“Το θέμα είναι τώρα τι λες” - H ζωή και το έργο του Μανόλη Αναγνωστάκη
Έκθεση του Ιδρύματος της Βουλής σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας
Το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία σε συνεργασία με το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους παρουσιάζουν στην Αμαλιάδα την έκθεση «Τό θέμα εἶναι τ ώ ρ α τί λές. Η ζωή και το έργο του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη».
Έντεκα ενότητες, κάθε μία από τις οποίες αντιστοιχεί σε μία ποιητική συλλογή, κτίζουν την αφήγηση του βίου και του έργου του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη στον οποίο είναι αφιερωμένη η έκθεση. Θα φιλοξενηθεί από τις 23 Νοεμβρίου ως τις 20 Δεκεμβρίου στην αίθουσα εκθέσεων του Πολυχώρου Πολιτισμού του Δήμου Ήλιδας και εγκαινιάζεται το Σάββατο, 23/11, στις 19.00 στο θέατρο (μεγάλη αίθουσα) του Πολυχώρου. Ο κριτικός λογοτεχνία Αλέξης Ζήρας θα μιλήσει με θέμα «Μανόλης Αναγνωστάκης: Η δημόσια και προσωπική ηθική στην ποίησή του» ενώ θα προβληθεί η ταινία «Μανόλης Αναγνωστάκης: Δεκαπέντε και μία κινούμενες εικόνες» σε σενάριο και σκηνοθεσία του Λάκη Παπαστάθη.
Το αφιέρωμα επιχειρεί να αναδείξει το αποτύπωμά του Μανόλη Αναγνωστάκη «πρωτίστως στο πεδίο της ποίησης και του πολιτισμού συνάμα όμως και σε εκείνο της πολιτικής συμμετοχής και της κοινωνικής παρουσίας. Το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία και το Φεστιβάλ Κινηματογράφου συστήνουν, με άλλα λόγια, την ποιητική και πολιτική ηθική του Αναγνωστάκη» όπως υπογραμμίζει και το Ίδρυμα της Βουλής που μέσα από ποιήματα, κριτικά δοκίμια, άρθρα, χειρόγραφα, προσωπικά αντικείμενα και οπτικοακουστικά τεκμήρια, τα οποία προέρχονται από το προσωπικό αρχείο του ποιητή -όπως το ταξινόμησε ο γιος του, ο Ανέστης- αλλά και από τις συλλογές του Κέντρου Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης, του Μουσείου Μπενάκη, των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας και του Αρχείου της ΕΡΤ, θα μας ταξιδέψουν στους σταθμούς της προσωπικής και συλλογικής πορείας του Μανόλη Αναγνωστάκη, όπως αυτή διαμορφώθηκε δυναμικά μέσα στις πολιτικές, τις κοινωνικές και τις πνευματικές συγκρούσεις των χρόνων 1940-1974, καθώς και στη μεταπολιτευτική περίοδο.
Το κοινό θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τη ζωή και το έργο του ποιητή που άφησε σημαντική παρακαταθήκη. Η αρχική έκθεση για πρώτη φορά είχε παρουσιαστεί στην Αθήνα, στον εκθεσιακό χώρο του Ιδρύματος της Βουλής τον Φεβρουάριο του 2018. Πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα και σημαίνουσα προσέγγιση της νεοελληνικής γραμματείας με πρωτοβουλία που ανέλαβε το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, οργανώνοντας μια ιδιαίτερη έκθεση για το πρόσωπο, τον πολιτικό νου και, πάνω απ’ όλα, έναν από τους κορυφαίους μεταξύ των Ελλήνων ποιητών. Το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων με διαρκείς εκθέσεις, εκδόσεις και εκδηλώσεις ανιχνεύει την Ιστορία, τη δημοκρατία, την ταυτότητα και την αυτογνωσία μας.
Όπως λέει η Άννα Ενεπεκίδου, η όποια επιμελείται και την παρουσίαση της έκθεσης στην Αμαλιάδα, ακολουθήθηκε μια αλληλουχία σκέψεων που τελικά οδήγησε στην κεντρική εκθεσιακή ιδέα, σε συνεργασία με την επιστημονική επιτροπή (Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, Ελισάβετ Κοτζιά, Παντελής Μπουκάλας και Ανέστης Αναγνωστάκης). «Ο Μανόλης Αναγνωστάκης είναι βασικά ποιητής. Άρα τα ποιήματα πρέπει να έχουν κεντρική θέση. Σκέψη δεύτερη: Όμως είναι πολλά περισσότερα. Είναι κριτικός, εκδότης, πολιτικός, πολίτης, οικογενειάρχης, φίλος κ.ο.κ. Σκέψη τρίτη: Είναι ένας άνθρωπος που συνομίλησε ενεργά με την ιστορία και τη συλλογική μνήμη μας: την Κατοχή, τον Εμφύλιο, τη δικτατορία, τη Μεταπολίτευση… Στο κέντρο, λοιπόν, βρίσκονται τα ποιήματα και γύρω από αυτά αναπτύσσονται τα τεκμήρια – οι εικόνες, οι λέξεις, οι στίχοι, τα ιστορικά γεγονότα, οι άνθρωποι που διαμορφώνουν τις “Εποχές”, τις “Συνέχειες”, το “ΥΓ.” του ποιητή, για να αναφερθώ και στις ποιητικές του συλλογές».
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 10.30-13.30 και 19:00 – 21:00. Η είσοδος είναι ελεύθερη για το κοινό.
Εκπαιδευτικά προγράμματα
Στο πλαίσιο της έκθεσης και για όσο αυτή λειτουργεί, θα πραγματοποιηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές. Ο στόχος είναι τα παιδιά να έρθουν σε επαφή με την ποίηση του Αναγνωστάκη και κυρίως να αναδείξουν βιωματικά κάποιες πτυχές της ποίησης αυτής. Να γνωρίσουν οι μαθητές τον ποιητή και το έργο του και παράλληλα να έρθουν σε επαφή με την εποχή του και τη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Για τον σκοπό αυτό ακολουθούνται βιωματικές πρακτικές και θεατρικές τεχνικές όπου τα παιδιά εμπλέκονται ενεργά, “παντρεύοντας” την τέχνη της ποίησης με εκείνη του θεάτρου και δημιουργώντας εικόνες εμπνευσμένες από το ποιητικό έργο του Αναγνωστάκη. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα συγκροτήθηκε από ομάδα εκπαιδευτικών της Βουλής και απευθύνεται σε μεγαλύτερους μαθητές.
Βιογραφικό
Ένας από τους κορυφαίους ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Ποιητής με πολιτική συνείδηση, φυλακίστηκε και καταδικάσθηκε σε θάνατο για τις ιδέες του και χαρακτηρίστηκε ως ο «ποιητής της ήττας», καθώς με τους στίχους του εξέφρασε τη διάψευση των οραμάτων της Αριστεράς. Το ποιητικό του έργο καθόρισε την ομάδα των στρατευμένων ποιητών της μεταπολεμικής ποίησης.
Ο Μανόλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 9 Μαρτίου του 1925. Σπούδασε Ιατρική και ειδικεύτηκε ως ακτινολόγος στη Βιέννη (1955-1956). Άσκησε το επάγγελμα του ακτινολόγου στη Θεσσαλονίκη και το 1978 μετεγκαταστάθηκε στην Αθήνα.
Πήρε μέρος στην Αντίσταση ως στέλεχος της ΕΠΟΝ στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Για την πολιτική του δράση στο φοιτητικό κίνημα φυλακίστηκε στο διάστημα 1948-1951, ενώ το 1949 καταδικάστηκε σε θάνατο από έκτακτο στρατοδικείο.
Εμφανίστηκε στη λογοτεχνία το 1942 από το περιοδικό «Πειραϊκά Γράμματα». Εκτελώντας χρέη και αρχισυντάκτη, το 1944 συνεργάστηκε με το φοιτητικό περιοδικό «Ξεκίνημα» (1944), πόλο συσπείρωσης των προοδευτικών νέων λογοτεχνών της πόλης, και το 1945 εξέδωσε με δικά του έξοδα την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Εποχές». Αν και προχώρησε στην έκδοση μιας σειράς ποιητικών συλλογών τις επόμενες δεκαετίες, θα έπρεπε να περιμένει ως το 1979, σχεδόν 35 χρόνια μετά την πρώτη έκδοση του βιβλίου του, ώστε να δει να τυπώνεται η συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του χωρίς δικά του έξοδα.
Δημοσίευσε ποιήματα και κριτικά σημειώματα σε πολλά περιοδικά, ενώ είχε και πυκνή παρουσία στην εφημερίδα «Αυγή», με κείμενα για θέματα λογοτεχνικά και πολιτικά. Εξέδωσε το περιοδικό «Κριτική» (Θεσσαλονίκη, 1959-1961), υπήρξε μέλος της εκδοτικής ομάδας των «Δεκαοκτώ κειμένων» (1970), των «Νέων Κειμένων» και του περιοδικού «Η Συνέχεια» (1973).
Τα ποιήματα που ο Μανόλης Αναγνωστάκης άφησε πίσω του δημοσιευμένα είναι 88 και γράφτηκαν από το 1941 έως το 1971. Από το 1979 που κυκλοφόρησε ο συγκεντρωτικός τόμος των ποιημάτων του, και από το 1983 που κυκλοφόρησε ιδιωτικά το αυτοβιογραφικό σχόλιο «Y.Γ.» δεν υπήρξε καμία δημόσια παρέμβασή του.
«Στο αλλοιωμένο τοπίο της εποχής μας δεν θα ξαναγράψω», είχε ξεκαθαρίσει, γιατί «το έργο μου το ολοκλήρωσα. Επιλέγω τη σιωπή». Ίσως επειδή, όπως είχε πει σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του, «η ποίηση είναι έργο της νεότητας. Χρειάζεται ενθουσιασμό, αυταπάτες, ψευδαισθήσεις. Αυτά τα έχουν οι νέοι. Όσο μεγαλώνεις, κατέχεις καλύτερα τα μέσα σου. Γίνεσαι τεχνίτης, αλλά ένα ποίημα δεν χρειάζεται να είναι τέλειο για να είναι καλό».
Ο Αναγνωστάκης είχε προαναγγείλει τη σιωπή του με τους στίχους:
Το θέμα είναι τώρα τι λες.
Καλά φάγαμε, καλά ήπιαμε.
Καλά τη φέραμε τη ζωή μας ως εδώ.
Μικροζημίες και μικροκέρδη συμψηφίζοντας.
Το θέμα είναι τώρα τι λες. (Στόχος, 1970)
Ποιήματά του μεταφράστηκαν στα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ενώ μελοποιήθηκαν από συνθέτες, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Μιχάλης Γρηγορίου, ο Γιάννης Μαρκόπουλος και ο Δημήτρης Παπαδημητρίου. Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1986) και το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας (2002), ενώ αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Το πιο γνωστό του ποίημα ήταν το Μιλώ, που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης.
Η ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη δεν είναι απαισιόδοξη. Όσο κι αν οι στίχοι του φτάνουν κάποτε στην απελπισία, στο βάθος του ορίζοντα διακρίνεται ένα φως που μοιάζει περισσότερο με την αναλαμπή της αυγής και λιγότερο με το λυκόφως. Η δύναμη του ποιητικού του έργου, υπερβαίνοντα τις κομματικές ταμπέλες, κατάφερε να εκφράσει την αβεβαιότητα, την αποξένωση, αλλά και τις ελπίδες μιας ολόκληρης εποχής.
Έφυγε από τη ζωή τα ξημερώματα της 23ης Ιουνίου 2005, καταβεβλημένος από χρόνια αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα.
