Οι επιστήμονες γνωρίζουν εδώ και χρόνια ότι η ιλαρά μπορεί να αλλάξει το ανοσοποιητικό σύστημα αλλά τα τελευταία στοιχεία υποδηλώνουν ότι πρόκειται λιγότερο για μια ήπια τροποποίηση και περισσότερο για μια… επαναφορά στις «εργοστασιακές ρυθμίσεις».
H «ανοσολογική αμνησία» είναι ένα μυστηριώδες φαινόμενο που μας συνοδεύει εδώ και χιλιετίες, αν και ανακαλύφθηκε μόλις το 2012. Όπως εξηγούν ειδικοί στο BBC News, όταν μολύνεστε από ιλαρά, το ανοσοποιητικό σας σύστημα ξεχνάει απότομα κάθε παθογόνο που έχει αντιμετωπίσει ποτέ στο παρελθόν – κάθε κρυολόγημα, κάθε γρίπη, κάθε έκθεση σε βακτήρια ή ιούς στο περιβάλλον, κάθε εμβολιασμό. Η απώλεια είναι σχεδόν ολοκληρωτική και μόνιμη. Μόλις τελειώσει η λοίμωξη από ιλαρά, τα σημερινά στοιχεία δείχνουν ότι ο οργανισμός σας πρέπει να μάθει εκ νέου τι είναι καλό και τι κακό σχεδόν από την αρχή.
«Κατά κάποιον τρόπο, η μόλυνση από τον ιό της ιλαράς επαναφέρει το ανοσοποιητικό σύστημα στις “εργοστασιακές ρυθμίσεις”», λέει ο Mansour Haeryfar, καθηγητής ανοσολογίας στο Πανεπιστήμιο Western του Καναδά.
«Θα είναι σαν να μην έχετε συναντήσει, ποτέ στο παρελθόν, κανένα μικρόβιο», συμπληρώνει.
Πώς η ιλαρά επιδρά στο ανοσοποιητικό
Η ιλαρά είναι ένας αρχαίος ιός του αναπνευστικού συστήματος, που μεταδίδεται μέσω αερολυμάτων και σταγονιδίων, ο οποίος πιστεύεται ότι έκανε για πρώτη φορά το άλμα από τα βοοειδή στον άνθρωπο πριν από περίπου 2.500 χρόνια – πιθανώς εκμεταλλευόμενος τις ασφυκτικά γεμάτες πόλεις που ξεφύτρωναν σε όλο τον κόσμο.
Για χιλιετίες, η ιλαρά είχε το ελεύθερο να μαστίζει τα παιδιά του κόσμου – ιδιαίτερα κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους – μολύνοντας σχεδόν όλα τα παιδιά πριν από τα 15α γενέθλιά τους. Οι επιστήμονες γνωρίζουν εδώ και δεκαετίες ότι ακόμη και μετά την ανάρρωσή τους, τα παιδιά που έχουν μολυνθεί από ιλαρά έχουν σημαντικά περισσότερες πιθανότητες να νοσήσουν και να πεθάνουν από άλλες αιτίες. Μελέτη του 1995 διαπίστωσε ότι ο εμβολιασμός κατά του ιού μειώνει τη συνολική πιθανότητα θανάτου κατά 30% έως 86% τα επόμενα χρόνια.
Ωστόσο, δεν ήταν σαφές γιατί η ιλαρά ήταν τόσο ισχυρός παράγοντας παιδικών ασθενειών. Μέχρι που το 2002, μια ομάδα Ιαπώνων επιστημόνων ανακάλυψε ότι ο υποδοχέας στον οποίο προσδένεται ο ιός της ιλαράς δεν βρίσκεται στους πνεύμονες – όπως θα περίμενε κανείς για έναν αναπνευστικό ιό – αλλά σε κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος.
Μια δεκαετία αργότερα, μια διεθνής ομάδα ερευνητών αποφάσισε να εξετάσει το θέμα πιο προσεχτικά. Επεσήμαναν την ιλαρά με μια πράσινη φθορίζουσα πρωτεΐνη, μόλυναν με αυτήν πιθήκους μακάκους και παρακολούθησαν πού κατέληξαν τα πράσινα ιικά σωματίδια.
«Είδαμε ότι μολύνει πολλά κύτταρα συστηματικά», λέει ο Rik de Swart, αναπληρωτής καθηγητής ιοεπιστήμης στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Erasmus στην Ολλανδία.
«Αυτός ο ιός προκαλεί ιαιμία, που σημαίνει ότι υπάρχει ιός στο αίμα∙ τα λευκά αιμοσφαίρια μολύνονται και μεταφέρουν τον ιό σε όλους τους λεμφικούς ιστούς, που είναι οι λεμφαδένες και η σπλήνα, ο θύμος αδένας (εξειδικευμένο όργανο του ανοσοποιητικού συστήματος που βρίσκεται στο στήθος)».
Αυτό επιβεβαίωσε ότι η ιλαρά είναι μια μόλυνση του ανοσοποιητικού συστήματος.
Η ομάδα βρήκε τον υποδοχέα στον οποίο προσδένεται η ιλαρά κυρίως σε ένα συγκεκριμένο είδος ανοσοποιητικού κυττάρου, το Τ κύτταρο μνήμης. Η δουλειά των Τ κυττάρων μνήμης είναι να παραμένουν στο σώμα για δεκαετίες μετά από μια μόλυνση, αναζητώντας αθόρυβα το συγκεκριμένο παθογόνο που κάθε ένα από αυτά εκπαιδεύτηκε να στοχεύει. Η ιλαρά, δηλαδή, μολύνει ενεργά τα μόνα κύτταρα που μπορούν να θυμούνται τι έχει συναντήσει ο οργανισμός στο παρελθόν.
Το «παράδοξο της ιλαράς»
Το τι συμβαίνει στη συνέχεια εξακολουθεί να προβληματίζει τους επιστήμονες μέχρι σήμερα – τόσο πολύ που έχει ονομαστεί «παράδοξο της ιλαράς».
«Η ιλαρά καταστέλλει το ανοσοποιητικό σύστημα και ταυτόχρονα το ενεργοποιεί», λέει ο Swart.
Αν και η ιλαρά διαγράφει τις ανοσολογικές μνήμες, υπάρχει μια εξαίρεση σε αυτές τις απώλειες. Παραδόξως, ο μόνος ιός που σίγουρα θα μπορέσετε να αναγνωρίσετε αφού αρρωστήσετε από ιλαρά είναι η ίδια η ιλαρά.
Οι λοιμώξεις από ιλαρά δημιουργούν μια ισχυρή ανοσολογική απόκριση κατά του ιού, που οδηγεί σε ισόβια ανοσία στη συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων. Και παρόλο που κανείς δεν γνωρίζει ακόμη το γιατί, αυτό μπορεί να είναι που προκαλεί την ανοσολογική αμνησία εξ αρχής.
Ίδια στρατηγική με τον ιό HIV
Πρώτα η ιλαρά μολύνει τα κύτταρα μνήμης, και στη συνέχεια με κάποιο τρόπο το ανοσοποιητικό σύστημα μαθαίνει πώς να αναγνωρίζει τον ίδιο τον ιό. Μόλις αρχίσει να παράγει ανοσοποιητικά κύτταρα ειδικά για την ιλαρά, αυτά ταξιδεύουν στο σώμα, κυνηγώντας τα μολυσμένα κύτταρα μνήμης. Έτσι καταλήγετε με κύτταρα που μπορούν να αναγνωρίσουν την ιλαρά, τα οποία σκοτώνουν συστηματικά τα κύτταρα που μπορούν να αναγνωρίσουν άλλους ιούς. Ο ιός μάς οδηγεί στο να καταστρέψουμε τις δικές μας ανοσολογικές μνήμες.
Έτσι, η ιλαρά στο τέλος θα έχει αντικαταστήσει όλα τα φυσιολογικά κύτταρα της ανοσολογικής σας μνήμης με αυτά που μπορούν να αναγνωρίσουν μόνο εκείνη και τίποτα άλλο. Έχετε ανοσία μόνο στην ιλαρά, ενώ όλα τα άλλα παθογόνα ξεχνιούνται.
«Ένας άλλος ιός που χρησιμοποιεί παρόμοια στρατηγική είναι ο HIV», λέει ο Swart. «Προσβάλλει κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος και, κατά συνέπεια, το διασπά και το καθιστά λιγότερο αποτελεσματικό».
«Αλλά η μεγάλη διαφορά είναι ότι ο HIV το κάνει αυτό χρόνια, αργά αλλά επίμονα, έτσι ώστε η αποσύνθεση να συνεχίζεται για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα», επισημαίνει ο Swart. Aν και ο HIV βλάπτει το ανοσοποιητικό σύστημα, η αμνησία που προκαλεί η ιλαρά είναι μοναδική μεταξύ των λοιμώξεων στους ανθρώπους.
Αποκτώντας ξανά ανοσία από την αρχή
Μετά την ανακάλυψη της ανοσολογικής αμνησίας, τα κομμάτια του παζλ έχουν αρχίσει να ενώνονται. Μόλις το ανοσοποιητικό σύστημα χάσει τα κύτταρα μνήμης του, πρέπει να ξαναμάθει με κόπο όλα όσα κάποτε γνώριζε. Μια μελέτη σε επίπεδο πληθυσμού από το 2015 υποδηλώνει ότι αυτή η διαδικασία ανάκτησης μπορεί να διαρκέσει έως και τρία χρόνια – περίπου όσο χρόνο χρειάζονται και τα βρέφη για να αποκτήσουν ανοσία σε κοινά παθογόνα.
Εν τω μεταξύ, τα παιδιά που αρρωσταίνουν από ιλαρά κινδυνεύουν από ένα ευρύ φάσμα παθογόνων μικροοργανισμών που κάποτε ο οργανισμός τους θα μπορούσε να αναγνωρίσει.
«Πιθανώς θα πρέπει να ξαναβιώσουν όλες αυτές τις λοιμώξεις, για να αποκατασταθεί η ζημιά», λέει ο Swart. «Και κάθε λοίμωξη έχει και έναν άλλο κίνδυνο ανάπτυξης νόσου».
Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, το γεγονός ότι η ιλαρά δεν αυξάνει μόνο τον κίνδυνο ασθένειας, αλλά και θανάτου. Στην πραγματικότητα, η παιδική θνησιμότητα από άλλους ιούς συνδέεται στενά με τη συχνότητα εμφάνισης της ιλαράς. Η μελέτη του 2015 έδειξε ότι όταν η παιδική θνησιμότητα στο Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ ή τη Δανία αυξάνεται, αυτό συμβαίνει συνήθως επειδή η ιλαρά έχει γίνει πιο διαδεδομένη.
Τα ευρήματα εξηγούν γιατί ο εμβολιασμός κατά της ιλαράς έχει την απροσδόκητη, ευεργετική παρενέργεια της μείωσης των θανάτων μεταξύ των παιδιών, πολύ περισσότερων από εκείνων που θα μπορούσε να προκαλέσει η ίδια η ιλαρά.
Η ιλαρά στην μετά-Covid εποχή
Άλλες εργασίες μοντελοποίησης διαπίστωσαν ότι τα κρούσματα ιλαράς που συμβαίνουν μετά τον εμβολιασμό κατά του Covid-19 θα μπορούσαν να εξαλείψουν την ανοσία της αγέλης έναντι του κορωνοϊού και να οδηγήσουν σε επανεμφάνιση των κρουσμάτων.
«Αν μολυνθείτε από ιλαρά, η κάλυψη του εμβολίου θα εξαφανιστεί. Δεν είστε πια ασφαλείς», λέει ο Miguel Muñoz, καθηγητής στατιστικής στο Πανεπιστήμιο της Γρενάδας που ηγήθηκε της μελέτης.
Το ερώτημα που τίθεται, συνεπώς, είναι αν οι άνθρωποι που έχουν μολυνθεί από τον ιό της ιλαράς, θα πρέπει να εμβολιαστούν εκ νέου.
Σύμφωνα με τον Swart, αυτό δεν αποτελεί επί του παρόντος συνήθη πρακτική – αν και δεν θα ήταν κακή ιδέα. Πάντως, ο επανεμβολιασμός θα ήταν χρήσιμος μόνο σε μια μειοψηφία ανθρώπων. «Θα εφαρμοζόταν μόνο σε ανθρώπους που έχουν εμβολιαστεί πλήρως κατά του Covid, αλλά όχι για την ιλαρά. Αυτή είναι μια πολύ μικρή υποομάδα».
Το συμπέρασμα όλων των παραπάνω είναι ότι το πιο απλό πράγμα που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι για να προστατεύσουν τις πολύτιμες ανοσοποιητικές τους μνήμες – που συγκεντρώνονται με επιμέλεια επί δεκαετίες – είναι να εμβολιαστούν κατά της ιλαράς. Λαμβάνοντας υπόψιν την ανοσία που αποκτάται με φυσικό τρόπο, πρόκειται στην πραγματικότητα για εκατοντάδες εμβολιασμούς στην τιμή του ενός.
