Τα θέματα
Σχόλιο για το μάθημα «Αρχαία Ελληνικά»
Τα θέματα των Αρχαίων Ελληνικών κινήθηκαν στα ίδια επίπεδα δυσκολίας με τα περσινά. Το γνωστό κείμενο που δόθηκε ήταν από τον Πρωταγόρα του Πλάτωνα και είχε πολλά χρόνια να εξετασθεί. Οι ερωτήσεις που το συνόδευαν απαιτούσαν καλά προετοιμασμένους υποψηφίους, οι οποίοι είχαν εντρυφήσει στο περιεχόμενο του έργου. Η ερώτηση από την εισαγωγή για πρώτη φορά τέθηκε με τη μορφή σωστού - λάθους. Οι ζητούμενες λέξεις από το πρωτότυπο κείμενο απαιτούσαν ιδιαίτερη προσοχή από τους μαθητές καθώς παρουσίαζαν αυξημένο βαθμό δυσκολίας.
Το άγνωστο κείμενο αντλήθηκε από την Ιστορία του Θουκυδίδη. Χρειαζόταν ιδιαίτερη προσοχή στη μετάφραση του κειμένου και στις γραμματικές και συντακτικές παρατηρήσεις.
ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Α.
Με αυτά λοιπόν τα μέσα εφοδιασμένοι οι άνθρωποι κατοικούσαν στην αρχή διασκορπισμένοι και δεν υπήρχαν πόλεις αφανίζονταν λοιπόν από τα θηρία, επειδή ήταν από κάθε πλευρά λιγότερο δυνατοί από αυτά και επειδή οι τεχνικές γνώσεις τους βοηθούσαν βέβαια ικανοποιητικά για ανεύρεση τροφής, όμως ήταν ανεπαρκείς στον πόλεμο με τα θηρία – γιατί δεν είχαν ακόμη την τέχνη για την οργάνωση πολιτείας, της οποίας μέρος είναι η πολεμική τέχνη – επομένως επιζητούσαν να μαζεύονται πολλοί και να εξασφαλίζουν τη σωτηρία τους χτίζοντας πόλεις όποτε λοιπόν μαζεύονταν πολλοί, αδικούσαν ο ένας τον άλλο, επειδή δεν είχαν την πολιτική τέχνη, ώστε σκορπίζονταν εδώ κι εκεί και άρχισαν πάλι να σκοτώνονται. Ο Δίας λοιπόν, επειδή ανησύχησε για το γένος μας μήπως χαθεί ολότελα, στέλνει τον Ερμή στους ανθρώπους, να τους φέρει το σεβασμό και τη δικαιοσύνη, για να εξασφαλίζουν αυτά τάξη στις πόλεις και να αποτελούν δεσμούς, που θα ενώνουν τους ανθρώπους με φιλία.
Β 1.
Στο κείμενο που έχει προηγηθεί αναφέρθηκε ότι ο Προμηθέας έκλεψε από τον Ήφαιστο και την Αθηνά τις τεχνικές γνώσεις και τη φωτιά και τα δώρισε στους ανθρώπους. Την αντίληψη ότι η φωτιά και οι συναφείς με αυτήν τεχνικές γνώσεις θεωρήθηκαν κτήμα αποκλειστικά των θεών μπορούμε να την κατανοήσουμε καλύτερα, αν πάρουμε υπόψη την τόσο ευεργετική χρήση και επίδραση της φωτιάς (με αυτήν ο άνθρωπος θερμαίνεται, η «φωτιά» του ήλιου δίνει ζωή στα φυτά κτλ.), την καταλυτική και μεταμορφωτική της δύναμη (μπορεί να καταστρέψει τα πάντα στο πέρασμά της, να μεταμορφώσει τη σκληρότατη μάζα των μετάλλων κτλ.) και κυρίως το μυστηριώδη, τρομερό και καταστρεπτικό τρόπο με τον οποίο αυτή ενσκήπτει στη γη από τα ηφαίστεια και με τους κεραυνούς (πρβ. και το αείζωον πυρ του Ηράκλειτου). Η φωτιά, που αποτελεί την κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη του τεχνικού πολιτισμού και τη σωτηρία του ανθρώπου από τον πρωτογονισμό και την εξαθλίωση, τον βοήθησε να απαλλαγεί από τις φοβίες του, να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις της φύσης και να συμφιλιωθεί με τους νόμους λειτουργίας της. (Ο Ησίοδος στο έργο του Ἔργα και Ἡμέραι αναφέρει τη χρησιμότητα της φωτιάς και την απλούστευση της ανθρώπινης ζωής μέσω αυτής). Επίσης, η φωτιά αλλά και οι τεχνικές γνώσεις, η «έντεχνος σοφία», επέτρεψαν στον άνθρωπο να δημιουργήσει τον τεχνικό πολιτισμό, μεταβάλλοντας την όψη της φύσης, κατά κάποιο τρόπο σαν δημιουργός – θεός. Η μεταμορφωτική δύναμη του στοιχείου της φωτιάς θεωρούνταν αποκλειστικό κτήμα των θεών, δηλαδή στοιχείο της θεϊκής ουσίας και ένα από τα μυστικά της δύναμής τους.
θείας μετέσχε μοίρας: στο πλαίσιο του μύθου η φωτιά αποτελεί το θεϊκό μερίδιο που είχαν την τύχη, χάρη στην παρέμβαση του Προμηθέα, να λάβουν οι άνθρωποι. Είναι θεϊκό α) γιατί το κατείχαν ως τότε μόνο οι θεοί, β) γιατί οι άνθρωποι το απέκτησαν με θεϊκή παρέμβαση του Προμηθέα, γ) γιατί, επιτρέποντας στον άνθρωπο να αναπτύξει πολιτισμό, του επέτρεψε κατά συνέπεια να αναγνωρίσει την ύπαρξη των θεών. Η πρώτη, με την έννοια της κορυφαίας, και άμεση συνέπεια του δώρου της φωτιάς, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, είναι ακριβώς η εμφάνιση της θρησκείας.
Β 2.
Ο Πρωταγόρας δίνει ερμηνεία στο φαινόμενο του σχηματισμού κοινωνιών και διατυπώνει τη σχετική θεωρία του. Σύμφωνα με αυτήν οι άνθρωποι δεν είναι πλασμένοι εκ φύσεως να ζουν οργανωμένοι σε πόλεις, αλλά για να προστατέψουν και να εξασφαλίσουν τη σωτηρία τους αναγκάστηκαν να συναθροίζονται και να χτίζουν σπίτια οργανώνοντας ευρύτερους οικισμούς, όπου ζούσαν πολλοί μαζί για την άμυνά τους. Όμως λὀγω της έλλειψης πολιτικής οργάνωσης, καθώς ζούσαν πολλοί μαζί στους πρώτους αυτούς κοινωνικούς σχηματισμούς, αδικούσαν ο ένας τον άλλο. Έτσι, αυτή η συμβατική συμβίωση δεν είχε διάρκεια και άρχιζαν να σκορπίζουν και να σκοτώνονται και πάλι από τα θηρία (έρχονταν δηλαδή και πάλι στην προηγούμενη κατάσταση).Επομένως, η οργάνωση των ανθρώπων σε πόλεις είναι προϊόν συμφωνίας (νόμῳ) και αποτελεί βιασμό της ανθρώπινης φύσης (αυτή είναι γενικά η σοφιστική άποψη).
Βλέποντας όλο αυτό ο Δίας άρχισε να ανησυχεί μήπως το ανθρώπινο είδος αφανιστεί ολότελα. Γι’ αυτό ως υπέρτατος ρυθμιστής των πάντων και πατέρας των ανθρώπων, επεμβαίνει δυναμικά και τους στέλνει την αιδώ και την δίκην, τα μέσα για την εξασφάλιση τάξης στο σύνολο και ομαλών σχέσεων ανάμεσα στα άτομα, ώστε να γίνει δυνατή η οργάνωση των κοινωνιών και να αναπτυχτεί παραπέρα ο πολιτισμός με τηνκαθολική συμμετοχή των πολιτών στις αρετές αυτές (αυτή η ενέργεια δείχνει το ενδιαφέρον και τη φροντίδα του πατέρα – Δία για τους ανθρώπους, κάτι που μας θυμίζει Θεία Πρόνοια της χριστιανικής θρησκείας).
Β 3.
Ο Πρωταγόρας τελειώνει τον μύθο με τον Δία να επιβάλλει αυστηρά την ανάγκη της καθολικότητας της πολιτικής αρετής και μάλιστα με την ποινή του θανάτου δηλώνοντας έτσι την πολύ μεγάλη σημασία που δίνει στις αξίες της αιδούς και της δίκης για τη συγκρότηση και τη διατήρηση της πολιτείας. Η σημασία και η αυστηρότητα του νόμου του τονίζεται από την επιβολή θανατικής ποινής («κτείνειν ὡς νόσον πόλεως») σε όποιον δεν συμμορφώνεται στις εντολές του. Η παρομοίωση όποιου δεν συμμετέχει στην πολιτική αρετή με αρρώστια της πόλης υποδηλώνει ότι αποτελεί κίνδυνο γι’ αυτή και πρέπει να θανατωθεί για να διαφυλαχθεί η τάξη και η ισορροπία του συνόλου. Ο Δίας ζητάει το απόλυτο και το απαιτεί με αμείλικτη σκληρότητα. Επιπλέον η επιβολή της ποινής του θανάτου από τον Δία, και συνεπώς η αδυναμία του να εξασφαλίσει την καθολικότητά τους, δείχνει ότι οι αξίες της αιδούς και της δίκης δεν είναι έμφυτες, γιατί δεν αποτελούσαν γνώρισμα της αρχικής ανθρώπινης φύσης και ότι ο σκληρός νόμος που τις επιβάλλει είναι «έργο του χρόνου, της πικρής πείρας και της ανάγκης». Με αυτόν τον τρόπο οι πολίτες διαμορφώνουν κοινωνικοπολιτική συνείδηση και αναδεικνύονται υπεύθυνοι για τη χρηστή διοίκηση, αφού αυτή εξαρτάται από το δικαίωμά τους να έχουν βαρύνουσα άποψη για τη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων.
Στο μεταφρασμένο απόσπασμα παρατηρούμε ότι επανέρχεται ο Πρωταγόρας στη θανάτωση όσων δεν έχουν συμμετοχή στην πολιτική αρετή. Όμως εδώ προστίθενται στο θάνατο και άλλες ποινές, βαρύτατες: ο θάνατος ήταν βέβαια «η εσχάτη των ποινών», όπως και στην εποχή μας, όμως και η εξορία για τον αρχαίο ως πολίτη είναι και αυτή, πέρα από την ατίμωση, μια μορφή θανάτου, αφού η ζωή του πολίτη μπορεί να νοηθεί μόνο στο πλαίσιο της πόλης. Αλλά και η δήμευση της περιουσίας ή η κατεδάφιση του σπιτιού, που θα ανάγκαζαν τον πολίτη να περιφέρεται ανέστιος και πένης, ήταν όχι μόνο οδυνηρές οικονομικά, αλλά, κυρίως, πέρα για πέρα ταπεινωτικές για έναν πολίτη (υπάρχει και η άποψη ότι με τη φράση οἴκων ἀνατροπαί νοείται το ξεθεμελίωμα, το ξεκλήρισμα της γενιάς, που έρχεται ύστερα από βαριά τιμωρία, κυρίως από την εξορία μιας οικογένειας).
Β 4.
α. Σ
β. Λ
γ. Λ
δ. Σ
ε. Λ
Β 5.
λοχαγός : ἄγοντα, συναγωγή
ἀγαλλίασης : ἀγάλματα
θρέψις : τροφάς, τροφήν
βαθμίς : βωμούς
ἄφιξης : ἱκανή, ἰκανός
ὀχυρός : μετέσχε, μετεχόντων, μετέχοιεν, ἐχοντες, εἶχον
διάδημα : ὑποδέσεις
νεογνός : γένοιντο, συγγένειαν
ὀλέθριος : ἀπόλοιτο, ἀπώλλυντο
δεισιδαίμων : δείσας
ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Γ1. Τέτοια λοιπόν ήταν τα ναυτικά των Ελλήνων, που έγιναν στην παλιά και στην κατοπινή εποχή. Απέκτησαν όμως μέγιστη δύναμη αυτοί που επιδόθηκαν σε αυτά και από την αύξηση των χρημάτων και από την εξουσία των άλλων (λαών). Διότι, πλέοντας εναντίον των νησιών τα κατέστρεφαν , και κυρίως όσοι δεν είχαν αρκετή γη. Και στην ξηρά δεν έγινε κανένας πόλεμος, από τον οποίο προήλθε δύναμη σε κάποιους· όλοι, όσοι γίνονταν, ήταν πόλεμοι μεταξύ των δικών τους γειτόνων και οι Έλληνες δεν έκαναν εκστρατείες έξω από τη χώρα και πολύ μακρινές για την καταστροφή άλλων (λαών). Γιατί δεν είχαν συμμαχήσει με τις πιο ισχυρές πόλεις ως υπήκοοι, ούτε πάλι οι ίδιοι έκαναν κοινές εκστρατείες ως ίσοι.
Γ2:
ἔσται
ἐλάττοσι(ν)
πρόσσχωμεν
ἐπιπλεῖτε
κατεστράφθω
μάλα
διαρκές
ἐκδήμοις
οὐδεμιᾶς
ἐξελθεῖν
Γ3α:
Τά ναυτικά: υποκείμενο ρήματος ἦν, αττική σύνταξη
αὐτοῖς: αντικείμενο της μετοχής προσσχόντες
ἄλλων: γενική αντικειμενική στο ἀρχῇ
ἐπί καταστροφῇ: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο οὐκ ἐξῇσαν
ὑπήκοοι: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου στο υποκείμενο του ρήματος οὐ ξυνειστήκεσαν, οἱ Ἕλληνες.
Γ3β: Ἅπαντες γιγνώσκουσι ὅτι ἰσχύν δέ περιεποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς.(ειδική πρόταση)
Ἅπαντες γιγνώσκουσι ἰσχύν δέ περιποιήσασθαι ὅμως οὐκ ἐλαχίστην τούς προσσχόντας αὐτοῖς.(ειδικό απαρέμφατο)
Ἅπαντες γιγνώσκουσι ἰσχύν δέ περιποιησαμένους ὅμως οὐκ ἐλαχίστην τούς προσσχόντας αὐτοῖς.( κατηγορηματική μετοχή)
Οι απαντήσεις των θεμάτων είναι ενδεικτικές.
Επιμέλεια απαντήσεων:
Βαγγοπούλου Κατερίνα
Βόλλαρης Γιάννης
Ζάγκλης Διονύσης
Κουτσάφτη Βάσω
Μαλαπέτσα Σοφία
Παναγοπούλου Ακριβή- Ειρήνη
Ραμαροσόν Ελευθερία
Φαμέλου Βίκυ
