Απαιτείται επείγουσα δράση για την αντιστροφή της υποβάθμισης των εδαφών

Η έκθεση για την κατάσταση των εδαφών στην Ευρώπη του 2024, η οποία παρουσιάστηκε στο φόρουμ ενδιαφερόμενων μερών του Παρατηρητηρίου Εδάφους της ΕΕ, αξιολογεί την κατάσταση της υποβάθμισης του εδάφους στην ΕΕ και σε άλλες χώρες του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας, της Τουρκίας και των Δυτικών Βαλκανίων. Η έκθεση δείχνει ανησυχητική κατάσταση και τάσεις, με την υποβάθμιση του εδάφους να επιδεινώνεται πολύ τα τελευταία χρόνια, και υπογραμμίζει την ανάγκη άμεσης δράσης για την αντιστροφή αυτής της τάσης.

Για παράδειγμα, η συνολική διάβρωση του εδάφους εκτιμάται ότι ανέρχεται σε 1 δισεκατομμύριο τόνους ετησίως σε ολόκληρη την ΕΕ. Επί του παρόντος, περίπου το 1/4 (24%) των εδαφών της ΕΕ επηρεάζονται από τη διάβρωση των υδάτων, κυρίως σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, με προβλέψεις για πιθανή αύξηση κατά 13-25% έως το 2050. Η μη βιώσιμη διάβρωση των υδάτων επηρεάζει περίπου το 1/3 (32%) της γεωργικής γης.

Η μηχανική ανάδευση του εδάφους, μια κοινή πρακτική στη γεωργία, μπορεί επίσης να προκαλέσει την υποβάθμιση του εδάφους. Αυτό το φαινόμενο, που ονομάζεται διάβρωση οργώματος, μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο στα καλλιεργούμενα χωράφια. Άλλες μορφές διάβρωσης περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την αιολική διάβρωση και τη συγκομιδή καλλιεργειών.

Οι ανισορροπίες στον τομέα των θρεπτικών ουσιών αυξάνονται επίσης: εκτιμάται πλέον ότι επηρεάζουν το 74% τη γεωργική γη. Αυτές οι αλλαγές στη σύνθεση του εδάφους μπορεί να έχουν αρνητικές συνέπειες. Για παράδειγμα, το πλεόνασμα αζώτου αυξάνεται και μπορεί να είναι επιβλαβές για την ανθρώπινη υγεία, τις καλλιέργειες, τα οικοσυστήματα και το κλίμα. Εν τω μεταξύ, ο οργανικός άνθρακας του εδάφους, ο οποίος είναι απαραίτητος για τη διατήρηση της υγείας του εδάφους, μειώνεται στις γεωργικές περιοχές. Εκτιμάται ότι 70 εκατομμύρια τόνοι αυτού του οργανικού άνθρακα χάθηκαν από τα ορυκτά εδάφη καλλιεργήσιμων εκτάσεων σε ολόκληρη την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο μεταξύ 2009 και 2018.

Η υποβάθμιση των τυρφώνων είναι επίσης ανησυχητική. Αυτοί οι υγρότοποι είναι βασικές καταβόθρες άνθρακα: απορροφούν τα αέρια του θερμοκηπίου από την ατμόσφαιρα και τα αποθηκεύουν, συμβάλλοντας στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Όταν υποβαθμίζονται, οι τυρφώνες μπορούν να απελευθερώσουν αυτά τα αέρια πίσω στην ατμόσφαιρα. Στην ΕΕ, η αποστράγγιση τυρφώνων ευθύνεται για το 5% περίπου των συνολικών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Το 50% των τυρφώνων στην ΕΕ εκτιμάται τώρα ότι έχουν υποβαθμιστεί, πολλοί από τους οποίους έχουν υποστεί ανεπανόρθωτες ζημιές.

Εκτός της ΕΕ, η κατάσταση είναι εξίσου δύσκολη – ιδιαίτερα στην Ουκρανία, όπου οι στρατιωτικές δραστηριότητες έχουν προκαλέσει σοβαρή καταστροφή του εδάφους. Πάνω από 10 εκατομμύρια από τα 60 εκατομμύρια εκτάρια γης της Ουκρανίας εκτιμάται ότι έχουν υποβαθμιστεί λόγω της εισβολής της Ρωσίας. Η ανάκαμψη από αυτή τη ζημιά θα μπορούσε να διαρκέσει δεκαετίες ή και αιώνες. Στην Türkiye, περίπου 1,5 εκατομμύρια εκτάρια γης έχουν προβλήματα αλατότητας, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν τόσο τη γεωργική παραγωγικότητα όσο και την υγεία του οικοσυστήματος. Τα Δυτικά Βαλκάνια έχουν αναφέρει πάνω από 100 αναγνωρισμένες μολυσμένες ή δυνητικά μολυσμένες τοποθεσίες λόγω εξορυκτικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων, αν και η πραγματική έκταση της ρύπανσης του εδάφους σε αυτές τις περιοχές παραμένει άγνωστη.

Η σημασία της παρακολούθησης του εδάφους και της νέας νομοθεσίας

Η έκθεση για την κατάσταση των εδαφών στην Ευρώπη είναι μια συνεργασία μεταξύ του Κοινού Κέντρου Ερευνών και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος. Καθορίζει την κλίμακα του προβλήματος που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρώπη, αλλά αποσκοπεί επίσης στην ενίσχυση και την ανάπτυξη ικανοτήτων μεταξύ της ερευνητικής κοινότητας του εδάφους, ενισχύοντας παράλληλα τη συμμετοχή των χρηστών του εδάφους και της κοινωνίας.

Το Παρατηρητήριο Εδάφους της ΕΕ (EUSO) έχει ήδη θέσει τα θεμέλια για καλύτερη παρακολούθηση του εδάφους, χρησιμοποιώντας προηγμένα εργαλεία για τη βελτίωση της ποιότητας των δεδομένων σχετικά με τη διάβρωση του εδάφους, τα επίπεδα οργανικού άνθρακα του εδάφους και τις ανισορροπίες θρεπτικών ουσιών. Μαζί με άλλες συνεργασίες και δίκτυα παρακολούθησης του εδάφους, η EUSO παρέχει επίσης σαφέστερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι γεωργικές πρακτικές και η κλιματική αλλαγή επηρεάζουν τα εδάφη της Ευρώπης.

Ο νόμος της ΕΕ για την παρακολούθηση του εδάφους έχει ως στόχο να διασφαλίσει ότι η υποβάθμιση του εδάφους αξιολογείται με μεγαλύτερη ακρίβεια με τη δημιουργία ενός πλαισίου παρακολούθησης, την προώθηση της βιώσιμης διαχείρισης του εδάφους και τον εντοπισμό δυνητικά μολυσμένων τοποθεσιών. Θα τυποποιήσει τη συλλογή δεδομένων σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, διασφαλίζοντας ότι οι γνώσεις που συλλέγονται από την EUSO και πρωτοβουλίες, όπως η έρευνα πλαισίου χρήσης γης/κάλυψης (LUCAS-Soil) εφαρμόζονται αποτελεσματικά.

Στο πλαίσιο της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ), η βιώσιμη χρήση των γεωργικών εδαφών υποστηρίζεται ήδη μέσω των στρατηγικών σχεδίων της ΚΓΠ σε όλα τα κράτη μέλη με συνδυασμό υποχρεωτικών και εθελοντικών μέτρων για τους γεωργούς. Για την περίοδο 2023-2027, το 47% της ευρωπαϊκής γεωργικής γης (σε σύγκριση με 15 % στο παρελθόν) θα λάβει στήριξη για δράσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση των εδαφών ή στην αποφυγή της υποβάθμισης του εδάφους, μεταξύ άλλων μέσω της διάβρωσης των υδάτων.

Η αποστολή της ΕΕ «Μια συμφωνία για το έδαφος για την Ευρώπη» είναι ένα μεγάλης κλίμακας εφαρμοσμένο πρόγραμμα χρηματοδότησης της Ε&Α που στηρίζει τη στρατηγική της ΕΕ για το έδαφος, τον επικείμενο νόμο για την παρακολούθηση του εδάφους και την ΚΓΠ. Η αποστολή χρηματοδοτεί δράσεις για την καθιέρωση εναρμονισμένης παρακολούθησης της υγείας του εδάφους στην ΕΕ· ανάπτυξη και προώθηση της υιοθέτησης βιώσιμων πρακτικών και τεχνολογιών διαχείρισης του εδάφους για την αποκατάσταση της υγείας του εδάφους· και να παρέχει συμβουλές και εκπαίδευση σχετικά με την υγεία του εδάφους σε διαχειριστές και πολίτες. Η αποστολή έχει επενδύσει μέχρι στιγμής 435 εκατομμύρια ευρώ και έχει δημιουργήσει το πρώτο από ένα δίκτυο 100 ζωντανών εργαστηρίων, με περισσότερα από 1000 κέντρα δοκιμών σε ευρύ φάσμα τομέων χρήσης γης (γεωργία, δασοκομία, βιομηχανία, πολεοδομικός και περιφερειακός σχεδιασμός) σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η αποστολή περιλαμβάνει επί του παρόντος 50 έργα, τα οποία συμβάλλουν στην αύξηση και τη βελτίωση των γνώσεων σχετικά με την κατάσταση των εδαφών στην ΕΕ.

Προστασία των εδαφών μας: Κοινή ευθύνη

Η αντιμετώπιση της υποβάθμισης του εδάφους είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη των περιβαλλοντικών, γεωργικών και κλιματικών στόχων της ΕΕ. Οι αριθμοί είναι σαφείς: η υποβάθμιση του εδάφους έχει επιδεινωθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία, αλλά με συλλογική δράση, ενισχυμένη παρακολούθηση και νομοθετική στήριξη, η ΕΕ μπορεί να αποκαταστήσει αυτόν τον ζωτικό πόρο και να εξασφαλίσει ένα βιώσιμο μέλλον για τις επόμενες γενιές.

Ιστορικό

Το φόρουμ ενδιαφερόμενων μερών της EUSO χρησιμεύει ως πλατφόρμα για την επίσημη παρουσίαση της έκθεσης του 2024, συγκεντρώνοντας εμπειρογνώμονες, υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και ενδιαφερόμενα μέρη από όλη την Ευρώπη. Οι συζητήσεις επικεντρώνονται σε μελλοντικές στρατηγικές για την αντιστροφή των τάσεων υποβάθμισης του εδάφους, με ιδιαίτερη προσοχή στην επικείμενη νομοθεσία για το έδαφος και στον τρόπο με τον οποίο διευκολύνει πιο ολοκληρωμένες προσπάθειες αποκατάστασης σε ολόκληρη την ήπειρο. Με τη στρατηγική της ΕΕ για το έδαφος, την αποστολή της ΕΕ για το έδαφος και τον νόμο για την παρακολούθηση του εδάφους στον ορίζοντα, η ΕΕ τοποθετείται για την εφαρμογή συντονισμένων δράσεων που θα μπορούσαν να βελτιώσουν δραματικά την υγεία του εδάφους τα επόμενα χρόνια.

Πηγή: Etheas.gr