Η ελευθερία του Τύπου βρίσκεται σε δεινή κατάσταση σε μεγάλο αριθμό χωρών, σύμφωνα με την τελευταία ετήσια έκθεση των Δημοσιογράφων χωρίς Σύνορα, η οποία υπογραμμίζει ότι η παραπληροφόρηση, η προπαγάνδα και η τεχνητή νοημοσύνη αποτελούν αυξανόμενες απειλές για τη δημοσιογραφία.
Ο Παγκόσμιος Δείκτης Ελευθερίας του Τύπου αποκάλυψε μια σοκαριστική πτώση, με έναν πρωτοφανή αριθμό 31 χωρών να βρίσκονται σε «πολύ σοβαρή κατάσταση», δηλαδή τη χαμηλότερη κατάταξη στην έκθεση, από μόλις 21 που ήταν πριν δύο χρόνια.
Η αυξημένη επιθετικότητα των αυταρχικών κυβερνήσεων -και ορισμένων που θεωρούνται δημοκρατικές- σε συνδυασμό με «μαζικές εκστρατείες παραπληροφόρησης ή προπαγάνδας» οδήγησαν την κατάσταση από το κακό στο χειρότερο, σύμφωνα με τον κατάλογο, που δημοσιεύθηκε από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα (RSF).
«Φέτος ο χάρτης της RSF έχει περισσότερο κόκκινο από ποτέ, καθώς οι αυταρχικοί ηγέτες γίνονται όλο και πιο τολμηροί στις προσπάθειές τους να φιμώσουν τον Τύπο», δήλωσε στην Guardian ο γενικός γραμματέας της RSF, Christophe Deloire. «Η διεθνής κοινότητα πρέπει να ξυπνήσει και να αντιληφθεί την πραγματικότητα και να δράσει από κοινού, αποφασιστικά και γρήγορα, για να αντιστρέψει αυτή την επικίνδυνη τάση».
Η Τετάρτη σηματοδοτεί την 30ή επέτειο της πρώτης Παγκόσμιας Ημέρας Ελευθερίας του Τύπου, η οποία δημιουργήθηκε για να υπενθυμίσει στις κυβερνήσεις το καθήκον τους να προασπίζουν την ελευθερία της έκφρασης. Ωστόσο, το σημερινό περιβάλλον της δημοσιογραφίας θεωρείται «κακό» σε επτά στις 10 χώρες και ικανοποιητικό μόνο σε τρεις στις 10, σύμφωνα με την RSF. Ο ΟΗΕ αναφέρει ότι το 85% των ανθρώπων ζουν σε χώρες όπου η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης έχει μειωθεί τα τελευταία πέντε χρόνια.
Η έρευνα αξιολογεί την κατάσταση των μέσων ενημέρωσης σε 180 χώρες και εδάφη, λαμβάνοντας υπόψη την ικανότητα των δημοσιογράφων να δημοσιεύουν ειδήσεις για το δημόσιο συμφέρον χωρίς παρεμβάσεις και χωρίς απειλές για την ασφάλειά τους.
Δείχνει ότι η ραγδαία τεχνολογική πρόοδος επιτρέπει στις κυβερνήσεις και τους πολιτικούς παράγοντες να διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα και ότι το ψευδές περιεχόμενο είναι πιο εύκολο να δημοσιευθεί από ποτέ.
«Η διαφορά μεταξύ αληθινού και ψεύτικου, πραγματικού και τεχνητού, γεγονότων και τεχνασμάτων θολώνει, θέτοντας σε κίνδυνο το δικαίωμα στην πληροφόρηση», αναφέρει η έκθεση. «Η άνευ προηγουμένου δυνατότητα αλλοίωσης του περιεχομένου χρησιμοποιείται για να υπονομεύσει όσους ενσαρκώνουν την ποιοτική δημοσιογραφία και να αποδυναμώσει την ίδια τη δημοσιογραφία».
Στη θέση 107 η Ελλάδα - Οι χώρες που έκαναν «βουτιά»
Ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις διεξάγουν όλο και περισσότερο έναν πόλεμο προπαγάνδας. Η Ρωσία, η οποία είχε ήδη πέσει κατακόρυφα στην κατάταξη πέρυσι μετά την εισβολή στην Ουκρανία, έπεσε άλλες εννέα θέσεις, καθώς τα κρατικά μέσα ενημέρωσης παπαγαλίζουν δουλοπρεπώς τη γραμμή του Κρεμλίνου, ενώ τα μέσα της αντιπολίτευσης εξορίζονται. Τον περασμένο μήνα, η Μόσχα συνέλαβε τον δημοσιογράφο της Wall Street Journal Έβαν Γκέρσκοβιτς, τον πρώτο Αμερικανό δημοσιογράφο που συνελήφθη στη Ρωσία με την κατηγορία της κατασκοπείας από το τέλος του ψυχρού πολέμου.
Η Ελλάδα φέτος έπεσε στην 107η θέση, ενώ πέρσι ήταν στην 108.
Εντωμεταξύ, τρεις χώρες: Το Τατζικιστάν, η Ινδία και η Τουρκία, από «προβληματική κατάσταση» έπεσαν στη χαμηλότερη κατηγορία. Η Ινδία σημείωσε ιδιαίτερα έντονη πτώση, πέφτοντας κατά 11 θέσεις στην 161η μετά την εξαγορά μέσων ενημέρωσης από ολιγάρχες που πρόσκεινται στον Ναρέντρα Μόντι. Ο ινδικός Τύπος θεωρούνταν αρκετά προοδευτικός, αλλά τα πράγματα άλλαξαν ριζικά μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον ινδουιστή εθνικιστή πρωθυπουργό. Φέτος, το BBC δέχτηκε έφοδο από την υπηρεσία οικονομικών εγκλημάτων της χώρας, σε μια κίνηση που καταδικάστηκε ευρέως ως πράξη εκφοβισμού, αφού ένα ντοκιμαντέρ του BBC ήταν επικριτικό για τον Μόντι.
Στην Τουρκία, η κυβέρνηση του σκληροπυρηνικού προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχε εντείνει τις διώξεις κατά των δημοσιογράφων ενόψει των εκλογών που έχουν προγραμματιστεί για τις 14 Μαΐου, δήλωσε η RSF. Η Τουρκία φυλακίζει περισσότερους δημοσιογράφους από οποιαδήποτε άλλη δημοκρατία.
Ορισμένες από τις μεγαλύτερες πτώσεις του δείκτη του 2023 σημειώθηκαν στην Αφρική. Η Σενεγάλη, που μέχρι πρότινος αποτελούσε περιφερειακό πρότυπο, έπεσε 31 θέσεις, κυρίως λόγω των ποινικών κατηγοριών που απαγγέλθηκαν σε βάρος δύο δημοσιογράφων, του Pape Ale Niang και του Pape Ndiaye. Η Τυνησία έπεσε 27 θέσεις ως αποτέλεσμα του αυξανόμενου αυταρχισμού του προέδρου Kais Saied.
Η Μέση Ανατολή είναι η πιο επικίνδυνη περιοχή στον κόσμο για τους δημοσιογράφους. Αλλά η Αμερική δεν έχει πλέον καμία χώρα με πράσινο χρώμα, που σημαίνει «καλή», στον χάρτη της ελευθερίας του Τύπου. Οι ΗΠΑ υποχώρησαν τρεις θέσεις και βρίσκονται στην 45η θέση. Η περιοχή της Ασίας και του Ειρηνικού παρασύρεται από εχθρικά προς τους δημοσιογράφους καθεστώτα, όπως η Μιανμάρ (173η θέση) και το Αφγανιστάν (152η θέση).
«Γινόμαστε μάρτυρες ανησυχητικών τάσεων, αλλά το μεγάλο ερώτημα είναι αν αυτές οι τάσεις είναι μια αναποδιά ή ένα σημάδι ότι ο κόσμος πηγαίνει προς τα πίσω», δήλωσε ο Guilherme Canela, ο υπεύθυνος για την ελευθερία του λόγου στην Unesco. «Φυσικές επιθέσεις, ψηφιακές επιθέσεις, η οικονομική κατάσταση και η αυστηροποίηση των κανονισμών: βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια τέλεια καταιγίδα».
