«Τα σκουπίδια στις θάλασσες δυσκολεύουν τις έρευνες για το χαμένο μπόινγκ». Η συγκεκριμένη φράση ακούστηκε πριν από περίπου δέκα χρόνια, όταν αεροπλάνο της Malaysia Airlines, συνετρίβη στην περιφέρεια του Ντόνετσκ, κοντά στα ρωσοουκρανικά σύνορα. Πριν την εξαφάνισή του, δύσκολα θυμάται κανείς την μόλυνση των θαλασσών να είναι πρώτο θέμα στην επικαιρότητα.
Όταν όμως στις ακτές της Αυστραλίας άρχισαν να εντοπίζονται εκατοντάδες αντικείμενα που οι Αρχές πιθανολογούσαν πως θα μπορούσαν να είναι συντρίμμια του χαμένου αεροπλάνου ενώ ήταν απλώς σκουπίδια, το δραματικό συμπέρασμα που προέκυπτε ήταν πως στους ωκεανούς του κόσμου «ταξιδεύουν» πολύ περισσότερα απορρίμματα απ’ όσα νομίζουμε, τα περισσότερα εκ των οποίων είναι πλαστικά. Το ακόμα πιο θλιβερό είναι πως οι θαλάσσιοι οργανισμοί τα καταναλώνουν, με πραγματικά καταστροφικές συνέπειες για όλους.\
Ωκεανοί σαν τεράστιοι σκουπιδότοποι
«Είναι η πρώτη φορά που ολόκληρος ο κόσμος, παρακολουθώντας τις έρευνες, αρχίζει να καταλαβαίνει ότι οι ωκεανοί έχουν μετατραπεί σε τεράστιους σκουπιδότοπους», είχε πει τότε στο Νational Geographic η Kathleen Dohan, ερευνήτρια στο Κέντρο Ερευνας Γης και Διαστήματος στο Σιάτλ. Η ίδια μάλιστα είχε προβεί στη δημιουργία ενός βίντεο που έδειχνε την κίνηση των αντικειμένων που πέφτουν στη θάλασσα και συγκεκριμένα πού θα κατέληγαν αυτά σε κάποια χρόνια, καθώς οι «λεκάνες σκουπιδιών», τα σημεία δηλαδή όπου συναντώνται τα απορρίμματα κάθε ωκεανού είναι συγκεκριμένες.
Η πιο μεγάλη θαλάσσια χωματερή βρίσκεται στον Ειρηνικό ωκεανό, η οποία έχει ούτε λίγο ούτε πολύ το μέγεθος του Τέξας. Η μεγαλύτερη και σοβαρότερη ζημιά γίνεται από τα πλαστικά, που αποτελούν το 90% των απορριμμάτων που εντοπίζονται στις πέντε θαλάσσιες χωματερές. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών, περίπου το 36% της παραγωγής πλαστικού προορίζεται για συσκευασίες - όπως πλαστικά μπουκάλια, καπάκια, περιτυλίγματα και σακούλες – και περίπου το 85% αυτών καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής. Κάθε πλαστικό αντικείμενο που καταλήγει σε χωματερή ή απορρίπτεται με άλλο τρόπο είναι πολύ πιθανό να βρεθεί τελικά στον ωκεανό.
Οι χώρες με τη μεγαλύτερη ευθύνη
Μελέτες που έχουν δει το φως της δημοσιότητας αναφέρουν πως η Κίνα, η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, οι ΗΠΑ και η Ταϊβάν είναι πιθανότατα υπεύθυνες για το 87% των αλιευτικών αποβλήτων στον σκουπιδότοπο του Βόρειου Ειρηνικού ετησίως. Η ποσότητα των σκουπιδιών ιαπωνικής προέλευσης συστηματικά μάλιστα προβληματίζει τους ερευνητές. Φαίνεται χαρακτηριστικά πως το τσουνάμι του 2011 στην Ιαπωνία είχε βαθύ αντίκτυπο στη συσσώρευση των απορριμμάτων στον σκουπιδότοπο του Βόρειου Ειρηνικού.
Τα τεράστια και ισχυρά παλιρροϊκά κύματα που δημιουργήθηκαν από το φαινόμενο παρέσυραν στον ωκεανό μια άνευ προηγουμένου ποσότητα απορριμμάτων. Στη συνέχεια, τα επικρατούντα ωκεάνια ρεύματα μετέφεραν αυτά τα συντρίμμια σε ολόκληρο τον Ειρηνικό, παίζοντας σημαντικό ρόλο στη συγκέντρωση των απορριμμάτων στον σκουπιδότοπο.
Αλήθειες που δεν γίνεται να προσπεράσουμε
Σε ό,τι αφορά το μείζον θέμα της θαλάσσιας ρύπανσης, ανάμεσα στα σημαντικότερα ευρήματα που έχουν καταγράψει οι επιστήμονες στο πέρασμα των χρόνων είναι και τα εξής: Tα πλαστικά απόβλητα αποτελούν το 80% της συνολικής θαλάσσιας ρύπανσης και περίπου 8 έως 10 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού καταλήγουν στον ωκεανό κάθε χρόνο. Οι έρευνες αναφέρουν ότι, μέχρι το 2050, τα πλαστικά είναι πιθανόν να υπερτερούν όλων των ψαριών στη θάλασσα, ενώ οι άνθρωποι τα τελευταία δέκα χρόνια έχουν παράγει περισσότερα πλαστικά προϊόντα από όσα τον προηγούμενο αιώνα.
Η EPA (Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος) έχει δηλώσει ότι ουσιαστικά το 100% όλων των πλαστικών που έχουν δημιουργήσει ποτέ τα ανθρώπινα όντα εξακολουθούν να υπάρχουν. Το πλαστικό χρειάζεται γενικά 500-1000 χρόνια για να αποικοδομηθεί. Ακόμα και τότε, μετατρέπεται σε μικροπλαστικά, χωρίς να αποδομείται πλήρως. Επί του παρόντος, υπάρχουν περίπου 50-75 τρισεκατομμύρια κομμάτια πλαστικού και μικροπλαστικών στον ωκεανό, ενώ αυτό το είδος υλικού είτε διασπάται σε μικροπλαστικά σωματίδια, είτε επιπλέει και καταλήγει να σχηματίζει σκουπιδότοπους.
Όσα ζητούν οι περιβαλλοντικές οργανώσεις
Υπενθυμίζεται ότι με αφορμή την 9η Διεθνή Διάσκεψη για τους Ωκεανούς (9th Our Ocean Conference), η οποία ολοκληρώνει σήμερα τις εργασίες της στην Αθήνα, εννέα περιβαλλοντικές οργανώσεις με κοινή τους ανακοίνωση ζητούν την ανάγκη ανάληψης ξεκάθαρων και τολμηρών δεσμεύσεων, όπως επιβάλλει η επιστήμη σε μια περίοδο κρίσης για τα θαλάσσια οικοσυστήματα της Μεσογείου.
Οι οργανώσεις θυμίζουν ότι στο διεθνές συνέδριο της IUCN (International Union for the Conservation of Nature) τον Σεπτέμβριο 2021 στη Μασσαλία, ο Έλληνας πρωθυπουργός ανακοίνωσε ορισμένες δεσμεύσεις για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, οι οποίες, όπως επισημαίνουν «δυστυχώς παραμένουν μέχρι σήμερα ανεκπλήρωτες».
Αναφορικά με την ανακοίνωση για τη δημιουργία δύο εθνικών θαλάσσιων πάρκων σε Ιόνιο και Αιγαίο τονίζουν πως αποτελεί μια καταρχάς σημαντική πρωτοβουλία, δεδομένης της εξαιρετικής οικολογικής αξίας αυτών των περιοχών. Προσθέτουν, ωστόσο, πως για να ανταποκριθεί η δέσμευση αυτή στην ανάγκη προστασίας της θαλάσσιας βιοποικιλότητας, απαιτείται αποσαφήνιση και εξειδίκευση κρίσιμων σημείων, όπως τα όρια των περιοχών, το θεσμικό καθεστώς τους και οι επιτρεπόμενες χρήσεις.
Ως πιο καυτό θέμα γύρω απ' αυτό το ζήτημα στην περίπτωση του Ιονίου, αναδεικνύουν τις συμβάσεις παραχώρησης για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων που έχουν συναφθεί στην περιοχή. «Η απαγόρευση των άκρως επιβαρυντικών αυτών δραστηριοτήτων θα είναι μια αναγκαία και ενδεδειγμένη, - τόσο με περιβαλλοντικούς, όσο και με καθαρά οικονομικούς όρους- πολιτική πρωτοβουλία. Δεν νοείται άλλωστε, θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή με εξορύξεις υδρογονανθράκων. Εξίσου κρίσιμο ζήτημα είναι η λήψη ειδικών μέτρων για τη ρύθμιση της ναυσιπλοΐας με σκοπό τη μείωση των συγκρούσεων μεταξύ πλοίων και θαλάσσιων θηλαστικών και η απαγόρευση των στρατιωτικών ασκήσεων με σόναρ», επισημαίνουν.
Οι οργανώσεις χαιρετίζουν την πρωτοβουλία για την απαγόρευση της αλιείας με συρόμενα εργαλεία βυθού (τράτα βυθού με πόρτες) σε όλες τις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές έως το 2030. Ωστόσο, συμπληρώνουν ότι «η δέσμευση αυτή θα πρέπει να υλοποιηθεί στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού δίκαιης και συμμετοχικής μετάβασης για τον αλιευτικό κλάδο, καθώς και να διασφαλιστεί ότι δεν θα μετατοπιστεί η αλιευτική προσπάθεια με συρόμενα εργαλεία βυθού σε άλλες περιοχές υψηλής οικολογικής αξίας, αλλά και ότι θα ενισχυθούν οι απαραίτητοι ελεγκτικοί μηχανισμοί».
Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις καλούν την ελληνική κυβέρνηση, και προσωπικά τον ίδιο τον Πρωθυπουργό, να δείξει, στη διεθνή διάσκεψη για τους ωκεανούς, την απαιτούμενη φιλοδοξία και αποφασιστικότητα, προτάσσοντας συγκεκριμένα και ουσιαστικά μέτρα, καθώς και -αυτή τη φορά- έναν συνεπή σχεδιασμό για βιώσιμες και ζωντανές θάλασσες.
Την ανακοίνωση συνυπογράφουν οι εξής περιβαλλοντικές οργανώσεις:
- Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία
- Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος
- Blue Marine Foundation
- Cyclades Preservation Fund
- Greenpeace
- iSea
- MEDASSET
- Thalassa Foundation
- WWF Ελλάς
