Κλείνουν 37 χρόνια σήμερα από το πυρηνικό ολοκαύτωμα του Τσερνόμπιλ και μόνο οι ιστορίες του Τύπου θυμίζουν την καταστροφή. Κάποιοι κάτοικοι γύρισαν πίσω, άγρια ζώα κατακλύζουν την περιοχή... α, και οι Ρώσοι εισβολείς έφυγαν κακήν κακώς…
Ένα ξημέρωμα σαν σήμερα, λοιπόν, 26 Απριλίου του 1986, παραμονές του Πάσχα των Ορθοδόξων και τα ρολόγια στην μικρή ουκρανική πόλη Πριπιάτ σταμάτησαν λίγο πριν από τις 01:30.
Η ιστορία είναι χιλιογραμμένη, χιλιοακουσμένη και κάθε χρόνο τέτοια μέρα όλο και κάτι προσθέτουν οι «ειδήμονες» για να αποσπάσουν το ενδιαφέρον των αναγνωστών από την επικίνδυνη καθημερινότητα και να γυρίσουν λίγο την προσοχή του κόσμου στο ακίνδυνο, πλέον, παρελθόν…
Το δυστύχημα του Τσερνόμπιλ είναι γνωστό ως η μεγαλύτερη πυρηνική καταστροφή της Ιστορίας. Το πρωί της 26ης Απριλίου 1986, ένας από τους αντιδραστήρες του εργοστασίου εξερράγη, προκαλώντας τεράστια πυρκαγιά και ραδιενεργό σύννεφο που απλώθηκε σαν πέπλο θανάτου, όχι μόνο στη βόρεια Ουκρανία και στα γύρω σοβιετικά κράτη, αλλά και μέχρι τη Σουηδία, 2.500 χιλιόμετρα μακριά!
Και τα χρόνια πέρασαν σαν τον καπνό που διαλύεται από την ανεμελιά των ανθρώπων, που πιστεύουν πάντα ότι είναι αθάνατοι, μέχρι να δουν τον θάνατο κατάματα…Και το Τσερνόμπιλ πέρασε στη σφαίρα του μύθου και στα χέρια των επιτηδείων: έγινε μίνι σειρά του HBO το 2019 και ξύπνησε μνήμες και κέρδισε δολάρια.
Ο τόπος είναι πια τουριστικό αξιοθέατο για τους ανοήτους που προσπαθούν να καταναλώσουν τη συσσωρευμένη αδρεναλίνη τους σε xtreme sports και που αναζητούν την περιπέτεια στην ξέχειλη από ακτινοβολία και εγκαταλειμμένη Ζώνη Αποκλεισμού. Και οι υπόλοιποι ψάχνουν να διαβάσουν γεγονότα που ίσως δεν γνώριζαν (37 χρόνια μετά απίθανο, αλλά…) για το περιστατικό. Ας δούμε μήπως και καταφέρουμε να κερδίσουμε το ενδιαφέρον κάποιων…
1. Το Τσερνόμπιλ δεν είχε κτήριο περιορισμού
Όσοι εργάζονται στην πυρηνική βιομηχανία γνωρίζουν πόσο σημαντικές είναι οι Δομές Περιορισμού. Παρά το γεγονός αυτό, το εργοστάσιο του Τσερνομπίλ δεν διέθετε τέτοιες, γεγονός που επιδείνωσε - πιθανότατα - τα αποτελέσματα της έκρηξης. Μια Δομή Περιορισμού είναι ένα κτήριο σε σχήμα θόλου, κατασκευασμένο από οπλισμένο σκυρόδεμα, γύρω από τον αντιδραστήρα για να εμποδίζει την ακτινοβολία να βγει προς τα έξω, αν συμβεί κάτι στον αντιδραστήρα. Το κτήριο περιορισμού είναι το τελευταίο εμπόδιο για να μην περάσει η ακτινοβολία στο περιβάλλον· σκοπός του είναι να περιορίσει τα προϊόντα σχάσης που θα μπορούσαν ενδεχομένως να απελευθερωθούν κατά τη διάρκεια ενός ατυχήματος. Το δυστύχημα στο Τσερνομπίλ ήταν πολύ σοβαρό και για τον λόγο ότι οι σοβιετικοί αντιδραστήρες δεν είχαν κτήρια περιορισμού!
2. Ο αντιδραστήρας έκανε την πυρηνική ενέργεια πιο ισχυρή
Το Τσερνόμπιλ χρησιμοποίησε αντιδραστήρες RBMK-1000 σοβιετικής προέλευσης και κατασκευής. Στους αντιδραστήρες εκείνους χρησιμοποιούνται ράβδοι γραφίτη για να κρατηθεί υπό έλεγχο η ισχύς του πυρήνα. Ο σχεδιασμός έκτοτε κρίθηκε ελαττωματικός. Αντί να χρησιμοποιείται νερό ως ψυκτικό μέσον για να μετριάσει την αντίδραση του πυρήνα ρίχνοντας τη θερμοκρασία, χρησιμοποιείτο εμπλουτισμένο καύσιμο διοξειδίου U-235, κάτι που δημιουργούσε ατμό, ο οποίος κινούσε τις τουρμπίνες των αντιδραστήρων και παρήγαγε ηλεκτρισμό. Η δοκιμή ασφαλείας, που προκάλεσε την έκρηξη, ήταν το αποτέλεσμα της θέρμανσης του πυρήνα και της παραγωγής περισσότερου ατμού· αυτό έκανε πιο ισχυρή την ενέργεια. Οι εργαζόμενοι στο εργοστάσιο δεν μπορούσαν να ελέγξουν την απότομη αύξηση της ισχύος και διαπιστώθηκε ότι η υπερβολική ποσότητα ατμού ήταν εκείνο το στοιχείο που προκάλεσε την πρώτη έκρηξη.
3. Οι περισσότεροι πέθαναν από τις επιπτώσεις της ακτινοβολίας και όχι από την αρχική έκρηξη
Επιβεβαιώνεται ότι δύο εργαζόμενοι έχασαν τη ζωή τους, ως άμεσο αποτέλεσμα της έκρηξης. Η πλειονότητα - εργάτες, πυροσβέστες και πολίτες - πέθαναν εβδομάδες και μήνες μετά, από τη ραδιενέργεια. Μέσα σε τρεις μήνες από το δυστύχημα, 28 άνθρωποι υπέκυψαν από έκθεση σε ακτινοβολία, ενώ ένας πέθανε από καρδιακή προσβολή. Μεταγενέστερες μελέτες δείχνουν ότι στα 20 χρόνια που ακολούθησαν το συμβάν, μόνο 19 θάνατοι ενηλίκων θεωρήθηκε ότι ήταν αποτέλεσμα από την ακτινοβολία. Σύμφωνα με το Forbes , αυτό το ποσοστό είναι εντός του φυσιολογικού ποσοστού θνησιμότητας από καρκίνο του 1% ετησίως. Να σημειώσουμε εδώ ότι, το καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης, μέχρι που κατέρρευσε, θεωρούσε ταμπού οποιαδήποτε αναφορά στο Τσερνόμπιλ. Οπότε τα στοιχεία περί θανάτων και νοσούντων ελέγχονται ως παραποιημένα.
4. Η έκθεση στην ακτινοβολία οδήγησε σε αυξημένα ποσοστά καρκίνου του θυρεοειδούς
Οι επιζώντες από εκείνους που εκτέθηκαν στην ακτινοβολία, οδήγησε σε αυξημένο ποσοστό καρκίνου του θυρεοειδούς μεταξύ των παιδιών και των εφήβων, περίπου πέντε χρόνια μετά. Ενώ υπήρξαν 20.000 διαγνωσμένες περιπτώσεις μεταξύ 1991 και 2005, το συνολικό ποσοστό θνησιμότητας από καρκίνο και άλλες άμεσες επιπτώσεις ήταν χαμηλότερα από ό,τι είχε αρχικά θεωρηθεί. Ο συνολικός αριθμός των θανάτων σε σχέση με την καταστροφή αμφισβητείται έντονα. Ενώ το Φόρουμ του Τσερνόμπιλ ισχυρίζεται ότι οι πρόωροι θάνατοι από καρκίνο ανήλθαν σε μόλις 4.000, η Greenpeace υποστηρίζει ότι το σύνολο είναι περίπου 93.000. Μελέτες έχουν συνδέσει την έκθεση σε ακτινοβολία με αυξημένα ποσοστά λευχαιμίας και καρδιαγγειακών παθήσεων, αλλά και αυτά αμφισβητούνται από τους ακαδημαϊκούς κύκλους.
5. Περισσότερη ήταν η ραδιενέργεια από ό,τι σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι
Παρά το γεγονός ότι το η ατομική βόμβα που ρίχτηκε στη Χιροσίμα, ο Little Boy, περιείχε 64 κιλά ουρανίου και ο Fat Man, που έπληξε το Ναγκασάκι είχε περίπου 6,4 κιλά πλουτώνιο· καμιά δεν ήταν τόσο ραδιενεργή όσο το δυστύχημα του Τσερνόμπιλ, το οποίο περιείχε 192 τόνους πυρηνικού καυσίμου. Ενώ οι βόμβες στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι προκάλεσαν δεκάδες χιλιάδες θανάτους και ακόμη περισσότερους τραυματίες, οι κάτοικοι τους εκτέθηκαν σε λιγότερη ραδιενέργεια. Αυτό το γεγονός ήταν αποτέλεσμα της απελευθέρωσης των πυρηνικών συστατικών τους στον αέρα, που τα διασκόρπισε στην ατμόσφαιρα. Στο Τσερνόμπιλ, από την άλλη πλευρά, η έκρηξή συνέβη στο έδαφος, απελευθερώνοντας έτσι τα πυρηνικά σωματίδια όχι μόνο στον αέρα, αλλά και στο χώμα, στη ευρύτερη περιοχή.
6. Τα παιδιά των επιζώντων δεν φέρουν γενετικές μεταλλάξεις
Αρχικά θεωρείτο ότι όσοι εκτίθενται σε έντονη ακτινοβολία θα μεταδίδουν γενετικές μεταλλάξεις στα παιδιά τους, που ακόμα δεν είχαν γεννηθεί. Η θεωρία αυτή οδήγησε πολλές μητέρες να υποβληθούν σε αμβλώσεις, οι οποίες αργότερα, όπως αποδείχτηκε δεν ήταν απαραίτητες. Μια πρόσφατη μελέτη εντόπισε ελάχιστα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι οι επιζώντες της πυρηνικής έκρηξης μεταδίδουν περισσότερες μεταλλάξεις στα παιδιά τους από εκείνες του γενικού πληθυσμού. Διενεργείται περισσότερη έρευνα για να εξεταστούν οι πιθανές γενετικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει προκαλέσει η έκθεση στην ακτινοβολία.
7. Τα άγρια ζώα έχουν κατακλύσει την περιοχή
Μια εκπληκτική πτυχή της καταστροφής είναι ότι η άγρια ζωή έχει επανέλθει στη Ζώνη Αποκλεισμού και μάλιστα ευδοκιμεί. Λέγεται ότι ο πληθυσμός των λύκων είναι επτά φορές μεγαλύτερος από ό,τι σε μη ραδιενεργές περιοχές, ενώ ελάφια, ψάρια, πουλιά και βακτήρια αναπαράγονται δίχως πρόβλημα στην περιοχή.
Το σπάνιο άλογο «Przewalski», το άγριο άλογο της Μογγολίας που απειλείται με εξαφάνιση εμφανίστηκε στη Ζώνη στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και μάλιστα ευδοκιμεί. Οι επιστήμονες σημειώνουν ότι έχουν παρουσιαστεί γενετικές παραμορφώσεις, κυρίως στον πληθυσμό των πτηνών, και ότι ορισμένα ζώα έχουν υψηλά επίπεδα καισίου-137 στο σώμα τους. Τα επίπεδα άγριας ζωής - συνολικά - είναι χαμηλότερα από αυτά που παρατηρούνται σε άλλες προστατευόμενες περιοχές στην Ευρώπη, δείχνοντας ότι η ακτινοβολία εξακολουθεί να επηρεάζει την περιοχή.
Να τονίσουμε ότι πρόσφατα ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι πράσινοι δενδροβάτραχοι στη ζώνη αποκλεισμού του Τσερνόμπιλ έχουν σκουρύνει, προκειμένου να μετριάσουν καλύτερα τις επιπτώσεις της ακτινοβολίας. Πιστεύεται ότι οι βάτραχοι υπέστησαν μια διαδικασία ταχείας εξέλιξης ως αντίδραση στην ακτινοβολία, όπου οι βάτραχοι με σκουρόχρωμο δέρμα ήταν πιο ανθεκτικοί στα υψηλά επίπεδα ακτινοβολίας γύρω από τον αντιδραστήρα του Τσερνόμπιλ και έτσι είχαν περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης. Τα υψηλότερα επίπεδα μελανίνης στο δέρμα των βατράχων πιστεύεται ότι τους θωράκισαν έναντι της ακτινοβολίας.
8. Οι άνθρωποι εξακολουθούν να κατοικούν στη Ζώνη Αποκλεισμού
Παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση συμβουλεύει τους ανθρώπους να μείνουν μακριά, ορισμένοι ηλικιωμένοι έχουν επιστρέψει στη Ζώνη Αποκλεισμού για να «πεθάνουν στα σπίτια που κατοικούσαν πριν από την έκρηξη». Από το 2016, στην περιοχή κατοικούν περίπου 180 άνθρωποι. Η πλειοψηφία είναι γυναίκες που τις αποκαλούν «μπάμπουσκα». Η υπηρεσία που είναι επιφορτισμένη με τη διαχείριση της Ζώνης διασφαλίζει ότι ένας γιατρός θα επισκέπτεται τακτικά την περιοχή για να φροντίζει τους κατοίκους και προμήθειες αποστέλλονται ανά τακτά διαστήματα. Υπάρχει ακόμη και ένα λεωφορείο που μεταφέρει τους ανθρώπους στην εκκλησία του Ιβάνκιβ, Κυριακές και γιορτές.
9. Οι εισβολείς τα μάζεψαν κι έφυγαν τρέχοντας
Τις μέρες του πολέμου με τη Ρωσία, η Ζώνη Αποκλεισμού του Τσερνόμπιλ καταλήφθηκε και μάλιστα στις 24 Φεβρουαρίου (την πρώτη ημέρα της εισβολής) από τις Ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις. Στις 31 Μαρτίου, αναφέρθηκε ότι τα περισσότερα από τα ρωσικά στρατεύματα που κατείχαν την περιοχή είχαν αποσυρθεί, καθώς ο ρωσικός στρατός εγκατέλειψε την επίθεση στο Κίεβο για να επικεντρωθεί στις επιχειρήσεις στην Ανατολική Ουκρανία.
Το πρακτορείο Reutersανέφερε ότι οι ρωσικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν το Κόκκινο Δάσος ως διαδρομή για τις στρατιωτικές μετακινήσεις τους, ανασηκώνοντας σύννεφα ραδιενεργής σκόνης. Οι ντόπιοι εργαζόμενοι είπαν ότι οι ρώσοι στρατιώτες που κινούνταν σε αυτές τις διαδρομές δεν χρησιμοποιούσαν προστατευτικές στολές και θα μπορούσαν, ενδεχομένως, να είχαν θέσει σε κίνδυνο τον εαυτό τους.
Στις 31 Μαρτίου του 2022, ένας Ουκρανός - μέλος του συμβουλίου της Κρατικής Υπηρεσίας για τη διαχείριση της Ζώνης Αποκλεισμού, ισχυρίστηκε στη σελίδα του στο Facebook ότι τα ρωσικά στρατεύματα απομακρύνονταν με γοργούς ρυθμούς από τη Ζώνη Αποκλεισμού γύρω από το Τσερνόμπιλ και κατευθύνονταν σε ειδικό Κέντρο για την Ακτινοβολία στο Gomel, στη Λευκορωσία. Αυτή η φήμη οδήγησε σε περαιτέρω εικασίες στον Τύπο, ότι οι στρατιώτες έπασχαν από οξύ σύνδρομο ακτινοβολίας. Μετά τη ρωσική αποχώρηση, το προσωπικό του σταθμού ηλεκτροπαραγωγής ύψωσε την ουκρανική σημαία ξανά πάνω από το εργοστάσιο.
