Σε μια εμπόλεμη ζώνη ένα από τα «ευαγγέλια» που έχουν βαθιά χαραγμένα στο μυαλό τους οι… καπετάνιοι των μαχών είναι οι αναφορές του Σουν Τσου, κινέζου στρατηγού (544 π.Χ. – 496 π.Χ.) και όσα αναφέρει στην «Τέχνη του Πολέμου», που άσκησε τεράστια επιρροή.
Ο «Αφέντης Σουν» χρησιμοποίησε την τακτική να προσποιείται ότι «είναι κατώτερος και ενθάρρυνε την αλαζονεία του εχθρού». Το αποτέλεσμα ήταν να πετυχαίνει κάθε φορά τον στόχο του και να μνημονεύεται ακόμη και σήμερα.
Πως όμως όλα αυτά έρχονται στο σήμερα και αποδεικνύουν ότι τελικά η αλαζονεία είναι ο χειρότερος «σύμβουλος» ακόμη και για ένα κράτος; Που με τις πράξεις του είναι πίσω από τις τραγικές συνέπειες των φυσικών καταστροφών, όπως των πλημμυρών, των δασικών και αστικών πυρκαγιών αλλά και των σεισμών;
Πολύ απλά γιατί σύμφωνα με τον Ιωάννη Παπανικολάου Αναπληρωτή Καθηγητή Τεκτονικής Γεωλογίας, Γεωπεριβάλλοντος και Φυσικών Καταστροφών και Διευθυντή του Εργαστηρίου Ορυκτολογίας - Γεωλογίας, Τομέας Γεωλογικών Επιστημών, Τμήμα Αξιοποίησης Φυσικών Πόρων και Γεωργικής Μηχανικής, Σχολή Περιβάλλοντος και Γεωργικής Μηχανικής, στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών «δεν δώσαμε τη δυνατότητα στη φύση να λειτουργήσει όπως αυτή ξέρει» και εμείς από την πλευρά μας «υφιστάμεθα τις καταστροφές της αλαζονείας μας. Γιατί αλαζονεία είναι σε μεγάλο βαθμό όσα τραγικά συμβαίνουν γύρω μας μετά από μια πλημμύρα, ένα σεισμό και μια φωτιά».
Εκπαιδευτική εκδρομή υπαίθρου με φοιτητές
Το iEidiseis συνάντησε τον κ. Παπανικολάου στο γραφείο του, στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο όπου η δουλειά που γίνεται είναι ασύλληπτα σημαντική. Τόσο σημαντική που εύλογα γεννάται το ερώτημα, γιατί το κράτος δεν τους έχει δίπλα του, ώστε να ελαχιστοποιήσουμε τις ανθρώπινες απώλειες; Η απάντησή του ίδιου του καθηγητή ήταν μάλλον αναμενόμενη: «Προφανώς δεν είμαι αρμόδιος να το απαντήσω αυτό».
Η συζήτηση, με τον κ. Παπανικολάου, έναν μεγάλο Έλληνα επιστήμονα με σπουδαίες διακρίσεις στο εξωτερικό άνοιξε σε πολλά επίπεδα. Δείχνοντάς μας και εξηγώντας μας τι κάνει το κάθε μηχάνημα στο προηγμένο Eργαστήριο του Πανεπιστημίου που γιγαντώθηκε με την υποστήριξη του Ιδρύματος, της ιδιωτικής πρωτοβουλίας αλλά και με την υποστήριξη Κοινωφελών Ιδρυμάτων όπως το Σταύρος Νιάρχος, στράφηκε στις φυσικές καταστροφές με τον ίδιο να επισημαίνει ότι επιτέλους «πρέπει να σταματήσουμε να θεωρούμε τα φυσικά φαινόμενα καταστροφές. Γιατί πολύ απλά μια πλημμύρα είναι ένα φυσικό φαινόμενο» και υπενθύμισε ότι «πριν από 20-25 χρόνια τα χαρακτηρίζαμε όλα θεομηνίες τώρα πλέον χρησιμοποιούμε την κλιματική αλλαγή ως άλλοθι σε όλες τις καταστροφές».
«Ξέρετε, μια πλημμύρα δημιουργεί αποθέσεις πάνω στις οποίες καλλιεργούμε και πάνω σε αυτές τις αποθέσεις δημιουργούνται συγκεκριμένες κατηγορίες πετρωμάτων όπως τα ιζηματογενή πετρώματα. Η γη έχει έναν τρόπο λειτουργίας και οι πλημμύρες, οι διαβρώσεις, οι κατολισθήσεις, ακόμη και οι σεισμοί που συνοδεύονται από ανυψώσεις και ταπεινώσεις του μορφολογικού αναγλύφου, είναι φυσικά φαινόμενα. Το ανάγλυφο δημιουργείται στις ενεργές τεκτονικά περιοχές και ταπεινώνεται από την δράση των καιρικών φαινομένων. Αυτή είναι μια φυσική διεργασία και δεν μπορούμε να την ονομάζουμε καταστροφή. Βλέπετε, λοιπόν, ότι το πρόβλημα είμαστε εμείς και η φύση δουλεύει μέσω ακραίων φαινομένων» υπογραμμίζει ο κ. Παπανικολάου.
Εμβαθύνοντας ακόμη περισσότερο μας αναλύει ότι μελετώντας το παρελθόν διαπιστώνουμε πως «είχαμε πολύ μεγάλους σεισμούς, αλλά και μικρότερους που εκδηλώνονται πιο συχνά. Πρόκειται για μια λογική κατανομή και αυτό θα συνεχίσει να γίνεται. Είχαμε, μεγάλες πλημμύρες και θα έχουμε».
Στην ερώτηση αν τελικά το κλίμα στις μέρες μας είναι σε περίοδο ανωμαλίας, ο Καθηγητής εξηγεί ότι «το κλίμα δεν ήταν ποτέ σταθερό στον πλανήτη. Με τον όρο της κλιματικής αλλαγής η πλειοψηφία του κόσμου υποθέτει ότι το κλίμα είναι σταθερό ή θα έπρεπε να είναι σταθερό. Όχι το κλίμα δεν είναι σταθερό αλλά μεταβάλλεται και το γνωρίζουμε πολύ καλά στην Γεωλογία. Η Νεότερη Γεωλογική περίοδος των τελευταίων 2,6 εκατομμυρίων χρόνων, το Τεταρτογενές, σηματοδοτεί ακριβώς αυτή την κυκλική εναλλαγή του κλίματος. Είμασταν σε παγετώδη ψυχρή περίοδο πριν από 18 με 20 χιλιάδες χρόνια, τώρα είμαστε σε μεσοπαγετώδη Θερμή περίοδο και ξέρουμε πολύ καλά ότι η αντίστοιχη προηγούμενη μεσοπαγετώδης περίοδος από την σημερινή ήταν πριν από 126.000 χρόνια όταν τότε η στάθμη της θάλασσας ήταν περίπου 6 μέτρα ψηλότερη από σήμερα. Και πριν από 126.000 χρόνια πόσο επηρέασε ο άνθρωπος τον πλανήτη; Άρα ο πλανήτης τα έχει ζήσει αυτά τα φαινόμενα».
Και συμπληρώνει με νόημα: «Η δυσκολία της εκτίμησης είναι να δούμε μέσα από αυτές τις αλλαγές και τους φυσικούς κλιματικούς κύκλους ποια είναι και εάν μπορεί να ποσοτικοποιηθεί η επίδραση του ανθρώπου.
Η κλιματική αλλαγή όπως πλασάρεται μετά από μια καταστροφή αποτελεί πλέον ένα ωραίο άλλοθι, ένα βολικό είδος αποδιοπομπαίου τράγου για να αποσιωπούμε τις δικιές μας ευθύνες που οδηγούν σε αύξηση της τρωτότητας... ».
Στους παραπάνω πίνακες διακρίνεται η σύγκριση μεταξύ αριθμού μεγάλων φυσικών καταστροφών (great natural catastrophes according to UN) και κόστους ανά δεκαετία. πηγή Munich Re Group, 1999).
Ήδη από τα τέλη του προηγούμενου Αιώνα είχε διαφανεί η δραματική αύξηση τόσο του αριθμού των μεγάλων φυσικών καταστροφών όσο και του κόστους. Πιο συγκεκριμένα μεταξύ της δεκαετίας του 1990 σε σχέση με την δεκαετία του 1950, παρατηρήθηκε τετραπλασιασμός (4.1) του αριθμού τους και δεκατετραπλασιασμός! (13.9) του κόστους σε όρους αποπληθωρισμού.
Στο κατά πόσο όμως ο άνθρωπος σήμερα έχει επηρεάσει την όλη κλιματική κατάσταση ο κ. Παπανικολάου κάνει συγκεκριμένους διαχωρισμούς: «Πρέπει να διαχωρίσουμε πως προστατεύουμε τον πλανήτη. Είναι άλλο να μειώνουμε ότι μπορούμε από ανθρωπογενείς εκπομπές (ρύπους, διοξείδιο του άνθρακα κλπ) και είναι άλλο αυτή η υπερβολή που φτάνει στα όρια της τρομολαγνίας».
Τελικά υπάρχει κλιματική αλλαγή και κλιματική κρίση ή είναι το brand που πουλάει ρωτήσαμε ευθέως τον κ. Παπανικολάου.
«Τα δεδομένα δείχνουν ότι αν υπάρχει δεν είναι στο βαθμό που τα πρώτα μοντέλα μας έδειχναν. Οι πρώτες μελέτες έδειχναν ότι τα πράγματα θα ήταν πολύ χειρότερα από ότι φαίνεται πως είναι σήμερα και τα ερωτήματα είναι πάρα πολλά. Αυτό δεν σημαίνει ότι κακώς λαμβάνουμε μέτρα, απλά φοβάμαι ότι δίνουμε πολύ μεγάλη έμφαση σε αυτό και αφήνουμε άλλες κρίσιμες περιβαλλοντικές παραμέτρους στην άκρη.
Και ειδικά όταν έχουμε καταστροφές το πρόβλημά μας είναι η τρωτότητα. Και πρέπει να γίνει σαφές ότι εμείς την αυξήσαμε άρα και εμείς μπορούμε να την μειώσουμε».
«Εμείς μπαζώσαμε και χτίσαμε εκεί που πλημμυρίζει» προσθέτει ο κ. Παπανικολάου τονίζοντας ότι «αγνοήσαμε τη φύση και δεν είναι τυχαίο ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση επιστρέφει σε νέες πολιτικές όπως το NSB (Nature-Βased Solutions). Aφού προηγουμένως κάναμε ότι θέλαμε, ασύδοτα είδαμε ότι αυτό πλέον δεν λειτουργεί και ερχόμαστε σιγά - σιγά σήμερα να επαναφέρουμε όπως μπορούμε τη φυσική διεργασία εφαρμόζοντας λύσεις βασισμένες στη Φύση».
Από ένα μέσο ετήσιο κόστος της τάξης των 50 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 1980, εκ των οποίων περίπου 10 δισεκατομμύρια αφορούσαν ασφαλισμένο κεφάλαιο, την δεκαετία 2010-2020 το συνολικό μέσο ετήσιο κόστος προσεγγίζει τα 200 δισεκατομμύρια, εκ των οποίων τα 60-70 δισεκατομμύρια αφορούν το ασφαλισμένο κεφάλαιο με όρους αποπληρωθρισμού. Η πολύ μεγάλη αύξηση στο κόστος αντικατοπτρίζει και την μεγάλη αύξηση της τρωτότητας. πηγή Munich Re, Geo Risks Research, NatCatSERVIC (2019).
Δείτε ΕΔΩ περισσότερα/Source: © 2019 Munich Re, Geo Risks Research, NatCatSERVICE. As of March 2019
Είναι η ώρα που πρέπει να συστηθούμε ξανά στη φύση και να της «πούμε», είμαστε εδώ, αλλά είσαι πρώτα εσύ, ρωτήσαμε τον κ. Παπανικολάου με τον ίδιο να τονίζει: «Ακριβώς επανασυστήνουμε έλη και ποτάμια που είχαμε καλύψει και αποξηράνει και γενικότερα όλο το περιβάλλον που προϋπήρχε. Μειώνουμε το μπετό και προσπαθούμε να αυξήσουμε την υπόγεια κατείσδυση του νερού για να μειώσουμε και την επιφανειακή απορροή γιατί όταν έχεις χτίσει παντού, το νερό που θα βρει δρόμους διαφυγής;. Τι κάνεις σήμερα; Αυξάνεις την αστικοποίηση, άρα και την επιφανειακή απορροή, ενώ ταυτόχρονα κλείνεις και μπαζώνεις τα ρέματα, άρα μειώνεις την δυνατότητα αποστράγγισης του νερού από το υφιστάμενο υδρογραφικό δίκτυο. Προφανώς και όλα αυτά θα τα πληρώσεις».
Από τη συζήτηση με τον κ. Παπανικολάου δεν μπορούσε να λείψει και το γεγονός ότι κάθε χρόνο γινόμαστε μάρτυρες των ίδιων τραγωδιών. Από τη περίοδο της Βάσως Παπανδρέου μέχρι και σήμερα σε κάθε καταστροφή και εθνική τραγωδία ακούμε να επαναλαμβάνονται οι ίδιες συζητήσεις.
Εκπαιδευτική εκδρομή υπαίθρου με φοιτητές
Ο κ. Παπανικολάου ήταν και σε αυτό το ερώτημα ξεκάθαρος. «Η χώρα και το ξέρετε πολύ καλά αναπτύχθηκε άναρχα και χωρίς κανόνες. Οι πρώτες οδηγίες που άρχισαν να μπαίνουν ήταν με τις μελέτες των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και τις μελέτες γεωλογικής καταλληλότητας των πολεοδομικών σχεδίων το 1998 και επικαιροποιήθηκαν το 2007. Καταλαβαίνετε ότι αργήσαμε πάρα πολύ καθώς το 80-90% είχε ήδη χτιστεί και αυτό πληρώνουμε σήμερα. Οπότε σήμερα το κύριο θέμα είναι τι θα κάνουμε όχι στις καινούριες υποδομές αλλά στις παλιές.
Αλλά προσέξτε. Στις προτεινόμενες νέες προδιαγραφές των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΤΠΣ) που προτείνει το Υπουργείο υπάρχει τεράστιο ζήτημα καθώς βλέπω ότι προτείνονται εκπτώσεις στην υφιστάμενη κλίμακα εργασίας (1:5.000). Οι γεωλογικοί κίνδυνοι σε μια υπο πολεοδόμηση περιοχή δεν μπορούν να αποτυπωθούν με ακρίβεια σε κλίμακες 1:10000 και πολύ περισσότερο 1:25000. Ελπίζω να μην ισχύσουν, διαφορετικά πάμε ένα βήμα πίσω».
Ποιες είναι όμως οι παρεμβάσεις που πρέπει να γίνουν ώστε να μην θρηνήσουμε και άλλα θύματα; Που αυτό άλλωστε είναι και το μεγάλο στοίχημα.
«Αυτό είναι πολύ βασικό, αλλά δεν θα γίνει από μια στιγμή στην άλλη. Θα αργήσει πάρα πολύ και θα πρέπει να υπάρχει μια μακροπρόθεσμη στρατηγική η οποία στην περίπτωση των πλημμυρών πρέπει να ξεκινήσει από την ορεινή υδρονομεία κάτι που γινόταν τη δεκαετία του 1960 με 1970 (την έκαναν και τα δασαρχεία) αλλά σήμερα έχει εγκαταλειφθεί.
Πάμε με φαραωνικά έργα σε πεδινές περιοχές να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα αντί να πιάσουμε το πρόβλημα από τη ρίζα του. Αυτό είναι ένα πολύ βασικό κομμάτι και πρέπει άμεσα να γίνουν πολλά περισσότερα. Βλέπουμε στην πράξη παλιά εγκαταλελειμμένα φράγματα στην ορεινή υδρονομεία τα οποία λειτούργησαν πάρα πολύ καλά, αλλά σήμερα δεν έχουν καθαριστεί και έχουμε την τάση να πάμε σε μεγάλα έργα με μεγάλο κόστος και περιβαλλοντική όχληση, ενώ μπορούμε να προχωρήσουμε σε πολύ μικρότερα και να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα με τον βέλτιστο τρόπο».
Σύμφωνα με τον Καθηγητή είναι η ίδια τάση που έχουμε «στην πρόληψη και στην καταστολή. Προτιμούμε να έχουμε 100 αεροπλάνα και αγνοούμε την πρόληψη».
Ο κ. Παπανικολάου βλέπει το μέλλον με μια ήρεμη ματιά ούτε αισιόδοξα, αλλά ούτε απαισιόδοξα. «Είναι στο χέρι μας τι θα γίνει στο μέλλον. Οφείλουμε να προχωρήσουμε σε έναν νέο αναπτυξιακό περιβαλλοντικό σχεδιασμό που αυτή τη στιγμή είναι το μεγάλο ζητούμενο. Πρέπει να έχουμε έναν μοντέρνο σχεδιασμό και να είναι παράλληλα φιλικός στο περιβάλλον. Και όχι να κάνουμε έργα και στο μέλλον να τα αναιρούμε γιατί εκ των υστέρων καταλάβαμε ότι αντί να βοηθήσουν προκάλεσαν μεγαλύτερα προβλήματα».
Ωστόσο, ο περισσότερος κόσμος αδυνατεί να κατανοήσει γιατί σε κάποιες περιοχές εδώ και πολλά χρόνια δεν γίνονται οι απαραίτητες παρεμβάσεις ώστε να μην έχουμε τα ίδια πχ πλημμυρικά φαινόμενα. Τις αγνοούμε ή τελικά αδιαφορούμε;.
«Πρόσφατα κάναμε μια εκδρομή φυσικών καταστροφών με τους μεταπτυχιακούς μας φοιτητές και περάσαμε από διάφορα σημεία της Αττικής. Αυτό το πρόγραμμα τρέχει από το 2007. Η πρώτη στάση ήταν η Μάνδρα και η έκτη ήταν οι Βαμβακιές στο Σχίνο, όπου παρατηρήθηκαν μεγάλες αστοχίες» αναφέρει ο Καθηγητής.
Τον Δεκέμβριο του 2013 μετά από υψηλή βροχόπτωση παρατηρήθηκε μεγάλη λασπορροή και εκτεταμένες ολισθήσεις γαιών με αποτέλεσμα την καταστροφή της εκκλησίας στο αλλουβιακό ριπίδιο στην περιοχή Βαμβακιές. Ενα ακόμα παράδειγμα που αναδεικνύει την σημασία του περιβαλλοντικού προληπτικού σχεδιασμού σε μια περιοχή με σημαντικούς γεωκινδύνους (ενεργό ρήγμα, πλημμύρες, λασπορροές).
«Τα σημεία είναι γνωστά, τουλάχιστον σε εμάς, αλλά θα πρέπει να περάσουν στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και στην Πολιτική Προστασία. Και εάν δεν είναι γνωστά ας φροντίσουν να τα μάθουν και να ανασύρουν παλαιές μελέτες ή να αναθέσουν νέες και στοχευμένες» ήταν η καθηλωτική απάντηση του κ. Παπανικολάου.
Με τους μεταπτυχιακούς φοιτητές να περιμένουν τον καθηγητή να ξεκινήσει το μάθημα και τον ίδιο να έχει μεγάλη προσμονή για την μεταλαμπάδευση της γνώσης και κυρίως μιας νέας κουλτούρας το βασικό ζήτημα παραμένει στο τραπέζι.
Εκπαιδευτική εκδρομή υπαίθρου με φοιτητές
Λακωνικά και ξεκάθαρα για τον Διευθυντή του Εργαστηρίου Ορυκτολογίας - Γεωλογίας, Τομέας Γεωλογικών Επιστημών, Τμήμα Αξιοποίησης Φυσικών Πόρων και Γεωργικής Μηχανικής, Σχολή Περιβάλλοντος και Γεωργικής Μηχανικής, στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών αυτό που επιτέλους πρέπει να μάθουμε ως κοινωνία είναι ότι «δεν μπορούμε κατά βούληση ένα φυσικό φαινόμενο να το μεταφράζουμε σε φυσική καταστροφή. Έτσι ώστε εαν δεν κινδυνεύσουμε εμείς ή οι κατασκευές μας να το ορίζουμε ως φυσικό φαινόμενο, ενώ σε διαφορετική περίπτωση να μιλάμε για φυσική καταστροφή.
Πρέπει να όλοι μας να καταλάβουμε ότι από την στιγμή που εμείς κάνουμε συγκεκριμένα έργα-παρεμβάσεις προκαλείται μια καταστροφή. Αυτό είναι κ. Σαρρηκώστα το θέμα. Πρέπει να δώσουμε τη δυνατότητα στη φύση να λειτουργήσει όπως αυτή ξέρει, χωρίς εμείς να υφιστάμεθα τις καταστροφές της αλαζονείας μας. Γιατί αλαζονεία είναι σε μεγάλο βαθμό το μεγάλο πρόβλημα».
Πηγή: iEidiseis.gr
