμβολίζει την απαλλαγή της περιοχής μας από την αγριότητα που έφερε ο Ιμπραήμ. Μπορεί ακόμα η ενέργεια αυτή να περιέχει λίγο ξέσπασμα των Ελλήνων για όσα προξένησαν οι αραπάδες στον τόπο.
Μερικοί το πυροτέχνημα το λένε Ιούδα και το έθιμο συμβολίζει ότι καίμε τον παλιό κακό εαυτό μας μετά την Λύτρωση του Πάσχα για να γεννηθεί ο νέος εαυτός μας αγνός και κατακάθαρος, απαλλαγμένος από την μαυρίλα που του άφησε το παρελθόν.»
Το πρωί κάθε Τρίτης μετά το Πάσχα γίνεται Αρχιερατική λειτουργία στον Ιερό Ναό Παναγίας Καθολικής με κάθε μεγαλοπρέπεια και ακολουθεί το κάψιμο του Αράπη. Πλήθος κόσμου από την Γαστούνη και τα γύρω χωριά παρακολουθεί την δοξολογία και μετά ακολουθεί την περιφορά της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας περνώντας από συνοικίες της πόλης μέχρι να καταλήξει στον Ιερό Ναό του Αγίου Κωνσταντίνου. Εκεί η εικόνα θα παραμείνει μέχρι την Πέμπτη.
Την Πέμπτη το πρωί γίνεται Αρχιερατική λειτουργία και με το τέλος αυτής η εικόνα μεταφέρεται στο μικρό εκκλησάκι της Παναγίτσας που βρίσκεται δίπλα από το Γυμνάσιο-Λύκειο Γαστούνης.
Την Παρασκευή, εορτή της Ζωοδόχου Πηγής, μετά από την καθιερωμένη λειτουργία η εικόνα ακολουθώντας μια καθορισμένη διαδρομή με συνοδεία πιστών μεταφέρεται στο Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου πολιούχου της πόλης μας.
Την Κυριακή του Θωμά γίνεται Αρχιερατική λειτουργία στον Ναό και ακολουθεί περιφορά της εικόνας μέχρι την επιστροφή στην θέση της στον Ιερό Ναό της Παναγίας Καθολικής.
