Καθώς οι πάγοι στην Αρκτική λιώνουν, αναδύονται στην επιφάνεια τους ιοί που ήταν αδρανείς για δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Όπως προειδοποιούν οι επιστήμονες, αν αυτοί οι ιοί «αποδράσουν» θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την υγεία των ανθρώπων.
Αν και μια πανδημία από μια πρωτόγονη ασθένεια μπορεί να ακούγεται σαν σενάριο ταινίας επιστημονικής φαντασίας, οι επιστήμονες προειδοποιούν πως αν και οι κίνδυνοι για κάτι τέτοιο είναι μικροί, η περίπτωση αυτή δεν πρέπει να υποτιμάται. Παράλληλα, εκτός από ιούς, χημικά και ραδιενεργά απόβλητα που χρονολογούνται από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να βλάψουν την άγρια ζωή και να διαταράξουν τα οικοσυστήματα, μπορεί επίσης να απελευθερωθούν κατά την απόψυξη των πάγων.
«Συμβαίνουν πολλά στο μόνιμο στρώμα πάγου που προκαλούν ανησυχία και είναι εξαιρετικά σημαντικό να διατηρήσουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος του πάγου παγωμένο», δήλωσε η Kimberley Miner, κλιματολόγος σε εργαστήριο της NASA στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας.
Το στρώμα του πάγου καλύπτει το ένα πέμπτο του βόρειου ημισφαιρίου. Χρησιμεύει ως ένα είδος χρονοκάψουλας, διατηρώντας - εκτός από τους αρχαίους ιούς - τα μουμιοποιημένα λείψανα πολλών εξαφανισμένων ζώων που οι επιστήμονες μπόρεσαν να ανασύρουν και να μελετήσουν τα τελευταία χρόνια, αναφέρει το CNN.
Ο λόγος για τον οποίο το μόνιμο στρώμα πάγου θεωρείται ένα καλό μέσο αποθήκευσης δεν είναι μόνο επειδή είναι κρύο αλλά είναι και ένα περιβάλλον χωρίς οξυγόνο, στο οποίο δεν εισχωρεί το φως. Αλλά οι σημερινές θερμοκρασίες της Αρκτικής θερμαίνονται έως και τέσσερις φορές ταχύτερα από τον υπόλοιπο πλανήτη, αποδυναμώνοντας το ανώτερο στρώμα του μόνιμου πάγου στην περιοχή.
Για να κατανοήσει κανείς καλύτερα τους κινδύνους που εγκυμονούν οι παγωμένοι ιοί, ο Jean-Michel Claverie, ομότιμος καθηγητής ιατρικής και γονιδιωματικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Aix-Marseille στη Μασσαλία της Γαλλίας, εξέτασε δείγματα γης που ελήφθησαν από το μόνιμο στρώμα πάγου της Σιβηρίας για να διαπιστώσει αν τυχόν ιοί που περιέχονται σε αυτά είναι ακόμη μολυσματικά. Συγκεκριμένα, αναζητά ιούς – ζόμπι και ήδη έχει βρει μερικούς!
Ο κυνηγός των ιών
Ο Claverie μελετά έναν συγκεκριμένο τύπο ιού που ανακάλυψε για πρώτη φορά το 2003. Γνωστοί και ως γιγαντιαίοι ιοί, είναι πολύ μεγαλύτεροι από την τυπική ποικιλία και είναι ορατοί με ένα κανονικό μικροσκόπιο φωτός, γεγονός που τους καθιστά ένα καλό μοντέλο για τις εργαστηριακές εργασίες.
Οι προσπάθειές του να ανιχνεύσει ιούς κρυμμένους είναι μετά από έμπνευση που είχε όταν μια ομάδα Ρώσων επιστημόνων που το 2012 έσπειραν ένα αγριολούλουδο από έναν ιστό σπόρου ηλικίας 30.000 ετών που βρέθηκε στο λαγούμι ενός σκίουρου.
Το 2014, κατάφερε να αναβιώσει έναν ιό που απομόνωσε ο ίδιος και η ομάδα του από τον παγετώνα, καθιστώντας τον μολυσματικό για πρώτη φορά μετά από 30.000 χρόνια, εισάγοντας τον σε καλλιεργημένα κύτταρα.
Για λόγους ασφαλείας, είχε επιλέξει να μελετήσει έναν ιό που θα μπορούσε να στοχεύσει μόνο μονοκύτταρες αμοιβάδες και όχι ζώα ή ανθρώπους.
Επανέλαβε το κατόρθωμα αυτό το 2015, απομονώνοντας έναν διαφορετικό τύπο ιού που επίσης στόχευε σε αμοιβάδες.
Στην πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε στις 18 Φεβρουαρίου στο περιοδικό Viruses, ο Claverie και η ομάδα του απομόνωσαν διάφορα στελέχη αρχαίου ιού από πολλά δείγματα παγετού που ελήφθησαν από επτά διαφορετικά μέρη της Σιβηρίας και έδειξαν ότι το καθένα από αυτά μπορούσε να μολύνει καλλιεργημένα κύτταρα αμοιβάδας.
Τα τελευταία αυτά στελέχη αντιπροσωπεύουν πέντε νέες οικογένειες ιών. Το αρχαιότερο από αυτά είναι σχεδόν 48.500 ετών, με βάση την χρονολόγηση του εδάφους, και προήλθε από δείγμα γης που ελήφθη από μια υπόγεια λίμνη 16 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης.
Τα νεότερα δείγματα, βρέθηκαν στο περιεχόμενο του στομάχου και στο τρίχωμα ενός μαμούθ, που ήταν ηλικίας 27.000 ετών.
Το γεγονός ότι οι ιοί που μολύνουν τις αμοιβάδες εξακολουθούν να είναι μολυσματικοί μετά από τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα είναι ενδεικτικό ενός δυνητικά μεγαλύτερου προβλήματος, τόνισε ο Claverie.
Ο ίδιος ανησυχεί πως ο κόσμος θεωρεί πως η έρευνά του γίνεται λόγω προσωπικής περιέργειας και δεν θεωρούν αληθινή απειλή πως μπορούν να επανέλθουν στην ζωή αρχαίοι ιοί και να θέσουν σε κίνδυνο την δημόσια υγεία.
«Θεωρούμε αυτούς τους ιούς που μολύνουν τις αμοιβάδες ως υποκατάστατα για όλους τους άλλους πιθανούς ιούς που μπορεί να υπάρχουν στο μόνιμο στρώμα πάγου», εξήγησε στο CNN.
«Βλέπουμε τα ίχνη πολλών, πολλών άλλων ιών», πρόσθεσε. «Οπότε ξέρουμε ότι υπάρχουν. Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν είναι ακόμη ‘’ζωντανοί’’. Αλλά το σκεπτικό μας είναι ότι αν οι ιοί της αμοιβάδας είναι ακόμα ζωντανοί, δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην είναι και οι άλλοι και να μην είναι ικανοί να μολύνουν τους δικούς τους ξενιστές».
Παραδείγματα μόλυνσης από αρχαίους ιούς
Ίχνη ιών και βακτηρίων που μπορούν να μολύνουν τον άνθρωπο έχουν βρεθεί διατηρημένα σε μόνιμο παγετό.
Σε δείγμα από πνεύμονα από το σώμα μιας γυναίκας που εκταφιάστηκε το 1997 από το μόνιμο στρώμα πάγου σε ένα χωριό στη χερσόνησο Seward της Αλάσκας βρέθηκε γονιδιωματικό υλικό από το στέλεχος της γρίπης που ευθύνεται για την πανδημία του 1918.
Το 2012, οι επιστήμονες επιβεβαίωσαν ότι τα 300 ετών μουμιοποιημένα λείψανα μιας γυναίκας που θάφτηκε στη Σιβηρία περιείχαν επίσης τις γενετικές υπογραφές του ιού που προκαλεί την ευλογιά.
Ένα ξέσπασμα άνθρακα (σσ. μια λοιμώδης νόσος) στη Σιβηρία που επηρέασε δεκάδες ανθρώπους και περισσότερους από 2.000 ταράνδους μεταξύ Ιουλίου και Αυγούστου του 2016 συνδέθηκε επίσης με το ξεπάγωμα του πάγου κατά τη διάρκεια εξαιρετικά θερμών καλοκαιριών. Τότε, παλιοί σπόροι του ιού Bacillus anthracis αναδύθηκαν από κουφάρια ζώων.
Πόσοι πιθανό είναι να ξεσπάσει πανδημία
Φυσικά, στον πραγματικό κόσμο, οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν πόσο καιρό αυτοί οι ιοί θα μπορούσαν να παραμείνουν μολυσματικοί μόλις εκτεθούν στις σημερινές συνθήκες ή πόσο πιθανό είναι να συναντήσουν έναν κατάλληλο ξενιστή ώστε να φτάσουν στο σημείο να μπορούν να γίνουν μεταδοτικοί.
Δεν είναι όλοι οι ιοί παθογόνοι που μπορούν να προκαλέσουν ασθένειες καθώς ορισμένοι είναι καλοήθεις ή ακόμη και ωφέλιμοι για τους ξενιστές τους. Και ενώ φιλοξενεί 3,6 εκατομμύρια ανθρώπους, η Αρκτική εξακολουθεί να είναι ένα αραιοκατοικημένο μέρος, γεγονός που καθιστά τον κίνδυνο έκθεσης του ανθρώπου σε αρχαίους ιούς πολύ μικρό.
Παρόλα αυτά, «ο κίνδυνος είναι βέβαιο ότι θα αυξηθεί στο πλαίσιο της υπερθέρμανσης του πλανήτη», επισήμανε ο Claverie, «στο οποίο η απόψυξη του μόνιμου πάγου θα συνεχίσει να επιταχύνεται και περισσότεροι άνθρωποι θα κατοικήσουν την Αρκτική στον απόηχο των βιομηχανικών εγχειρημάτων».
Ο Claverie δεν είναι ο μόνος που προειδοποιεί ότι η περιοχή θα μπορούσε να γίνει πρόσφορο έδαφος για τους αρχαίους ιούς.
Πέρυσι, μια ομάδα επιστημόνων δημοσίευσε έρευνα σε δείγματα εδάφους που ελήφθησαν από τη λίμνη Hazen, μια λίμνη γλυκού νερού στον Καναδά που βρίσκεται εντός του αρκτικού κύκλου.
Μέσω ανάλυσης, υπέδειξαν ότι ο κίνδυνος μετάδοσης των ιών σε νέους ξενιστές ήταν υψηλότερος σε τοποθεσίες που βρίσκονταν κοντά σε σημεία όπου μεγάλες ποσότητες παγετωνικού νερού έρεαν στη λίμνη - ένα σενάριο που γίνεται πιο πιθανό καθώς το κλίμα θερμαίνεται.
Άγνωστες συνέπειες
Ο εντοπισμός ιών στο μόνιμο στρώμα πάγου που θερμαίνεται είναι το πρώτο βήμα για την κατανόηση του κινδύνου που εγκυμονούν για την Αρκτική, δήλωσε η Miner.
Επίσης, πρέπει να υπολογιστεί το πότε και το πόσο γρήγορα μπορεί να αποψυχτεί το μόνιμο στρώμα πάγου καθώς και σε τι βάθος.
Η απόψυξη μπορεί να είναι μια σταδιακή διαδικασία μόλις λίγων εκατοστών ανά δεκαετία, αλλά συμβαίνει και πιο γρήγορα, όπως στην περίπτωση μαζικών κατολισθήσεων που μπορούν ξαφνικά να αποκαλύψουν βαθιά και αρχαία στρώματα μόνιμου πάγου. Η διαδικασία αυτή απελευθερώνει επίσης μεθάνιο και διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα - έναν υποτιμημένο παράγοντα της κλιματικής αλλαγής.
Η Miner κατέγραψε μια σειρά από πιθανούς κινδύνους που είναι σήμερα παγωμένοι στο μόνιμο στρώμα πάγου της Αρκτικής σε μια εργασία του 2021 που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature Climate Change.
Αυτοί οι πιθανοί κίνδυνοι περιλάμβαναν θαμμένα απόβλητα από την εξόρυξη βαρέων μετάλλων και χημικών ουσιών όπως το φυτοφάρμακο DDT, το οποίο απαγορεύτηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2000.
Ραδιενεργά υλικά έχουν επίσης απορριφθεί στην Αρκτική - από τη Ρωσία και τις Ηνωμένες Πολιτείες - από την έλευση των πυρηνικών δοκιμών τη δεκαετία του 1950.
Ο καλύτερος τρόπος δράσης, τόνισε η Miner, «είναι να προσπαθήσουμε να σταματήσουμε την απόψυξη και την ευρύτερη κλιματική κρίση και να κρατήσουμε αυτούς τους κινδύνους θαμμένους στο μόνιμο στρώμα πάγου για πάντα».
