Στη σύγχρονη εποχή, μπορούμε να υποθέσουμε ότι η επιστήμη έχει απαντήσει οριστικά σε ορισμένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα σχετικά με τον φυσικό κόσμο – ή τουλάχιστον σε εκείνα που εξαρτώνται από καθαρές φυσικές μετρήσεις. Όμως ένα φαινομενικά απλό ερώτημα συνεχίζει να προκαλεί σύγχυση: Ποιος ακριβώς είναι ο μεγαλύτερος ποταμός στον κόσμο;
Πράγματι, εν έτει 2023, η απάντηση δεν είναι 100% ξεκάθαρη. Ο τίτλος του «μακρύτερου ποταμού στον κόσμο» απονέμεται επίσημα στον Νείλο της Αφρικής (6.650 χιλιόμετρα) από έγκυρες πηγές όπως η εγκυκλοπαίδεια Britannica και τα παγκόσμια ρεκόρ Γκίνες. Όμως μια επερχόμενη αποστολή στον ποταμό Αμαζόνιο (μήκους τουλάχιστον 6.400 χιλιομέτρων) από μια ομάδα διεθνών εξερευνητών και επιστημόνων – που θα ταξιδέψουν με σχεδίες, άλογα και βάρκες με φωτοβολταϊκά – ετοιμάζεται να αμφισβητήσει αυτόν τον τίτλο.
«Ο Νείλος είναι σαν σκουλήκι και ο Αμαζόνιος είναι ανακόντα», υποστηρίζει ο 55χρονος Βραζιλιάνος αρχηγός της αποστολής Γιούρι Σανάντα, έμπειρος εξερευνητής και παραγωγός ταινιών.
Ο Αμαζόνιος είναι αδιαμφισβήτητα το μεγαλύτερο σε όγκο νερού ποτάμι, καθώς έχει τέσσερις φορές περισσότερο νερό από οποιονδήποτε άλλο. «Δεν υπάρχει λοιπόν καμία σύγκριση – έχουμε το μεγαλύτερο ποτάμι«, λέει ο Σανάντα. «Αν είναι και το μακρύτερο, θα το δούμε».
Η προγραμματισμένη πεντάμηνη αποστολή, που θα ξεκινήσει τον Απρίλιο του 2024, έχει ως στόχο να ταξιδέψει σε όλο το μήκος του Αμαζονίου, χρησιμοποιώντας τη σύγχρονη δορυφορική τεχνολογία χαρτογράφησης ποταμών για να αποδείξει επιστημονικά μια για πάντα ότι ο Αμαζόνιος δεν είναι απλώς ο πιο μεγαλύτερος ποταμός στον κόσμο, αλλά και ο μακρύτερος.
Η διαμάχη για το μήκος προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από το ζήτημα των πηγών του Αμαζονίου. Ενώ η εγκυκλοπαίδεια Britannica και άλλοι έχουν παραδοσιακά μετρήσει τον ποταμό ως πηγάζοντα από τον ποταμό Απουριμάκ στο νότιο Περού, ο Αμερικανός νευροεπιστήμονας και εξερευνητής ποταμών Τζέιμς «Rocky» Κόντος ισχυρίζεται ότι ανακάλυψε μια πιο μακρινή πηγή – τον ποταμό Μαντάρο, στο βόρειο Περού.
Επιβεβαίωσε την ανακάλυψή του με τοπογραφικούς χάρτες, δορυφορικές εικόνες και μετρήσεις GPS κάνοντας καγιάκ στην περιοχή, και δημοσίευσε την έρευνά του το 2014. Αν ο Σανάντα καταφέρει να επιβεβαιώσει τα ευρήματα του Κόντος, ο Αμαζόνιος θα αποδειχθεί μακρύτερος του Νείλου.
Η προγραμματισμένη διαδρομή της αποστολής, μήκους 7.000 χιλιομέτρων, θα καλύπτει την πορεία του ποταμού Αμαζονίου μέσω Περού, Κολομβίας και Βραζιλίας, ξεκινώντας από τη νέα υποτιθέμενη πηγή του, τον ποταμό Μαντάρο, βαθιά στις περουβιανές Άνδεις.
Στα νερά του Μαντάρο θα πλεύσει μια σχεδία με τον Κόντος στο πηδάλιο. Μόλις ο Μαντάρο συναντήσει τον ποταμό Ένε, το μεγαλύτερο τμήμα του ταξιδιού θα ξεκινήσει με μια τριάδα ειδικά κατασκευασμένων σκαφών που κινούνται με ηλιακή ενέργεια και πετάλια, και θα ακολουθήσουν το υπόλοιπο τμήμα του Αμαζονίου μέχρι τον Ατλαντικό Ωκεανό, στην ακτή της Βραζιλίας.
Στις αρχές του 2025 θα υπάρξει μια δευτερεύουσα αποστολή που θα ξεκινήσει από τον ποταμό Απουριμάκ στο Περού, την παραδοσιακά αποδεκτή πηγή του Αμαζονίου, η οποία θα επιτρέψει μια δεύτερη σειρά μετρήσεων. Αυτή την αποστολή θα συνοδεύει η Γαλλίδα εξερευνήτρια Σελίν Κουστό (εγγονή του διάσημου ωκεανογράφου Ζακ Κουστό) κάνοντας ιππασία στις όχθες του ποταμού.
Ο Σανάντα θεωρεί μεγάλο προνόμιο να είναι μεταξύ των μόλις 10 εξερευνητών, και ο πρώτος Νοτιοαμερικανός, που έχουν επιχειρήσει να ταξιδέψουν σε όλο το μήκος του ποταμού.
Η σειρά του Νείλου
Όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα της αποστολής, ο Σανάντα λέει ότι θα ήθελε να εξερευνήσει τον Νείλο το επόμενο διάστημα, χρησιμοποιώντας τις ίδιες τεχνικές και μεθόδους μέτρησης.
Ο Νείλος, ο οποίος διασχίζει τη βορειοανατολική Αφρική προτού φτάσει στη Μεσόγειο Θάλασσα μέσω της Αιγύπτου, είναι επίσης αντικείμενο συζητήσεων όσον αφορά τις πηγές του, με περισσότερα από ένα αφρικανικά έθνη να τις διεκδικούν.
Μετά την ολοκλήρωση της αποστολής, ένα ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους καθώς και μια ταινία IMAX αναμένεται να προβληθούν το 2026.
Σε τελική ανάλυση, ο Σανάντα λέει ότι είτε υπάρξει ρεκόρ είτε όχι, «όλα έχουν να κάνουν με την αναζήτηση της γνώσης. Θα δείξουμε στον κόσμο τι σημαίνει Αμαζόνιος».
Γιατί είναι δύσκολο να μετρήσουμε τα ποτάμια;
Η Δρ. Σουζάν Βάλτερ, αναπληρώτρια καθηγήτρια περιβαλλοντικών και ωκεάνιων επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο, εξηγεί ότι οι προκλήσεις στη μέτρηση των ποταμών είναι πολλές, λόγω της δυναμικής και πολύπλοκης φύσης των υδάτινων οδών και της δυνατότητας διαφορετικών ανθρώπινων ερμηνειών γύρω από τις αποδεκτές πηγές και τα τελικά σημεία των ποταμών.
Σημειώνει ότι οι ποταμοί μπορούν «να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου με διάφορους τρόπους», αναφέροντας παραλλαγές στην κίνηση, στον όγκο του νερού που περιέχουν και στα εποχικά τους μοτίβα.
«Μπορείτε λοιπόν να φανταστείτε ότι αν μετράτε κάτι και αυτό κινείται, αυτό στην πραγματικότητα θα αλλάξει το αποτέλεσμα, ακόμη και αν το μετρήσετε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο», λέει.
«Είτε αυτό οφείλεται στα εργαλεία και στις ατμοσφαιρικές παρεμβολές, είτε στον ανθρώπινο παράγοντα, υπάρχει πάντα μια μικρή αβεβαιότητα σε κάθε μέτρηση που κάνουμε», προσθέτει.
Επισημαίνει επίσης το ανθρώπινο κίνητρο για τη διεκδίκηση ενός υπερθετικού γεωγραφικού χαρακτηριστικού, όπως το μεγαλύτερο ποτάμι, το οποίο μπορεί να ενισχύσει την εθνική υπερηφάνεια και να προσφέρει πιθανά έσοδα από τον τουρισμό. «Προσθέτει κύρος σε έναν τόπο. Δίνουμε αξία σε αυτά τα πράγματα ως άνθρωποι, ακόμη και αν τα ποτάμια δεν ενδιαφέρονται για το αν είναι μακρύτερα ή όχι».
Με πληροφορίες από: What’s the world’s longest river? New expedition aims to settle the debate once and for all by Elissa Garay, CNN
