Μετά από αρκετά χρόνια δημόσιας διαπαιδαγώγησης, το μήνυμα “όταν πέφτουν κεραυνοί, μπείτε μέσα” έχει πλέον αφομοιωθεί από το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού στις ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής. Το μήνυμα αυτό, ωστόσο, δεν αποτελεί βασική οδηγία στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου σε ετήσια βάση σημειώνονται αρκετοί θάνατοι και τραυματισμοί από πτώση κεραυνών. Σύμφωνα με την επιστημονική κοινότητα, αυτό αποδίδεται στην απουσία ορθής διαπαιδαγώγησης του πληθυσμού.
Η απουσία στοιχειώδους υποδομής σε συνδυασμό με το τροπικό κλίμα διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στους υψηλούς αριθμούς θανάτων και τραυματισμών από πτώση κεραυνών σε χώρες όπως η Νότιος Αφρική, η Μαλαισία, η Ινδία και το Μπαγκλαντές, σύμφωνα με τον μετεωρολόγο Ron Holle της Φινλανδικής εταιρείας Vaissala, η οποία μεταξύ άλλων ειδικεύεται στην ανάπτυξη εξοπλισμού για την ανίχνευση των κεραυνών.
“Τα εργοστάσια και τα σπίτια δεν είναι ασφαλή” τονίζει ο Holle, αναφερόμενος στις περισσότερες υποδομές των αναπτυσσόμενων χωρών. Εξηγεί, επίσης, πως ο σχεδιασμός των κτιρίων στις χώρες αυτές (ανοιχτοί χώροι, μεταλλικές οροφές) αφήνει εκτεθειμένους τους ανθρώπους στις πτώσεις των κεραυνών. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Holle, “υπάρχουν μέρη στον κόσμο όπου δεν υπάρχει κάποιο ασφαλές κτίριο ή όχημα σε περίπτωση εκδήλωσης καταιγίδας”.
Τον περασμένο Οκτώβριο, 32 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από πτώση κεραυνών στην Ινδία κατά τη διάρκεια μιας και μοναδικής καταιγίδας. Σύμφωνα με τον Holle, δεν υπάρχει ασφαλής εκτίμηση για τον αριθμό των ανθρώπων που σε ετήσια βάση χάνουν τη ζωή τους από πτώσεις κεραυνών στην Ινδία, καθώς τα περισσότερα ανάλογα περιστατικά δεν αναφέρονται ποτέ. Ωστόσο, σύμφωνα με εκτιμήσεις των επιστημόνων, ο αριθμός των θανάτων στην Ινδία που σχετίζονται με πτώσεις κεραυνών προσεγγίζει τις 3,000 κατ’ έτος.
Περισσότεροι από 130 θάνατοι εξαιτίας πτώσης κεραυνού επιβεβαιώθηκαν στο Νεπάλ κατά τη διάρκεια του 2012, ενώ στη Νότιο Αφρική ο μέσος αριθμός επιβεβαιωμένων θανάτων από κεραυνούς φτάνει τους 260 κατ’ έτος. Όπως όμως υπογραμμίζει ο Holle “αυτοί είναι οι αριθμοί με βάση τα επιβεβαιωμένα περιστατικά”, εξηγώντας πως οι πραγματικοί αριθμοί είναι μάλλον αρκετά μεγαλύτεροι.
Ακόμη και στις ανεπτυγμένες ΗΠΑ, η καταγραφή ανάλογων περιστατικών είναι ελλιπής αφού οι διάφορες υπηρεσίες δεν είναι υποχρεωμένες να αναφέρουν τέτοια περιστατικά, ώστε να υπάρχει μία αντίστοιχη βάση δεδομένων. Όπως συμβαίνει σε ανάλογες περιπτώσεις, η επιστημονική κοινότητα περιορίζεται σε περιστατικά που έρχονται στο φως της δημοσιότητας. Ακόμη και κάτω από αυτές τις συνθήκες πάντως, ο αριθμός των θανάτων από πτώση κεραυνών είναι σημαντικά χαμηλότερος στις ΗΠΑ συγκρινόμενος με τα στατιστικά των αναπτυσσόμενων χωρών. Είναι χαρακτηριστικό πως κατά τη διάρκεια του 2013 (μέχρι σήμερα) έχουν καταγραφεί μόλις 23 θάνατοι, σύμφωνα με το NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration).
Αναφορικά με τους τραυματισμούς από πτώσεις κεραυνών, οι επιστήμονες εφαρμόζουν έναν εμπειρικό κανόνα σύμφωνα με τον οποίο για κάθε αναφερόμενο θάνατο, το πλήθος των τραυματισμών φτάνει τους ~10. Στις λεγόμενες υπανάπτυκτες χώρες, δεν είναι πρωτόγνωρο γεγονός η καταγραφή έως και 18 θανάτων κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας, σύμφωνα με την Mary Ann Cooper, πρώην Φυσικό του Lightning Research Center του Πανεπιστημίου του Illinois στο Σικάγο (ΗΠΑ).
Η έλλειψη επαρκούς υποδομής και δικτύου αλεξικέραυνων οδηγεί επίσης σε οικονομικές και άλλες απώλειες, εξαιτίας των πυρκαγιών που μπορούν να προκληθούν από την πτώση των κεραυνών. Σύμφωνα με τον Chandima Gomes, επικεφαλής του Electromagnetic and Lightning Protection Research Center του Πανεπιστημίου της Putra Malaysia, το σχετικό ετήσιο κόστος στην Μαλαισία προσεγγίζει τα 100 εκ. δολάρια.
Η απουσία ορθής διαπαιδαγώγησης στις αναπτυσσόμενες χώρες έχει ως αποτέλεσμα τη διάδοση λανθασμένων, ακόμη και μυθοπλαστικών, αντιλήψεων για τους κεραυνούς. Όπως αναφέρει η Cooper, στην Μαλαισία, για παράδειγμα, υπάρχει η αντίληψη ότι οι κεραυνοί χτυπούν τους αμαρτωλούς ανθρώπους. Υπάρχει επίσης η αντίληψη πως η επικάλυψη της οροφής των σπιτιών με λάστιχα αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για την πτώση κεραυνού. Στη Νότιο Αφρική, ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων πιστεύει ότι οι κεραυνοί ελέγχονται από μάγισσες, οι οποίες κατευθύνουν ποιοι και πότε θα χτυπηθούν, όπως αναφέρει η Estelle Trengove, Λέκτορας στο School of Electrical and Information Engineering του Πανεπιστημίου Witwatersrand στο Γιοχάνεσμπουργκ. Όπως επισημαίνουν οι Cooper και Tregove, η εσφαλμένη αντίληψη πως μόνο οι αμαρτωλοί χτυπιόνται από κεραυνούς οδηγεί στη μη αναζήτηση καταφυγίου από τους ανθρώπους κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας με έντονη ηλεκτρική δραστηριότητα.
Στα πλαίσια, λοιπόν, της καταπολέμησης του υψηλού ποσοστού θνησιμότητας από πτώσεις κεραυνών, το Center for Science of the Non-Aligned and Other Developing Countries, ένας διακυβερνητικός οργανισμός με συμμετοχή 45 κρατών από την Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, φέρνει κοντά γιατρούς, μετεωρολόγους και μηχανικούς, παρέχοντας τους τα απαραίτητα εργαλεία ώστε να διαλύσουν τους μύθους γύρω από τους κεραυνούς και να αυξήσουν το βαθμό ετοιμότητας του πληθυσμού των αναπτυσσόμενων χωρών.
Πηγή πρωτότυπου άρθρου: National Geographic
Επιμέλεια/Μετάφραση: Θοδωρής Μ. Γιάνναρος, Φυσικός – Δρ. Φυσικής Περιβάλλοντος
