Εισηγήτρια στο νομοσχέδιο του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου με τίτλο: «Εθνικό Σύστημα Επιτροπείας και Πλαίσιο Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων» που συζητείται από σήμερα στη Διαρκή Επιτροπή Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης είναι από την πλευρά της Νέας Δημοκρατίας η Βουλευτής Ν. Ηλείας, Ν.Δ., Δρ. Διονυσία – Θεοδώρα Αυγερινοπούλου. Η κα Αυγερινοπούλου στην σημερινή πρώτη συνεδρίαση, επί της Αρχής, αναφέρθηκε στους άξονες και τις βασικές στοχεύσεις του νομοσχεδίου, σημειώνοντας ότι η προστασία των παιδιών μας είναι, ηθικά και νομικά, ένας εκ των υπέρτατων σκοπών της ίδιας μας της ύπαρξης. Το νομοσχέδιο επιδιώκει να θέσει τα θεμέλια για έναν ισχυρό θεσμό Επιτροπείας, ο οποίος θα διακρίνεται από αποτελεσματικότητα, προσαρμοστικότητα και λογοδοσία και θέτει το πλαίσιο για τους κανόνες και τις διαδικασίες που διέπουν το σύστημα φιλοξενίας των ασυνόδευτων ανηλίκων, υιοθετώντας μια προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα του παιδιού.
Παρατίθεται κάτωθι το κείμενο της παρέμβασής της:
«Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,
Τα παιδιά είναι το μέλλον μας. Η προστασία των παιδιών μας είναι, ηθικά και νομικά, ένας εκ των υπέρτατων σκοπών της ίδιας μας της ύπαρξης. Όπως αντιμετωπίζουμε τα δικά μας παιδιά, έτσι πρέπει να αντιμετωπίζουμε όλα τα παιδιά, γιατί όλα μαζί είναι το μέλλον του κόσμου, το κοινό μας μέλλον. Ειδική φροντίδα χρήζουν τα παιδιά τα οποία σε κάποιο σημείο της ζωής τους από τις συνθήκες βρέθηκαν χωρίς τους γονείς, τους συγγενείς ή έστω κάποιον κηδεμόνα τους. Για τα ασυνόδευτα παιδιά που δεν βρίσκονται υπό την προστασία κάποιου δικού τους προσώπου, σύμφωνα με τις γενικές αρχές του δικαίου μας, γονέας γίνεται το κράτος. Αυτή η ανάγκη σήμερα έχει ενταθεί ακόμα περισσότερο λόγω των διεθνών συνθηκών και τις συνεχώς αυξανόμενες μεταναστευτικές ροές. Τόσο για τους ανηλίκους που μπαίνουν στη χώρα μας από τρίτες χώρες και συγκεκριμένα εμπίπτουν στην περ. ιγ’ του άρθρου 1 του Κώδικα Νομοθεσίας για την υποδοχή, τη διεθνή προστασίας πολιτών τρίτων χωρών και ανιθαγενών και την προσωρινή προστασία σε περίπτωση μαζικής εισροής εκτοπισθέντων αλλοδαπών (ν. 4939/22), καθώς και για το πρόσωπο που είναι ανήλικος πολίτης τρίτης χώρας ή ανιθαγενής, που κατά την παραμονή του στην Ελλάδα εγκαταλείπεται, παραμελείται, ή κακοποιείται από τους γονείς του, είτε για τους ανηλίκους που κατά την παραμονή τους στη χώρα μας εγκαταλείφθηκαν (άρθρο 3 εδα. δ) πρέπει να δημιουργηθεί το κατάλληλο και επαρκώς προστατευτικό και παιδοκεντρικό νομικό και θεσμικό πλαίσιο για την προστασία τους και αυτό το στόχο έχει το παρόν νομοσχέδιο.
Κύριες και κύριοι συνάδελφοι, πριν προχωρήσουμε στην συζήτηση του προτεινόμενου νομοσχεδίου, θα ήθελα να σας ζητήσω να προσεγγίσουμε το νομοσχέδιο και να το κρίνουμε έχοντας ένα μόνο ερώτημα στο πίσω μέρος του μυαλού μας: αν το δικό μας παιδί, για λόγους που είναι υπεράνω από εμάς, βρισκόταν μόνο τους σε μια ξένη χώρα, και εμείς δεν μπορούσαμε να του προσφέρουμε καμία βοήθεια από μακριά, πώς θα θέλαμε να του φερθούν, πώς να το φροντίσουν; Να ρωτήσουμε τον εαυτό μας, πώς θα θέλαμε το ξένο κράτος να αντιμετωπίσει το δικό μας παιδί. Τι βαθμό προστασίας θα θέλαμε να του προσφέρουν; Και με αυτό το κριτήριο ας προσεγγίσουμε το προτεινόμενο κείμενο και ας κρίνουμε την καταλληλότητά του.
Δεν υπάρχει υφιστάμενο σύστημα προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα μας; Ναι υπάρχει, το ονομαζόμενο «εθνικό σύστημα επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων» το οποίο όμως, ως έχει σήμερα, δεν επαρκεί. Το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο, όπως αυτό θεσπίστηκε από την προηγούμενη Κυβέρνηση με τον ν. 4554/2018, δεν εφαρμόστηκε μέχρι σήμερα, λόγω δομικών αδυναμιών του ρυθμιστικού πλαισίου και του επιχειρησιακού πλάνου. Τα κύρια ζητήματα εντοπίζονται στη δυσκολία «σύγκλισης» των διαδικασιών του ΑΣΕΠ με τη φύση της εργασίας ενός επιτρόπου ασυνόδευτου παιδιού, στη μη συγκρότηση του προβλεπόμενου ως απαραίτητου για τη λειτουργία της επιτροπείας Εποπτικού Συμβουλίου, και την σύγχυση που προκάλεσαν οι προβλέψεις του νόμου ως προς την αρμοδιότητα των δικαστηρίων βάσει του Αστικού Κώδικα σε υποθέσεις επιτροπείας ανήλικων πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενών. Στην πράξη μέχρι σήμερα εφαρμόζονται διατάξεις του ν. 4636/2019, όπως κωδικοποιήθηκε με τον ν. 4939/2022, ο οποίος περιλαμβάνει γενικές ρυθμίσεις για την εκπροσώπηση των ανηλίκων στις διαδικασίες υποδοχής και ασύλου, με αποτέλεσμα να καθίσταται αδύνατη μια ενιαία πρακτική ή μια συνολική εποπτεία της εφαρμογής του θεσμού της επιτροπείας.
To προτεινόμενο σχέδιο νόμου αποπειράται να γεφυρώσει αυτό το κενό, λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες που εντοπίστηκαν μέχρι σήμερα κατά την προσπάθεια εφαρμογής ενός συστήματος επιτροπείας για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, αλλά και τα θετικά παραδείγματα που αναδείχτηκαν μέσα από την πράξη. Επιδιώκει να θέσει τα θεμέλια για να έναν ισχυρό θεσμό επιτροπείας, ο οποίος θα διακρίνεται από αποτελεσματικότητα, προσαρμοστικότητα και λογοδοσία και θέτει το πλαίσιο για τους κανόνες και τις διαδικασίες που διέπουν το σύστημα φιλοξενίας των ασυνόδευτων ανηλίκων, υιοθετώντας μια προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα του παιδιού, λειτουργώντας συμπληρωματικά και εξειδικεύοντας την διάταξη 66 του ν. 4939/2022, που κωδικοποιεί την υπάρχουσα νομοθεσία μέχρι σήμερα.
Επισημαίνεται ότι η χρόνια απουσία μίας οργανωμένης υλοποίησης του θεσμού ως προς τα ασυνόδευτα ανήλικα έχει καταστήσει τη χώρα μας ευάλωτη σε καταγγελίες για λόγους μη συμμόρφωσης με το ευρωπαϊκό και διεθνές δίκαιο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ενημερώσει το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου ότι έχει εκκινήσει νέα «διαδικασία επί παραβάσει» σε βάρος της χώρα μας εξαιτίας των ανωτέρω. Όποιοι εργάζονται ή ασχολούνται με το ευαίσθητο αυτό αντικείμενο, γνωρίζουν τις δυσκολίες, και τις επικίνδυνες συνθήκες που δημιουργούνται για την ασφάλεια, την σωματική και ψυχική υγεία και την ανάπτυξη ενός ασυνόδευτού παιδιού, όταν οι κατάλληλοι θεσμοί δεν είναι εκεί να το προστατεύσουν. Οι φορείς θα έχουν να μας πουν πολλά επί τούτου. Για αυτό και καθίσταται απαραίτητη η προτεινόμενη αναμόρφωση του ρυθμιστικού πλαισίου της επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων, ώστε (α) να διαμορφωθεί ένα ολοκληρωμένο και λειτουργικό σύστημα επιτροπείας και (β) να τεθεί για πρώτη φορά το πλαίσιο για τους κανόνες και τις διαδικασίες που διέπουν το σύστημα φιλοξενίας των ασυνόδευτων ανηλίκων.
Ήδη από το πρώτο άρθρο τίθεται αυτός ο σκοπός με γνώμονα «τη διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος του ασυνόδευτου ανηλίκου και την προάσπιση των δικαιωμάτων και των εννόμων συμφερόντων του». Πρόκειται λοιπόν για ένα σύστημα παιδοκεντρικό που εγγυάται την «προστασία της παιδικής ηλικίας». Το αντικείμενο του νομοσχεδίου είναι συγκεκριμένο και σαφές, καθώς κατά το άρθρο 2 ορίζεται ως σκοπός του η επιλογή και ο ορισμός των καταλληλότερων επιτρόπων ασυνόδευτων ανηλίκων. Γιατί όσο καλή να είναι μια νομοθεσία, ένα σύστημα, δεν αρκεί, πρέπει να είναι καλός και κατάλληλος και ο άνθρωπος που θα το εφαρμόσει. Ο ανθρώπινος παράγοντας αναδεικνύεται ως πρωταρχικός ρυθμιστικός παράγοντας της επιτυχίας του νομοσχεδίου και ως τέτοιος αναφέρεται ξεκάθαρα ήδη από το προοίμιο του νομοσχεδίου. Στο άρθρο 3 ακολουθούν οι ορισμοί. Εξ αυτών τρείς είναι πολύ σημαντικοί για να κατανοήσουμε το αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής του νομοσχεδίου: τι σημαίνει «επιτροπεία ασυνόδευτου ανηλίκου» (άρθρο 3 εδ. ι) «ο θεσμός που αποβλέπει στην προστασία των προσωπικών και περιουσιακών συμφερόντων του ασυνόδευτου ανηλίκου μέσω της εγκαθίδρυσης οικογενειακής σχέσης που αναπληρώνει τη γονική μέριμνα του ασυνόδευτου ανηλίκου, η οποία ελλείπει ή δεν ασκείται, για λόγους πραγματικούς ή νομικούς».
Η επιτροπεία κατά το άρθρο 4 εφαρμόζεται είτε το αιτηθεί ο ανήλικος είτε όχι.
Στο άρθρο 5 αναφέρονται οι γενικές αρχές στις οποίες βασίζεται το νομοσχέδιο, όπως τις προαναφέραμε, δηλαδή, η διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος του ανηλίκου, στην προστασία των δικαιωμάτων του, στην προάσπιση των συμφερόντων του, και αναλόγως της εκτίμησης να του βέλτιστου αυτού συμφέροντος για το οποίο ερωτάται και το ίδιο το παιδί, να προκρίνονται δράσεις είτε κοινωνικής ένταξης, είτε οικογενειακής επανένωσης, είτε μετεγκατάστασης είναι επαναπατρισμού.
Το Τρίτο Κεφάλαιο ορίζει τις αρμόδιες υπηρεσίες και τους εμπλεκόμενους φορείς.
Ορίζεται (άρθρο 6) ο ρόλος της Μονάδας Θεσμικής Προστασίας της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και τα όργανα της επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων ως εξής: ο Εισαγγελέας, ο Επίτροπος, ο εντεταλμένος επιτροπείας και το Συμβούλιο Επιτροπείας Ασυνόδευτων Ανηλίκων.
- Ο εισαγγελέας ως ανεξάρτητη θεσμική εγγύηση διορίζει τον επίτροπο, ο οποίος είναι νομικό πρόσωπο μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με εξειδίκευση στην παιδική προστασία. Ο επίτροπος ασκεί τα καθήκοντά του δια των κατάλληλων φυσικών προσώπων που απασχολεί, τους «εντεταλμένους επιτροπείας». Ως ασφαλιστικές δικλείδες του συστήματος και για τον καλύτερο συντονισμό και επίβλεψη του έργου του επιτρόπου προβλέπεται ο ρόλος του συντονιστή, ενώ παράλληλα αναλόγως της φύσης των υποθέσεων εποπτεία ασκούν το Συμβούλιο Επιτροπείας στην Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και ο Εισαγγελέας, οι οποίοι κατά περίπτωση αποφαίνονται επ’ αυτών. Την συνολική εποπτεία της εφαρμογής του θεσμού και της θέσης των προδιαγραφών έχει η Μονάδα Θεσμικής Προστασίας της Ειδικής Γραμματείας. Ο νόμος δε καθορίζει τα προσόντα των προσώπων αυτών. Την έναρξή και τη λήψη της επιτροπείας, βασικές άλλες έννοιες όπως η σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ του επιτρόπου και του ανηλίκου, την ευθύνη και τους λόγους παύσης του επιτρόπου και του εντεταλμένου επιτροπείας και τις διαδικασίες εποπτείας και ελέγχου.
- Οι λειτουργίες της επιτροπείας είναι τρεις (άρθρο 12) και αφορούν την επιμέλεια του ανηλίκου, την εκπροσώπησή του σε διαδικασίες ενώπιον αρχών, και εφόσον χρειάζεται, τη συνδρομή του σε περιουσιακά ζητήματα. Η επιμέλεια του ανηλίκου σχετίζεται με (άρθρο 13) την παροχή στέγασης, ιατρικής φροντίδας συμπεριλαμβανομένης της ψυχικής υγείας, η εκπαίδευση, η επαγγελματική του κατάρτιση, η εκμάθηση της ελληνικής ή και άλλων ξένων γλωσσών. Εδώ θα πρόσθετα και την ένδυση και την ψυχαγωγία. (+14, +15)
Με το νομοσχέδιο τίθεται για πρώτη φορά το πλαίσιο φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. Συγκεκριμένα,
- Τίθεται για πρώτη φορά το πλαίσιο κανόνων για τη λειτουργία των κέντρων φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων (ΚΦΑΑ) (άρθρο 28) και των εποπτευόμενων διαμερισμάτων ημιαυτόνομης διαβίωσης, για ανηλίκους που έχουν συμπληρώσει το 16ο έτος της ηλικίας τους (άρθρο 29.)
- Θεσπίζεται το Εθνικό Μητρώο Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων (άρθρο 30), για μια ολοκληρωμένη και συνολική καταγραφή των στοιχείων των ανηλίκων, και για την συλλογή των απαραίτητων πληροφοριών για τις επιχειρησιακές ανάγκες της Ειδικής Γραμματείας στο πλαίσιο άσκησης των αρμοδιοτήτων της.
- Ορίζεται με διαφάνεια ποια είναι η διαδικασία διαχείρισης αιτημάτων στέγασης (άρθρο 31), την οποία επιλαμβάνεται η Μονάδα Διαχείρισης Αιτημάτων Στέγασης και Μετεγκαταστάσεων.
- Θεσπίζεται ο Εθνικός Μηχανισμός Επείγουσας Ανταπόκρισης α 33 ως λειτουργία της Ειδικής Γραμματείας, για τον εντοπισμό και την άμεση παροχή προστασίας και φροντίδας των ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται σε αστεγία ή επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης.
- Τέλος, για πρώτη φορά θεσπίζεται και η δράση της συνοδείας ασυνόδευτων ανηλίκων, α 34 όπου εξειδικευμένο προσωπικό θα αναλαμβάνει να συνοδεύει τους ανήλικους από ένα σημείο της χώρας σε άλλο.
Το προτεινόμενο νομοσχέδιο προσδιορίζει ακόμα τους πόρους χρηματοδότησης (άρθρο 9) των δράσεων αυτών.
Θεσπίζει, συνεπώς, ένα ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο που έρχεται να καλύψει τα κενά τα οποία άφηνε το πρότερο νομικό καθεστώς».
(Δελτίο Τύπου)
