1) Η εορτή των Θεοφανίων ή Επιφανείων
Αγαπητοί μας φίλοι και Χριστιανοί μας, με την εορτή των Θεοφανείων, ολοκληρώνεται ένας πλούσιος λατρευτικός κύκλος που η Ορθόδοξη Εκκλησία μας τον ονόμασε «Άγιο Δωδεκαήμερο». Τα γεγονότα που εορτάζονται αυτή την ευλογημένη περίοδο είναι η κατά Σάρκα Γέννηση του Χριστού (25 Δεκεμβρίου), η Περιτομή του Ιησού (1 Ιανουαρίου) και ακολουθεί στις 6 Ιανουαρίου η Θεοφάνεια της Βαπτίσεώς Του, (δηλαδή η Φανέρωση της Αγίας Τριάδος). Τα Θεοφάνεια ή και Θεοφάνια, είναι η μεγάλη ετήσια Χριστιανική εορτή της ανάμνησης της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή!
Ο Ιησούς Χριστός βαπτίσθηκε για τους εξής λόγους, όπως μας τους παραθέτει χαρακτηριστικά ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός: 1ον) Για να καθαρίσει από την αμαρτία το ανθρώπινο σώμα ολόκληρης της ανθρωπότητας αλλά και του καθενός μας προσωπικά. 2ον) Για να συντρίψει τα κεφάλια των δρακόντων που έμεναν στο νερό, όπως πίστευαν οι αρχαίοι πολιτισμοί. 3ον) Για να πνίξει στο νερό πάθη και αδυναμίες, επειδή οι Εβραίοι πίστευαν στην καταστρεπτική ιδιότητα του νερού. 4ον) Για να αγιάσει και να ευλογήσει τον Ιωάννη τον Πρόδρομο και Βαπτιστή. 5ον) Για να εκπληρώσει τον Εβραϊκό Νόμο που όριζε ότι ο Μεσσίας έπρεπε να αρχίσει την δημόσια δράση του με Βάπτισμα. 6ον) Για να αποκαλύψει στους ανθρώπους το μυστήριο της Αγίας Τριάδος. 7ον) Για να εισαγάγει στην Εκκλησία τον τύπο του Βαπτίσματος!
Θεοφάνεια σημαίνει ότι τότε μας φανερώθηκε ο Θεός. Δηλαδή κατά την Βάπτιση του Ιησού έχουμε την ταυτόχρονη φανέρωση των υποστάσεων του Τριαδικού μας Θεού! Α) Του Υιού του Θεού, με την παρουσία του Ιησού.
Β) Την παρουσία του Αγίου Πνεύματος «εν είδει περιστεράς» αλλά και Γ). Την παρουσία του Πατέρα, που με τον λόγο της φωνής Του βεβαιώνει του λόγου το αληθές ότι: «ούτος εστίν ο Υιός μου ο Αγαπητός εν ω ευδόκησα» (Ματθ. 3, 13). Η εορτή των Θεοφανείων λέγεται επίσης Επιφάνεια και Φώτα ή Εορτή των Φώτων. Τα Αγία Θεοφάνεια είναι μία από τις αρχαιότερες εορτές της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας, η οποία θεσπίσθηκε τον 2ο αιώνα μ.Χ. και αναφέρεται στη φανέρωση της Αγίας Τριάδας κατά την Βάπτιση του Ιησού Χριστού. Η εορτή των Θεοφανείων ή Επιφανείων είναι από τις αρχαιότερες της Εκκλησίας μας. Μέχρι και τον τέταρτο αιώνα μ. Χ., οι Χριστιανοί γιόρταζαν την ίδια ημέρα τα Χριστούγεννα και τα Θεοφάνεια.
Η Ιστορία της Βάπτισης του Χριστού έχει ως εξής: Μετά από Θεία εντολή ο Ιωάννης ο Πρόδρομος που ήταν 6 μήνες μεγαλύτερος του Χριστού και δεύτερος εξάδελφός του που διέμενε στην έρημο, ασκητεύοντας και κηρύττοντας το Βάπτισμα της μετανοίας, εγκατέλειψε την ερημική ζωή και ήλθε στον Ιορδάνη ποταμό όπου Κήρυττε και Βάπτιζε. Εκεί παρουσιάσθηκε κάποια ημέρα ο Ιησούς στις αρχές του 30ου έτους της ηλικίας του και ζήτησε να Βαπτισθεί. Ο Ιωάννης, αν και το Άγιο Πνεύμα τον είχε πληροφορήσει ποιος ήταν εκείνος που του ζητούσε να Βαπτισθεί, στην αρχή αρνείται να τον Βαπτίσει ισχυριζόμενος ότι ο ίδιος έχει ανάγκη να Βαπτισθεί από Εκείνον. Ο Ιησούς όμως του εξήγησε ότι αυτό ήταν το θέλημα του Θεού και τον έπεισε να τον Βαπτίσει.
Και τότε μπροστά στα έκπληκτα μάτια των θεατών διαδραματίσθηκε μία μοναδική, ανεπανάλειπτη και μεγαλειώδης σκηνή, όταν με την μορφή ενός περιστεριού κατήλθε το Άγιο Πνεύμα και κάθισε επάνω στον Βαπτιζόμενο Ιησού, ενώ συγχρόνως ακούσθηκε από τον Ουρανό η φωνή του Θεού η οποία έλεγε: «Ούτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός, εν ω ευδόκησα» (Αυτός είναι ο αγαπημένος μου Υιός, αυτός είναι ο εκλεκτός μου). Ο Άγιος Δαμασκηνός αναφέρει πως το Άγιο Πνεύμα εμφανίστηκε με μορφή περιστεράς, επειδή περιστέρι είχε δείξει στον Νώε το τέλος του κατακλυσμού. Έτσι και τώρα, με την Βάπτιση του Χριστού και την εμφάνιση του Αγίου Πνεύματος «εν είδει περιστεράς», μπαίνει τέλος και στον κατακλυσμό των αμαρτιών.
Από τότε πλέον και το Βάπτισμα των Χριστιανών, δεν είναι «εν ύδατι», όπως το Βάπτισμα «μετανοίας» του Ιωάννη, αλλά «εν Πνεύματι Αγίω». Ο Κύριος με το να Βαπτιστεί αγίασε το νερό, το έκανε νερό αγιασμού και συμφιλίωσης με τον Θεόν. Έτσι η Βάπτιση του Κυρίου άνοιξε την θύρα του Μυστηρίου του Βαπτίσματος. Με την καθαρτική χάρη του Αγίου Βαπτίσματος ο παλαιός αμαρτωλός άνθρωπος ανακαινίζεται και με την τήρηση των Θείων εντολών γίνεται κληρονόμος της Βασιλείας των Ουρανών! Με το νερό του Αγιασμού το οποίο δεν είναι πλέον σύμβολο της κυριαρχίας των αντίθεων δυνάμεων αλλά γίνεται φορέας της χάρης του Θεού δίνεται στον καθένα από εμάς η ευκαιρία να κάνει ένα πνευματικό λουτρό καθαρίζοντας έτσι ότι τον απομακρύνει από τον Θεό και να ξεκινήσει την καινούργια χρονιά με ανανεωμένη την απόφαση της επιστροφής σε Αυτόν. Ο Αγιασμός στην χώρα μας έχει και την έννοια του καθαρμού, του εξαγνισμού των ανθρώπων, καθώς και της απαλλαγής του από την επήρεια των δαιμονίων. Η σκηνή της Βάπτισης του Ιησού σηματοδοτεί την έναρξη μίας νέας ευκαιρίας για τον άνθρωπο να επιστρέψει στον Θεό και να ανακτήσει όσα έχασε με την απομάκρυνσή του από αυτόν. Η τοποθέτηση της εορτής των Θεοφανείων στην αρχή του νέου έτους, έρχεται να υπενθυμίσει σε κάθε Χριστιανό ότι η δεύτερη αυτή ευκαιρία παραμένει σε ισχύ για τον καθένα μας.
2) Γιατί επέλεξε ο Ιησούς τον Ιορδάνη Ποταμό για να βαπτιστεί;
Επέλεξε αγαπητοί μας Χριστιανοί, τον Ιορδάνη ποταμό γιατί εκεί είχαν γίνει πολλά θαύματα. Ένα εκ των θαυμάτων συνέβη όταν διήλθε από τον Ιορδάνη ο Ιησούς του Ναϋή με την Κιβωτό, την οποία την κρατούσαν οι δώδεκα Ιερείς. Με εντολή του Ιησού του Ναϋή μπήκαν οι Ιερείς με την κιβωτό και τότε έγινε ένα θαύμα παράδοξο: Ο Ιορδάνης στράφηκε προς τα πίσω και απέμεινε τόσο νερό, όσο ήταν αρκετό για να βραχούν οι Ιερείς μόνο μέχρι τον αστράγαλο. Και έτσι έμειναν τα νερά έως ότου πέρασαν όλοι οι Εβραίοι.
Επίσης όταν ο Προφήτης Ηλίας, πέρασε τον Ιορδάνη με τον Προφήτη Ελισσαίο, πάλι ο ποταμός έγινε σαν στεριά. Ο Προφήτης Ηλίας «χτύπησε» με την μηλωτή του, τον ποταμό και άνοιξε στο μέσον του δρόμος, ώστε πέρασαν και οι δύο χωρίς να βραχούν. Τότε ο Ηλίας ανελήφθη στους ουρανούς (ανέβηκε με άμαξα πύρινη και με τέσσερα άλογα πύρινα, ως εις τον ουρανόν), και άφησε την μηλωτή του στον Ελισσαίο. Προσπάθησε, λοιπόν, με την σειρά του κατόπιν ο Ελισσαίος να «χτυπήσει» τα νερά για να περάσει πάλι πίσω και δεν έγινε τίποτα. Τότε επικαλέστηκε τον Θεό του Ηλία και αμέσως επαναλήφθηκε το θαυμαστό αυτό γεγονός.
Ένα ακόμα θαύμα, συνέβη όταν ένας στρατηγός του Βασιλιά της Συρίας, ο Νεεμάν, είχε λέπρα και πήγε στον Προφήτη Ελισσαίο να τον θεραπεύσει. Εκείνος, όμως, καθόλου δεν τον συνάντησε, αλλά του διεμήνυσε να πάει να λουστεί στον Ιορδάνη ποταμό και θα γίνει καλά. Αυτός θύμωσε αρχικά, για την αντιμετώπισή του από τον Προφήτη, αλλά στο τέλος υπάκουσε και έγινε πράγματι εντελώς καλά. Κάποτε πήγαν ξυλοκόποι στην όχθη του Ιορδάνη, για να κόψουν ξύλα. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Προφήτης Ελισσαίος. Εκεί, καθώς έκοβαν τα ξύλα ξεκόλλησε ο πέλεκυς από την λαβή και έπεσε το σιδερένιο μέρος του τσεκουριού στο ποτάμι μέσα. Τότε ο Προφήτης, πήρε την ξύλινη λαβή και την ακούμπησε στο χείλος του ποταμού και είπε : Δείξε θαύμα Θεέ μου. Και αμέσως ξεπήδησε το σιδερένιο μέρος από το ποτάμι και μπήκε στο μέσο της λαβής, και έγινε ως Σταυρός.
Σε ένα τροπάριο του Κοσμά του Μελωδού, αναφέρεται αυτό το θαύμα που ήταν η προτύπωση του Αγίου Βαπτίσματος, αλλά και του Τιμίου Σταυρού: «Ο βυθώ κολπωσάμενος, τέμνουσαν ανέδωκεν Ιορδάνης ξύλω, τω Σταυρώ και το Βαπτίσματι, την τομήν της πλάνης τεκμαιρόμενος». Ο Ιορδάνης που δέχτηκε μέσα του το σίδερο που κόβει, πάλι το έδωσε πίσω στο ξύλο του, και όπως με το τσεκούρι κόβονται τα ξύλα έτσι με τη Δύναμη του Σταυρού και του Αγίου Βαπτίσματος κόπηκε η πλάνη και η αμαρτία. Αλλά πολλά επίσης ακόμα θαύματα έγιναν, όπως ο Γεδεών ο Κριτής που πέρασε τον Ιορδάνη χωρίς να βραχεί ή και ο Ιακώβ ο υιός του Ισαάκ, ο αδελφός του Ησαύ, που και αυτός τον πέρασε με μία ράβδο, όπως λέει ο ίδιος «Εν γαρ τη ράβδω μου ταύτη διέβην τον Ιορδάνην».
3) Η εικόνα της Βάπτισης και η ερμηνεία της
Αγαπητοί μας Χριστιανοί, ως γνωστό οι Ιερές εικόνες είναι τα βιβλία των αγραμμάτων, που μας διδάσκουν με τα διάφορα σύμβολά τους. Έτσι στις Βυζαντινές εικόνες της Βάπτισης του Κυρίου μας βλέπουμε τα εξής:
Ο ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΠΟΤΑΜΟΣ βρίσκεται στο κέντρο της εικόνας. ΒΡΑΧΙΑ υπάρχουν δεξιά και αριστερά του.
Ο ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ βρίσκεται στο μέσον του ποταμού. Άλλοτε στις πιο παλιές ανατολικής τέχνης εικόνες είναι γυμνός με μια ελαφρά κλίση και λίγο διασταυρωμένα τα πόδια με σκοπό να καλύψει το φύλο, σύμφωνα και με τον ύμνο του Εσπερινού που λέει: «γύμνωσιν αισχίστην περιστέλλων Αδάμ τω προπάτορι, απογυμνούσαι εκουσίως». Άλλοτε πάλι, σε πιο νέες εικόνες της Ορθόδοξης Ανατολικής τέχνης, για λόγους σεμνότητας, (επηρεαζόμενες από την δυτική εικονογραφία που δεν υπάρχει αντίληψη του συμβολισμού της γύμνωσης), ο Ιησούς φοράει περίζωμα.
Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΒΑΠΤΙΣΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ βρίσκεται στα δεξιά του Κυρίου, ντυμένος χιτώνα ή ιμάτιο απλό ρούχο) πάνω από την μηλωτή ένδυμα από τρίχα καμήλας).
Στην Ορθόδοξη αγιογραφία ο Πρόδρομος με δέος και σε στάση υπόκλισης βαπτίζει τον Ιησού, «απτόμενος της κορυφής του Δεσπότου». Δηλαδή, ρίχνει νερό με τα χέρια του, αγγίζοντας το κεφάλι του Χριστού. Στην δυτική ζωγραφική, ο Χριστός δεν ζωγραφίζεται μέσα στο νερό αλλά πάνω στα βράχια και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος Του χύνει νερό στο κεφάλι από κάποιο κύπελλο. Έχουμε δηλαδή παράσταση του δια ραντισμού βαπτίσματος της καθολικής εκκλησίας, ενώ οι ορθόδοξες βυζαντινές υπενθυμίζουν το δια «καταδύσεως» Βάπτισμα σύμφωνα με το «ανέβη από του ύδατος» (Ματθ. 3, 16), αλλά και με το κήρυγμα του Κυρίλλου Ιεροσολύμων. ΕΝΑ ΚΥΑΝΟ ΗΜΙΚΥΚΛΙΟ πάνω από τον Χριστό, εικονίζει τον Ουρανό.
ΕΝΑ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ, είναι η σωματική μορφή «σωματικώ είδει» (Λουκ. 3, 22) που πήρε το Άγιο Πνεύμα και που κατεβαίνοντας από τον Ουρανό, στέκεται πάνω από το κεφάλι του Ιησού, σύμφωνα με το χωρίο «και ιδού ηνεώχθησαν αυτώ οι ουρανοί και είδεν το πνεύμα του Θεού καταβαίνον ωσεί περιστεράν και ερχόμενον επ’ αυτόν» (Ματθ. 3, 16). ΕΝΑ ΧΕΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ που κατευθύνεται από τον Ουρανό, εικονίζεται σε παλιότερες εικόνες βεβαιώνοντας «του λόγου το αληθές» και δείχνοντας ότι «ούτος εστίν ο Υιός μου ο Αγαπητός εν ω ευδόκησα» (Ματθ. 3, 13). ΤΡΕΙΣ Ή ΤΕΣΣΕΡΕΙΣ ΑΓΓΕΛΟΙ προσκλίνοντες στα αριστερά του Κυρίου, έχουν καλυμμένα τα χέρια τους με ιμάτια για να ντύσουν τον Ιησού μόλις βγει από το νερό. ΣΤΟ ΝΕΡΟ κάτω από τα πόδια του Ιησού εικονίζονται με προσωποποιήσεις, σύμφωνα με την ελληνιστική παράδοση, η ΘΑΛΑΣΣΑ και ο ΙΟΡΔΑΝΗΣ.
Η ΘΑΛΑΣΣΑ παριστάνεται με μορφή γυναίκας «νηχομένης». Ο ΙΟΡΔΑΝΗΣ παριστάνεται σαν γέροντας γυμνός, συνήθως πάνω σε ψάρι. ΨΑΡΙΑ πλαισιώνουν τον Ιησού μέσα στον ποταμό και μερικές φορές βλέπουμε και βλάστηση στις βραχώδης ακτές. ΜΙΑ ΑΞΙΝΑ στη ρίζα ενός δέντρου βρίσκεται στα αριστερά της εικόνας θυμίζοντας σε όλους εμάς τα ξεκάθαρα λόγια του Ιωάννη του Προδρόμου «ήδη δε και η αξίνη προς την ρίζαν των δένδρων κείται, παν ουν δένδρον μη ποιούν καρπόν καλόν εκκόπτεται και εις πυρ βάλλεται» (Ματθ. 3, 10) η αξίνα βρίσκεται ήδη στη ρίζα των δέντρων κάθε δέντρο, λοιπόν, που δεν κάνει καλό καρπό, κόβεται, και ρίχνεται στη φωτιά). ΕΝΑΣ ΤΕΤΡΑΚΕΦΑΛΟΣ ΔΡΑΚΟΝΤΑΣ ή μορφές δρακόντων σε κάποιες εικόνες, όπου πάνω πατάει ο Ιησούς και συντρίβει, συμβολίζει τον διάβολο και τα προσωπεία του. Η παράσταση οφείλεται στην υμνολογία και ειδικότερα στα λόγια ευχής του αγιασμού "Συ τας κεφαλάς των εμφωλευόντων δρακόντων συνέτριψας". ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ που φαίνονται να ξεπροβάλλουν πίσω από ένα βράχο, στην μεριά του Προδρόμου, είναι οι μαθητές του Ιωάννου οι οποίοι, με την απορία καθρεπτισμένη στα πρόσωπά τους, αναλογίζονται αν ο βαπτιζόμενος Ιησούς είναι πράγματι ο Μεσσίας που περίμεναν.
Στους άφωτους, σκοτεινούς και χαλεπούς καιρούς που ζούμε αγαπητοί μας, το γεγονός αυτό της Ελπίδας, της Χαράς και της Ζωής, δηλαδή η φανέρωση της Αγίας Τριάδος και το Φως των Θεοφανείων, είναι όχι μόνον το ζητούμενο αλλά και το μόνο διέξοδο και λύση στα αλύτρωτα αδιέξοδα μας. Φαίνεται όμως πως εμείς οι Νεοέλληνες δυστυχώς τελικά επιλέγουμε τον δρόμο της αυτοκαταστροφής… Δεν μαθαίνουμε από τα παθήματα, τις δοκιμασίες και τα βάσανά μας. Τα τελευταία χρόνια μπήκαμε στην μέγγενη της «κρίσης», όπως την ονόμασαν, και αναζητούμε λύτρωση και σωτηρία μέσα από δρόμους και τρόπους που όπως μας λένε, απαιτούν θυσίες, περικοπές, στερήσεις, δάκρυα, πόνο και αίμα.
Ο περήφανος Ελληνικός λαός μας κατάντησε να περιμένει σε ατελείωτες «ουρές» για να προμηθευτεί ότι μέχρι χθες θεωρούσε δεδομένο και αυτονόητο. (Φαγητό, χρήματα, ρούχα, φάρμακα, κ.α.). Καταντήσαμε ζητιάνοι στον τόπο μας… Καραβάνια εξαθλιωμένων, ανέργων και νεόπτωχων… Η νεολαία μας, απογοητευμένη από την ασυνέπεια λόγων και έργων μας, καθώς τους παραδίδουμε μία Πατρίδα χρεοκοπημένη και λαβωμένη, αναζητούν ζωή και μέλλον στην ξενιτιά. Η Χώρα μας δυστυχώς πλέον τείνει να γίνει ένα απέραντο γηροκομείο… ενώ από την άλλη έχουμε την δόλια εισβολή προσφύγων αλλά κυρίως λαθρομεταναστών... ενώ τώρα μας μαστίζει και μα φοβίζει πλέον και η πανδημία του Κορωνοϊού. Το Φως των Θεοφανείων ας διαλύσει το σκοτάδι της κρίσης και της ανέχειας, ας φωτίζει κάθε ημέρα του καινούργιου χρόνου και να ζεσταίνει τις ψυχές και τις καρδιές μας, έτσι ώστε να αγαπούμε περισσότερο τον Θεό και τον συνάνθρωπό μας. Τέλος αγαπητοί μας Χριστιανοί, ευχόμαστε ολόψυχα η χώρα μας, ο λαός μας, οι άνθρωποι της Ενορίας μας, καθώς επίσης και της πόλεώς μας, να είναι πάντοτε φωτισμένοι, χαρούμενοι, ευλογημένοι και να έχουν Χρόνια Πολλά και Καλά!!
Καλά Θεοφάνεια με Το Φως Του Χριστού στις καρδιές μας!
Πρεσβυτέρου Νικολάου Κατσηδήμα.
