Χωρίς την καταγραφή προόδου στα διαχρονικά «αγκάθια» των ελληνοκυπριακών σχέσεων, με χαμόγελα αλλά και δημόσιες διαφωνίες σε σειρά ζητημάτων όπως η μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη, η φύση της Παλαιστινιακής Χαμάς αλλά και η μετατροπή της Μονής της Χώρας σε τζαμί, κύλησαν οι κοινές δηλώσεις του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη και του προέδρου της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Άγκυρα.
Οι αναφορές Ερντογάν σε «τουρκική μειονότητα» και Μονή της Χώρας
Ο πρόεδρος της Τουρκίας ,λαμβάνοντας το λόγο, αναφέρθηκε σε μια «παραγωγική, ειλικρινή και εποικοδομητική», όπως τη χαρακτήρισε συνάντηση, εκτιμώντας πως «δεν υπάρχει πρόβλημα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, όσο μεγάλο και να είναι, που να μην μπορεί να λυθεί».
Ο Ερντογάν όμως έκανε εκ νέου αναφορές σε «τουρκική μειονότητα» στη Θράκη σημειώνοντας πως «υπάρχει θέληση να λυθούν τα επιμέρους προβλήματα. Σχετικά με το Κυπριακό ζήτησε να επιτευχθεί μια «δίκαιη λύση».
Σχετικά με τη μετατροπή της Μονής της Χώρας σε τζαμί, ένα ακόμη σημείο τριβής του τελευταίου διαστήματος, ο πρόεδρος της Τουρκίας σημείωσε πως η χώρα «είναι υπόδειγμα στην προστασία της πολιτισμικής κληρονομιάς», ενώ ισχυρίστηκε πως σχετική απόφαση ελήφθη το 2020 και υλοποιήθηκε τώρα, διαβεβαιώνοντας όμως πως «το Καρί Τζαμί είναι ανοιχτό για επίσκεψη από όλους».
Απάντηση Μητσοτάκη
Απαντώντας, ο πρωθυπουργός σημείωσε πως σημείωσε: «Οι μειονότητες στις χώρες μας καθορίζονται από τη συνθήκη της Λωζάννης. Η ελληνική μειονότητα, δραστικά μειωμένη, συμβάλει στην πολιτισμική ανάπτυξη, αλλά χρειάζεται στήριξη. Στην Θράκη, η μουσουλμάνοι και χριστιανοί συμβιώνουν αρμονικά και σε αυτόν τον στόχο είμαι προσηλωμένος και το ενδιαφέρον της ελληνικής πολιτείας είναι έμπρακτο».
«Επιτυχία μας η ενεργή παρουσία της μειονότητας στην ελληνική ζωή και θα ήταν ευχής έργο αν την ίδια άνθηση γνώριζε ο ελληνισμός στην Τουρκία. Στο πνεύμα της συνύπαρξης ο σεβασμός των κανόνων προστασίας της κληρονομιάς», σημείωσε ο κ. Μητσοτάκης και υποστήριξε:
«Ο χαρακτηρισμός της μειονότητας ως θρησκευτικής προβλέπεται ρητά από τη συνθήκη της Λωζάνη. Έμπρακτο το ενδιαφέρον της ελληνικής πολιτείας, ισονομία και ισοπολιτεία. Αλλά και με τη λήψη ειδικών μέτρων που απολαμβάνουν οι μουσουλμάνοι της χώρας μας»
Ο κ. Μητσοτάκης αναφέρθηκε και στη μονή της Χώρας, λέγοντας ότι μεταφέρθηκε η δυσαρέσκεια της Αθήνας για τη μετατροπή της σε τζαμί. «Είναι πολύ σημαντικό να μπορούμε να διαφυλάξουμε την πολιτιστική αξία του μνημείου, ώστε να είναι επισκέψιμο απ όλους».
Έντονη διαφωνία για τη φύση της Χαμάς
Κατά τα άλλα, υπήρξε έντονη διαφωνία μεταξύ των δύο για τη φύση της Χαμάς. Ο πρωθυπουργός σημείωσε σε αυτό το πλαίσιο πως το Ισραήλ έχει δικαίωμα στην αυτοάμυνα και από την άλλη τόνισε πως πρέπει να αποφευχθεί μία χερσαία επέμβαση στη Ράφα. Όμως, χαρακτήρισε «τρομοκρατική οργάνωση» τη Χαμάς που είπε πως δεν εκπροσωπεί τον παλαιστινιακό λαό.
Λαμβάνοντας το λόγο ο Ερντογάν, μετά τις δηλώσεις Μητσοτάκη – όπου έκανε σχετική αναφορά- δήλωσε πως δεν αποδέχεται τον όρο «τρομοκρατική οργάνωση». «Ιδρύθηκε το 1947 και μάχεται ανελλιπώς κατά της αδικίας», τόνισε μεταξύ άλλων ο Τούρκος πρόεδρος.
«Υπάρχει ένα σημαντικό θέμα στο οποίο δεν είμαστε σύμφωνοι. Δεν θεωρώ τρομοκρατική οργάνωση τη Χαμάς -αντιθέτως έχει ιδρυθεί για να προστατεύσει τα εδάφη, είναι αντιστασιακή οργάνωση που δυστυχώς απέναντι στην απώλεια ανθρώπινων ζωών που φτάνει τις 45.000 προσπαθεί να δώσει αγώνα προστασίας. Είναι αντιστασιακή οργάνωση, θα πρέπει να το δούμε αυτό το πράγμα. Θα ήταν βάναυση προσέγγιση να την ονομάσουμε τρομοκρατική οργάνωση, τη θεωρώ οργάνωση που δίνει αγώνα για να προστατεύσει τα εδάφη και τον λαό τους», ανέφερε. «Μας λυπεί να λέτε τη Χαμάς τρομοκρατική οργάνωση», είπε χαρακτηριστικά.
Απαντώντας ο Κυριάκος Μητσοτάκης είπε ότι σε αυτό το σημείο διαφωνούν και τόνισε ότι μπορούν τουλάχιστον να συμφωνήσουν στην «ανάγκη για άμεση κατάπαυση του πυρός και πάνω απ’ όλα να προστατευτούν οι άμαχοι παλαιστίνιοι». «Αυτό μπορεί να γίνει», ήταν η απάντηση του Ερντογάν.
Αναλυτικά όσα δήλωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης
«Αξιότιμε κ. Πρόεδρε της Τουρκικής Δημοκρατίας, αγαπητέ Tayyip, κυρίες και κύριοι Υπουργοί, κυρίες και κύριοι, δεν μπορώ παρά να ξεκινήσω με τις ευχαριστίες μου για τη ζεστή φιλοξενία την οποία μας επιφυλάξατε σήμερα στην Άγκυρα.
Σε μία συνάντηση που -αξίζει να σημειωθεί- είναι η τέταρτη μέσα στους τελευταίους δέκα μήνες, κάτι το οποίο πιστεύω ότι αποδεικνύει πως οι δύο γείτονες μπορούμε πλέον να καθιερώσουμε αυτή την προσέγγιση της αμοιβαίας κατανόησης, όχι πλέον ως κάποια εξαίρεση, αλλά ως μία παραγωγική κανονικότητα που δεν αναιρείται από τις γνωστές διαφορές στις θέσεις μας. Κανονικότητα, η οποία θα έλεγα ότι διαμορφώνει και μία καλύτερη καθημερινή πραγματικότητα.
Κι αυτό νομίζω ότι είναι και το μήνυμα το οποίο εκπέμπουμε και σήμερα. Ένα μήνυμα, το οποίο το θεμελιώσαμε προ ολίγων μηνών στη Σύνοδο του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας που έλαβε χώρα στην Αθήνα και με την υπογραφή της Διακήρυξης των Αθηνών στη συνέχεια, οικοδομήθηκε με πολύ μεγάλη συστηματικότητα, όπως είχαμε συμφωνήσει και υπό την ευθύνη των δύο Υπουργών Εξωτερικών, σε τρία επίπεδα: στον πολιτικό διάλογο, στη θετική ατζέντα και στα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης.
Πιστεύω ότι είναι μία θετική εξέλιξη σε μία εποχή δύσκολη για τη διεθνή ειρήνη, αλλά και για την ευρύτερη σταθερότητα στην περιοχή μας. Και είναι πολύ σημαντικό ότι, όπως είχαμε δρομολογήσει, αυτή η προσέγγιση έχει ήδη οδηγήσει σε χειροπιαστά αποτελέσματα, με αμοιβαίο όφελος.
Αναφερθήκατε στην πολύ μεγάλη σημασία την οποία αποδίδουμε και οι δύο στον τομέα της οικονομίας και είχαμε πράγματι συμφωνήσει να υπάρχει μία περαιτέρω σύσφιξη στους τομείς του εμπορίου και των επενδύσεων.
Θέλω να χαιρετίσω κι εγώ με τη σειρά μου σήμερα και την επίσημη ίδρυση του Ελληνοτουρκικού Επιχειρηματικού Συμβουλίου που αποφασίστηκε στα πλαίσια της θετικής ατζέντας και να εκφράσω την ικανοποίησή μου διότι διεξήχθη ένα πολύ επιτυχημένο επιχειρηματικό φόρουμ στην Κωνσταντινούπολη, με συμμετοχή πολλών επιφανών Ελλήνων και Τούρκων επιχειρηματιών.
Νομίζω ότι είναι ένα από τα πολλά βήματα που θα ακολουθήσουν, έτσι ώστε να μπορέσουμε να φτάσουμε στον στόχο μας, που δεν είναι άλλος από το να διπλασιάσουμε τις διμερείς μας συναλλαγές σε βάθος πενταετίας, παρά τις αντιξοότητες του διεθνούς περιβάλλοντος, παρά τα εμπόδια στις διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες. Κινούμαστε αναμφίβολα προς τη σωστή κατεύθυνση.
Και παράλληλα, οι δύο λαοί μας, όπως είχα δεσμευτεί τον Δεκέμβριο, απολαμβάνουν τους καρπούς μιας σημαντικής πρωτοβουλίας: να μπορούν Τούρκοι επισκέπτες και οι οικογένειές τους να ταξιδεύουν σε δέκα ελληνικά νησιά. Και χάρη στη συνεννόηση που πέτυχε η Ελληνική Κυβέρνηση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η έκδοση βίζας, αυτή η διαδικασία διαρκεί πια μόνο λίγα λεπτά.
Είχα την ευκαιρία τις τελευταίες εβδομάδες να επισκεφτώ τη Λέσβο και τη Χίο. Διαπίστωσα ο ίδιος πόσο γρήγορη και πόσο απλή και σύντομη είναι αυτή η διαδικασία. Και νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό, όχι μόνο στο οικονομικό επίπεδο, αλλά είναι πολύ σημαντικό οι δύο λαοί μας να επικοινωνούν με άμεσο τρόπο και με λιγότερη γραφειοκρατία.
Αλλά θα έλεγα ότι και στον κρίσιμο τομέα του μεταναστευτικού, η συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών μας και ειδικά μεταξύ της Αστυνομίας και του Λιμενικού αποδίδει απέναντι στις παράνομες ροές και απέναντι στους άθλιους διακινητές, οι οποίοι εκμεταλλεύονται τον πόνο απελπισμένων ανθρώπων. Αυτή η συνεργασία πρέπει να συνεχιστεί και να ενταθεί. Ένας συντονισμός τον οποίο τον θέλουμε τόσο στα χερσαία όσο και στα θαλάσσια σύνορά μας.
Ξέρουμε, εξάλλου, ότι και οι δύο έχουμε πιεστεί από μεταναστευτικά κύματα. Και η Τουρκία έχει πιεστεί πολύ. Γι’ αυτό και η Ελλάδα ανέκαθεν συμφώνησε και εξακολουθεί να συμφωνεί στη χρηματοδότηση της Τουρκίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως συμφωνούμε και με ευρωπαϊκό σχέδιο ώστε να ανακουφιστεί με τη σειρά της μέσω οργανωμένων μετεγκαταστάσεων.
Ταυτόχρονα, οι μειονότητες στις χώρες μας που προσδιορίζονται από τη Συνθήκη της Λωζάνης, αποτελούν -και το πιστεύω βαθιά αυτό- μια γέφυρα φιλίας μεταξύ των δύο λαών μας.
Από τη μια πλευρά, η ελληνική μειονότητα, έστω και δραστικά μειωμένη πληθυσμιακά, εμπλουτίζει την κοινωνική και την πολιτιστική ζωή της Τουρκίας. Χρειάζεται όμως και τη στήριξη της τουρκικής πολιτείας για να συνεχίσει να το πράττει.
Ενώ στη Θράκη, Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι συμπολίτες μας διαβιούν αρμονικά με την ευρωπαϊκή αλλά και την ελληνική έννομη τάξη να τους εγγυάται ένα καθεστώς ίσων ευκαιριών. Πρέπει να σας διαβεβαιώσω ότι σε αυτόν τον στόχο είμαι προσωπικά προσηλωμένος.
Όπως έχω ήδη τονίσει, ο χαρακτηρισμός τής μειονότητας ως θρησκευτικής προβλέπεται ρητά στη Συνθήκη της Λωζάνης, ενώ το έμπρακτο ενδιαφέρον της ελληνικής πολιτείας για την ευημερία της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη εκδηλώνεται με την αυτονόητη τήρηση των αρχών ισονομίας και ισοπολιτείας για τα μέλη της, όπως και για όλους τους Έλληνες πολίτες, αλλά -και θέλω να το τονίσω αυτό- και με τη λήψη ειδικών μέτρων που απολαμβάνουν οι μουσουλμάνοι της χώρας μας. Και θεωρούμε επιτυχία μας την ενεργό παρουσία της μειονότητας στην ελληνική πολιτική και κοινωνική ζωή και θα ήταν ευχής έργον αν την ίδια άνθιση γνώριζε και ο, δυστυχώς, διαρκώς συρρικνούμενος ελληνισμός στην Τουρκία.
Και βέβαια, στο πνεύμα της αρμονικής συνύπαρξης εντάσσεται και ο σεβασμός των διεθνών κανόνων προστασίας της θρησκευτικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς, ιδίως όταν μιλάμε για μνημεία τα οποία αποτελούν πανανθρώπινη περιουσία υπό την ομπρέλα της UNESCO. Είχαμε την ευκαιρία με ειλικρίνεια να συζητήσουμε με τον Πρόεδρο Erdogan τη στεναχώρια μας, τη δυσαρέσκειά μας για το γεγονός ότι η Μονή της Χώρας άλλαξε χαρακτήρα και θα λειτουργήσει πια ως τέμενος.
Άκουσα αυτά τα οποία είπε ο κ. Πρόεδρος και πιστεύω ότι κατ’ ελάχιστον είναι πολύ σημαντικό να μπορούμε να διαφυλάξουμε την ξεχωριστή πολιτιστική αξία αυτού του μνημείου έτσι ώστε να μπορεί να είναι επισκέψιμο από όλους και να μπορούν όλοι να απολαμβάνουν αυτόν τον πολύ σημαντικό πολιτιστικό θησαυρό, που πιστεύω ότι αποτελεί και ένα σημείο αναφοράς στην ιστορία της ίδιας της Κωνσταντινούπολης.
Κυρίες και κύριοι, φίλες και φίλοι, είχαμε την ευκαιρία με τον Πρόεδρο Erdogan να συζητήσουμε και τις εξελίξεις στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή. Πρόκειται για γεγονότα τα οποία είναι εξαιρετικά ανησυχητικά, φέρνουν μόνο οδύνη και πόνο και τα οποία πρέπει να σταματήσουν με έναν τρόπο μόνο: με την καταδίκη της δεσποτικής επιθετικότητας, αλλά και της ωμής τρομοκρατίας. Με την υπεράσπιση του Διεθνούς Δικαίου, της κυριαρχίας των κρατών, το απαραβίαστο των συνόρων, σε μία πορεία με διαρκή πυξίδα το σεβασμό της ανθρώπινης ζωής.
Με την Τουρκία δεν συμφωνούμε πάντα στα θέματα τα οποία αφορούν τη Μέση Ανατολή. Η θέση της Αθήνας είναι ότι το Ισραήλ είχε κάθε δικαίωμα να αμυνθεί σε μία αιματηρή και προκλητική εισβολή τρομοκρατών στο έδαφός του, σε μία επίθεση με θύματα αθώους, οι οποίοι δολοφονήθηκαν, απήχθησαν, βασανίστηκαν και μάλιστα από μία τρομοκρατική οργάνωση που δεν εκπροσωπεί τον παλαιστινιακό λαό.
Μέχρι εδώ δεν συμφωνούμε, όμως συμφωνούμε σε άλλα. Συμφωνούμε στο ότι πρέπει να σταματήσει η ασύμμετρη χρήση βίας και το αιματοκύλισμα στην περιοχή και να οδηγηθούμε σε μία ανακωχή διαρκείας. Συμφωνούμε ότι πρέπει να προστατευτούν οι άμαχοι της Γάζας και να απελευθερωθούν οι όμηροι. Συμφωνούμε ότι οι Παλαιστίνιοι πρέπει να αποκτήσουν πρόσβαση σε ανθρωπιστική βοήθεια. Ναι, συμφωνούμε ότι αυτή τη στιγμή θα ήταν κολοσσιαίο λάθος να εκδηλωθεί μία χερσαία επίθεση στη Ράφα.
Όπως επίσης συμφωνούμε και στο γεγονός ότι η μόνη βιώσιμη προοπτική είναι η επιστροφή στην πολιτική διαδικασία και η λύση των δύο κρατών, θέση την οποία υποστηρίζουμε απόλυτα και ενεργά ως μέλη της διεθνούς κοινότητας και ως χώρες της περιοχής.
Και στο ίδιο πλαίσιο συζητήσαμε, προφανώς, και το κυπριακό ζήτημα, ένα ζήτημα το οποίο παραμένει υψίστης σημασίας για εμάς. Ένα ζήτημα στο οποίο προφανώς και διαφωνούμε, όμως το αντίδοτο σε οποιοδήποτε αδιέξοδο δεν μπορεί να είναι άλλο από το διάλογο. Γι΄ αυτό και χαίρομαι για τον ορισμό της κας Holguin ως προσωπικής εκπροσώπου του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών και θεωρώ ότι πρέπει να της δοθεί χρόνος για την αναζήτηση μίας λύσης στο πλαίσιο των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού, ξεκινώντας με την εποικοδομητική συζήτηση μεταξύ των δύο μερών.
Και αναφερόμενος μάλιστα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εγώ θα επαναλάβω από το βήμα αυτό ότι η Ελλάδα υποστήριξε και υποστηρίζει, παρά τις μεγάλες δυσκολίες, την ενταξιακή διαδρομή της Τουρκίας, με την προϋπόθεση, βέβαια, της ενσωμάτωσής της στο ευρωπαϊκό κεκτημένο. Και τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Απριλίου δίνουν μια θετική προοπτική στην επανεκκίνηση των ευρωτουρκικών σχέσεων. Θέλω να ελπίζω ότι αυτά θα ερμηνευτούν σωστά και ότι μπορούν και πρέπει να αξιοποιηθούν σωστά και από την δική σας την πλευρά.
Αγαπητέ κ. Πρόεδρε, αγαπητέ Tayyip, και σήμερα δείξαμε ότι δίπλα στις διαπιστωμένες διαφωνίες μας μπορούμε να γράφουμε μία παράλληλη σελίδα, με τις συμφωνίες μας. Απόδειξη ότι πέραν των όσων είπαμε για την οικονομία, για το μεταναστευτικό, για τις διευκολύνσεις στη χορήγηση θεωρήσεων, οι Υπουργοί μας υπέγραψαν μνημόνια συνεργασίας στους τομείς της υγείας και ειδικά στον τομέα της πολιτικής προστασίας, όπου αναγνωρίζουμε και οι δύο ότι οι χώρες μας αντιμετωπίζουν παρεμφερείς προκλήσεις από την κλιματική κρίση.
Κάνοντας δύο ακόμα βήματα που αφορούν τις καθημερινές ανάγκες των λαών μας στο παρόν, γιατί το σήμερα δεν πρέπει να μένει αιχμάλωτο του χθες και δεν πρέπει ούτε να ναρκοθετεί και το αύριο.
Και με το βλέμμα λοιπόν στα πολλά που μας ενώνουν, επιθυμούμε να πυκνώσουμε στο επόμενο διάστημα τις διμερείς μας επαφές, να συνεχίσουμε υπό τον συντονισμό των δύο Υπουργών Εξωτερικών αυτόν τον θετικό δρόμο τον οποίο έχουμε διαβεί τον τελευταίο χρόνο.
Και με αυτές τις σκέψεις θέλω και πάλι να σας ευχαριστήσω για την εξαιρετική φιλοξενία, προσβλέποντας να συναντηθούμε εκ νέου, πιθανόν στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ στην Ουάσιγκτον, σίγουρα στο πλαίσιο της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών τον Σεπτέμβριο στη Νέα Υόρκη και βέβαια να ανταποδώσουμε και εγώ και τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου την επίσκεψη την οποία κάνατε στην Αθήνα, με την επόμενη σύγκληση του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας, το οποίο, όπως έχουμε συμφωνήσει, θα λάβει χώρα στην Άγκυρα εντός αυτού του έτους.
Σας ευχαριστώ πολύ».
«Ας συμφωνήσουμε, κ. Πρόεδρε, ότι διαφωνούμε στο θέμα αυτό, αλλά ας συμφωνήσουμε ότι συμφωνούμε στην ανάγκη αυτή τη στιγμή να υπάρχει μια άμεση κατάπαυση του πυρός και πάνω απ’ όλα, πάνω απ’ όλα να προστατευθούν οι άμαχοι Παλαιστίνιοι, που είναι και τα άδικα, τα μεγάλα θύματα αυτού του πολέμου».
Η τοποθέτηση Ερντογάν
«Σας χαιρετώ εγκάρδια και με σεβασμό. Αισθάνομαι μεγάλη ικανοποίηση που φιλοξενώ τον αξιότιμο κύριο Μητσοτάκη και την αντιπροσωπεία του στην Άγκυρα» ανέφερε αρχικά στις δηλώσεις του ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
«Όπως γνωρίζετε επισκέφθηκα την Αθήνα τον Δεκέμβριο, είχαμε επιβεβαιώσει την αμοιβαία συμφωνία μας να διατηρήσουμε ανοιχτούς τους διαύλους. Καταγράψαμε αυτή τη συναντίληψη με τη Διακήρυξη των Αθηνών. Η ανταποδοτική επίσκεψη του αξιότιμου Κυριάκου αποτελεί αντικατοπτρισμό αυτής της συμφωνίας. Τον ευχαριστώ για την ειλικρίνειά του στο θέμα της ανάπτυξης των διμερών σχέσεων».
Ο Ταγίπ Ερντογάν ανέφερε πως η συζήτηση με τον Κυριάκο Μητσοτάκη ήταν «παραγωγική, ειλικρινής και εποικοδομητική». Σημείωσε πως συζητήθηκαν διμερή ζητήματα, όπως επίσης και η καταπολέμηση της τρομοκρατίας.
Στη συνέχεια ο Τούρκος πρόεδρος έθεσε το θέμα της «τουρκικής μειονότητας στη Θράκη» και έκανε λόγο πως υπάρχει θέληση να λυθούν τα επιμέρους προβλήματα. Σχετικά με το Κυπριακό ζήτησε να επιτευχθεί μια «δίκαιη λύση».
«Η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να μιλήσει με πιο δυνατή φωνή για το θάνατο των 35.000 αμάχων», δήλωσε ο Τούρκος πρόεδρος για τον πόλεμο του Ισραήλ με τη Χαμάς. «Αντιστασιακή οργάνωση η Χαμάς, δίνει μάχη για τα εδάφη της. Θα μας λυπούσε αν τη θεωρούσατε τρομοκρατική οργάνωση» υπογράμμισε ο Ερντογάν.
«Δεν υπάρχει πρόβλημα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, όσο μεγάλο και να είναι, που να μην μπορεί να λυθεί», είπε ο Ερντογάν και τόνισε πως «εστιάζουμε στη θετική ατζέντα». «Χώρα υπόδειγμα η Τουρκία στην προστασία της πολιτισμικής κληρονομιάς», είπε για τη μετατροπή της Μονής της Χώρας σε Τζαμί, σημειώνοντας πως πρόκειται για απόφαση που ελήφθη το 2020. «Το Καρί Τζαμί είναι ανοιχτό για επίσκεψη από όλους», σημείωσε.
