Ο Παγκόσμιος Άτλας για την ξηρασία δείχνει τις τρέχουσες συνθήκες και τους αναδυόμενους κινδύνους, προσφέροντας επίσης συγκεκριμένα στοιχεία για την ενίσχυση των δράσεων για την επίτευξη ανθεκτικότητας στην ξηρασία.
Το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και η σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση της απερήμωσης – με την υποστήριξη επιστημονικών εταίρων από το Ίδρυμα Ερευνών CIMA, το Πανεπιστήμιο των Ηνωμένων Εθνών και το Vrije Universiteit Amsterdam – δημοσίευσαν επίσημα και παρουσίασαν τον Παγκόσμιο Άτλαντα για την Ξηρασία στο UNCCD COP16 στο Ριάντ. Αυτός ο Άτλας έχει ως στόχο να απεικονίσει όλες τις διαστάσεις της ξηρασίας και να πλαισιώσει τις προκλήσεις και τις απαντήσεις για να εξοπλίσει τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, ώστε να λάβουν μέτρα και δράσεις για την ανθεκτικότητα στην ξηρασία.
Το μήνυμα είναι σαφές: η ξηρασία αποτελεί παγκόσμια απειλή και οι κίνδυνοι αυξάνονται καθημερινά. Χωρίς επείγουσες δράσεις και διεθνή συνεργασία, οι αλυσιδωτές επιπτώσεις της ενδέχεται να επηρεάσουν τις οικονομίες, τα χρηματοπιστωτικά συστήματα, τους πληθυσμούς και τα οικοσυστήματα, αυξάνοντας τον κίνδυνο πρόκλησης κλυδωνισμών και μακροπρόθεσμων επιπτώσεων.
«Οι ξηρασίες και η λειψυδρία είναι μια τρομερή πραγματικότητα στην Ευρώπη και παγκοσμίως. Επηρεάζουν το πώς και πού μπορούμε να ζήσουμε, πώς τρεφόμαστε και τα μέσα διαβίωσης των ανθρώπων. Η καταπολέμηση της ξηρασίας απαιτεί προορατική διαχείριση των κινδύνων ξηρασίας και συντονισμένη παγκόσμια προσέγγιση. Ο νέος παγκόσμιος Άτλας για την ξηρασία θα στηρίξει την παγκόσμια συνεργασία για την ανθεκτικότητα στην ξηρασία και παρέχει τα δεδομένα που χρειαζόμαστε για την εξεύρεση λύσεων. Η ΕΕ παραμένει προσηλωμένη στη συνεργασία με τους διεθνείς εταίρους στις διαπραγματεύσεις της COP16 της UNCCD στο Ριάντ και πέραν αυτού».
Jessika Roswall, επίτροπος Περιβάλλοντος, Ανθεκτικότητας των Υδάτων και Ανταγωνιστικής Κυκλικής Οικονομίας
Μέσα από μια ολοκληρωμένη επιστημονική ανάλυση που καλύπτει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον – και ενσωματώνει διαφορετικές προοπτικές, από εμπειρικά στοιχεία έως αυτόχθονες γνώσεις και ιστορίες επιτυχίας στον πραγματικό κόσμο – ο Άτλας δείχνει πώς οι ξηρασίες είναι συστημικοί σύνθετοι κίνδυνοι με εκτεταμένες και καταστροφικές επιπτώσεις σε φυσικά και ανθρώπινα συστήματα.
Περισσότερο επηρεάζονται οι ευάλωτες κοινότητες
Οι ξηρασίες επηρεάζουν τους ανθρώπους και τις οικονομίες, τόσο άμεσα όσο και έμμεσα, με τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς να επωμίζονται το μεγαλύτερο βάρος. Για όσους βασίζονται σε τοπικές πηγές νερού για πόσιμο νερό, γεωργία, υδροηλεκτρική ενέργεια ή ποτάμιες μεταφορές, οι επιπτώσεις της ξηρασίας είναι άμεσα ορατές. Ωστόσο, οι ξηρασίες μπορούν επίσης να επηρεάσουν έμμεσα τις κοινότητες και τις οικονομίες, για παράδειγμα μειώνοντας τις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων ή αυξάνοντας τις τιμές και την αστάθεια των βασικών γεωργικών προϊόντων σε παγκόσμια κλίμακα.
Οι κοινωνικοοικονομικές προκλήσεις ενισχύουν και τα δύο είδη επιπτώσεων, επηρεάζοντας δυσανάλογα τις ευάλωτες κοινότητες. Σε περιοχές χαμηλού εισοδήματος, για παράδειγμα, οι ξηρασίες μπορούν να επιδεινώσουν την επισιτιστική ανασφάλεια και τις ανισότητες μεταξύ των φύλων, αναγκάζοντας συχνά τις γυναίκες να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στη συλλογή νερού, γεγονός που μειώνει το χρόνο για άλλες ευθύνες και περιορίζει την πρόσβασή τους στην εκπαίδευση.
Επί του παρόντος, περίπου 2,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν υπό πίεση, με τους αριθμούς να αναμένεται να αυξηθούν, ειδικά στην Αφρική. Για παράδειγμα, οι μικροκαλλιεργητές παγκοσμίως βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στη γεωργία που τρέφεται με βροχή και είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι σε ελλείψεις βροχοπτώσεων. Η περιορισμένη πρόσβασή τους σε υποδομές άρδευσης ή ανθεκτικούς στην ξηρασία σπόρους επιδεινώνει την κατάστασή τους και κατά τη διάρκεια της ξηρασίας πολλοί δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά να αγοράσουν τρόφιμα ή να στραφούν σε εναλλακτικές πηγές εισοδήματος.
Η ξηρασία επηρεάζει σοβαρά τις αστικές περιοχές
Η ξηρασία παρουσιάζει σοβαρούς κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία και σε αστικές περιοχές, όπως πόλεις, κωμοπόλεις και ημιαστικές περιοχές, όπου κατοικεί σχεδόν το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού. Όταν αυτές οι πυκνοκατοικημένες περιοχές αντιμετωπίζουν χαμηλές ροές νερού, ρύποι όπως φαρμακευτικά προϊόντα, χημικά και παθογόνα συγκεντρώνονται πιο εύκολα, υποβαθμίζοντας με τη σειρά τους την ποιότητα του νερού και αυξάνοντας τον κίνδυνο ασθενειών που μεταδίδονται μέσω του νερού όπως η χολέρα. Επιπλέον, ο αντίκτυπος της ξηρασίας στο έδαφος μπορεί να επιδεινώσει τον κίνδυνο πλημμυρών, καθώς τα κατεστραμμένα εδάφη χάνουν την ικανότητά τους να απορροφούν αποτελεσματικά το νερό.
Όταν επιδεινώνονται από καύσωνες και θερμότερες από τις συνηθισμένες θερμοκρασίες, οι ξηρασίες μπορούν επίσης να εξελιχθούν σε πολύ μικρότερες χρονικές κλίμακες – μερικές φορές μέσα σε εβδομάδες – και οι επιπτώσεις τους ενισχύονται. Οι αστικές περιοχές που εξαρτώνται από την υδροηλεκτρική ενέργεια είναι ιδιαίτερα ευάλωτες, καθώς η χαμηλή ροή νερού και η χαμηλή παροχή νερού μπορούν να οδηγήσουν σε διακοπές ρεύματος που περιορίζουν την ψύξη και αυξάνουν τους κινδύνους για την υγεία που σχετίζονται με τη θερμότητα, ιδίως σε ευάλωτες ομάδες.
Η λειψυδρία είναι ήδη εμφανής σε αρκετές περιοχές, συχνά λόγω της μη βιώσιμης διαχείρισης των υδάτων. Πόλεις όπως το Κέιπ Τάουν ή άλλες στην περιοχή της Καταλονίας της Ισπανίας έχουν αντιμετωπίσει σενάρια «ημέρας μηδέν» όπου οι δημοτικές προμήθειες δεν μπορούν να εξασφαλιστούν. Αλλά οι επιπτώσεις της ξηρασίας μπορούν ακόμη και να ξεπεράσουν τα σύνορα, τροφοδοτώντας μερικές φορές τον ανταγωνισμό για σπάνιους υδάτινους πόρους και πυροδοτώντας γεωπολιτικές και οικονομικές εντάσεις.
Το κόστος της κρίσης του νερού δεν κατανέμεται εξίσου
Οι ανθρώπινες δραστηριότητες – συμπεριλαμβανομένης της υπεράντλησης και της ρύπανσης – αποτελούν σημαντικούς παράγοντες της παγκόσμιας κρίσης νερού, η οποία έχει ήδη ωθήσει πάνω από 1,5 δισεκατομμύριο ανθρώπους πέρα από τα «ασφαλή και δίκαια» όρια χρήσης νερού. Η αύξηση του πληθυσμού, η επέκταση της γεωργίας και τα συνεχώς αυξανόμενα επίπεδα κατανάλωσης αυξάνουν αυτές τις πιέσεις, ενώ η κακή διακυβέρνηση και οι ανισότητες επιδεινώνουν την κατάσταση.
Ταυτόχρονα, οι πλούσιοι καταναλωτές συχνά αυξάνουν τη ζήτηση για προϊόντα υψηλής έντασης νερού, επιδεινώνοντας την πίεση του νερού σε περιοχές επιρρεπείς στην ξηρασία.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα συστήματα τροφίμων αποτελούν κρίσιμο μέρος της συζήτησης, καθώς η γεωργία παγκοσμίως χρησιμοποιεί το 70% των παγκόσμιων πόρων γλυκού νερού και ταυτόχρονα επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την παγκόσμια κρίση νερού.
Οι ξηρασίες επηρεάζουν τη γεωργία, το εμπόριο και τα οικοσυστήματα
Ο Παγκόσμιος Άτλας για την Ξηρασία επισημαίνει σημαντικές μελλοντικές μειώσεις στις αποδόσεις των καλλιεργειών, ειδικά εάν δεν επιτευχθούν οι στόχοι μετριασμού για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Μεγάλες περιοχές του κόσμου μπορεί να επηρεαστούν από επαναλαμβανόμενες και επίμονες ξηρασίες, ενώ άλλες μπορεί να καταστούν κλιματικά ακατάλληλες για συγκεκριμένες καλλιέργειες.
Ένας άλλος παράγοντας που μπορεί επίσης να ενισχύσει τις επιπτώσεις της ξηρασίας και να τις αφήσει να διαδοθούν παγκοσμίως είναι το «εικονικό εμπόριο νερού». Ένας όρος που χρησιμοποιείται για να αναφερθεί στο νερό που είναι απαραίτητο για την παραγωγή αγαθών, ειδικά τροφίμων, τα οποία εμπορεύονται παγκοσμίως και των οποίων η «χρήση» συμβαίνει σε διαφορετική τοποθεσία από εκείνη όπου παράγονται.
Πέρα από τη γεωργία και το εμπόριο, οι ξηρασίες βλάπτουν επίσης τα οικοσυστήματα. Οι διαταραχές σε μικρούς και μεγάλους κύκλους νερού επηρεάζουν και μειώνουν τη βιοποικιλότητα, καταστρέφουν τα θρεπτικά συστατικά του εδάφους και εμποδίζουν την επαναφόρτιση των υπόγειων υδάτων. Οι αλλαγές αυτές όχι μόνο μειώνουν την ανθεκτικότητα σε μελλοντικές ξηρασίες, αλλά και διαταράσσουν ευρύτερες φυσικές διεργασίες, όπως ο κύκλος του άνθρακα, με αλυσιδωτές επιπτώσεις στα τοπικά οικοσυστήματα και την παγκόσμια περιβαλλοντική σταθερότητα.
Επίτευξη ανθεκτικότητας στην ξηρασία: Η ανάγκη για μετασχηματιστική δράση
Η οικοδόμηση ανθεκτικότητας στην ξηρασία απαιτεί μετασχηματιστικές δράσεις, όπως η κάλυψη των κενών γνώσης, η μείωση των αβεβαιοτήτων στην εκτίμηση και την πρόβλεψη του κινδύνου ξηρασίας και η ενίσχυση των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης για την ενίσχυση της ετοιμότητας και τον μετριασμό των κινδύνων. Οι καινοτομίες που χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσαν επίσης να αποτελέσουν κρίσιμα εργαλεία σε αυτή την προσπάθεια. Ένα παράδειγμα είναι η πρωτοβουλία της ΕΕ για τα ψηφιακά δίδυμα, η οποία αποσκοπεί στη δημιουργία εικονικών μοντέλων πραγματικών συστημάτων με τεχνητή νοημοσύνη για τον σχεδιασμό βιώσιμων πόλεων και την αντιμετώπιση των κλιματικών προκλήσεων.
Λόγω της πολύπλοκης φύσης των ξηρασιών και των εκτεταμένων και καταστροφικών επιπτώσεών τους, η διαχείριση της ξηρασίας απαιτεί συντονισμένες, πολύπλευρες στρατηγικές που κατανοούν και λαμβάνουν υπόψη την πολυπλοκότητα και την ποικιλομορφία του κόσμου και προωθούν τη συμμετοχή και τη γνώση των κοινοτήτων, αντί για απλές, ενιαίες λύσεις.
Ως εκ τούτου, για να είναι αποτελεσματική, η διαχείριση της ξηρασίας πρέπει να είναι τοπικά προσαρμοσμένη, ενώ παράλληλα να ενσωματώνεται σε ευρύτερες εθνικές, διακρατικές και διεθνείς στρατηγικές. Γενικές δράσεις όπως η προώθηση της ισότιμης πρόσβασης στο νερό, η μείωση του βιομηχανικού και ατομικού αποτυπώματος νερού, η διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας, η μετάβαση σε είδη ανθεκτικά στην ξηρασία, η δημιουργία σκίασης ή ο εντοπισμός θερμικών καταφυγίων σε αστικές περιοχές εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό – και πρέπει να προσαρμοστούν – στις τοπικές συνθήκες και τον πολιτισμό.
Οι μελλοντοστραφείς, προορατικές και μελλοντικές προσεγγίσεις, και όχι οι αντιδραστικές, είναι ουσιαστικής σημασίας για τη δημιουργία πολιτικών με αντίκτυπο που θα μπορούσαν τελικά να μειώσουν τους κινδύνους που απορρέουν από τα διαρθρωτικά βαθύτερα αίτια που μοιράζονται η ξηρασία και άλλοι φυσικοί κίνδυνοι.
Πηγή: Etheas.gr
