Απογραφή: Ευτράπελα, αρνητές, θεωρίες συνωμοσίας και ερωτηματικά για τις «κενές κατοικίες»

Αρκετά ευτράπελα, λογικά άλματα, θεωρίες συνωμοσίας, ξενοφοβικές αντιδράσεις και αντιευρωπαϊκές κορώνες «συνάντησαν» ανάμεσα στα πολλά άλλα, οι απογραφείς ανά την Ελλάδα, στην προσπάθειά τους να συλλέξουν τα στατιστικά δεδομένα για τις ανάγκες της Απογραφής του 2021, στην πρώτη, δηλαδή, οριζόντια καταγραφή ανθρώπινων και υλικών πόρων, μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα.

Καταλύτης η πανδημία

Τροχοπέδη στην εμπρόθεσμη ολοκλήρωση της διαδικασίας της Απογραφής, η οποία πραγματοποιείται από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΛΣΤΑΤ) με βάση το εθνικό και ενωσιακό δίκαιο, αποτέλεσε αναμφίβολα η πανδημία του κορωνοϊού, ανατρέποντας άρδην τα δεδομένα για τις κοινωνικές επαφές, αλλά και εντείνοντας τους φόβους αρκετών πολιτών, ως προς τη δια ζώσης επικοινωνία τους με τους απογραφείς. Μάλιστα, ενώ ο αρχικός σχεδιασμός της ΕΛΣΤΑΤ προέβλεπε την εκτέλεση του έργου της Απογραφής με τον παραδοσιακό τρόπο, δηλαδή εκ του σύνεγγυς με ενεργούς 60.000 απογραφείς και 12.500 τομεάρχες σε όλη τη χώρα, ο κορωνοϊός, ωστόσο, επέβαλε τον πλήρη επανασχεδιασμό της διαδικασίας.

Αποτέλεσμα αυτού ήταν να επιλεγεί ένα υβριδικό σχήμα, παρέχοντας στους πολίτες τη δυνατότητα ηλεκτρονικής, τηλεφωνικής ή δια ζώσης επαφής, κομίζοντας δηλαδή νέα ήθη ακόμη και για τους ιθύνοντες της ΕΛΣΤΑΤ. Και αυτό γιατί, η συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία της ηλεκτρονικής απογραφής υπήρξε συντριπτική, σε σημείο που η Απογραφή του 2021 να θεωρείται η πρώτη ψηφιακή Απογραφή για την Ελλάδα.

«Η πλειονότητα των κατοίκων της Χώρας αυτοαπογράφηκε, γεγονός το οποίο μας επιτρέπει να θεωρούμε την φετινή Απογραφή: μία «ψηφιακή Απογραφή», εξηγούν πηγές προσκείμενες στην ΕΛΣΤΑΤ, ενώ συμπληρώνουν πως «τα πρόσωπα που διαβιούν σε αστικές και ημιαστικές περιοχές συμμετείχαν πολύ πιο ενεργά και από τις πρώτες κιόλας ημέρες στην ηλεκτρονική αυτοαπογραφή, ενώ οι ορεινές και νησιωτικές περιοχές εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά αυτοαπογραφής». Ακόμη πιο ενδιαφέρον για τους συμμετέχοντες στο εγχείρημα συνιστά το γεγονός ότι στις ψηφιακές υπηρεσίες κατέφυγαν μαζικά και άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και χωρίς ιδιαίτερες ψηφιακές δεξιότητες, επιλογή που ερμηνεύεται τόσο ως μέσο προστασίας από τον κορωνοϊό, όσο και ασφαλέστερος τρόπος διαφύλαξης της εμπιστευτικότητας των προσωπικών δεδομένων των πολιτών.

Πάντως, η ηλεκτρονική καταχώριση των στοιχείων των κατοίκων όλης της χώρας επιτρέπει, μεταξύ άλλων, την ταχύτερη επεξεργασία τους. Έτσι, τα πρώτα προσωρινά αποτελέσματα με την εκτίμηση του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας θα είναι διαθέσιμα μόλις λίγους μήνες μετά τη συλλογή των στοιχείων, πιθανότατα τον Μάιο του 2022.

Ειδικοί απογραφείς

Στην τελική ευθεία της διαδικασίας, ενσωματώθηκαν από τους επιστήμονες της ΕΛΣΤΑΤ και τα δεδομένα της Απογραφής, όσων διαβιούν σε «συλλογικά καταλύματα».

Για την ξεχωριστή αυτή κατηγορία πολιτών επιστρατεύθηκαν ειδικοί απογραφείς, οι οποίοι προσέγγισαν με εξειδικευμένο τρόπο τις συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες, δηλαδή όσους διαβιούν σε: καταυλισμούς, στρατόπεδα, μοναστήρια, δομές φιλοξενίας μεταναστών/προσφύγων και ασυνόδευτων ανηλίκων, Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης μεταναστών/προσφύγων, μονάδες φιλοξενίας ηλικιωμένων, κλινικές χρόνιων νοσημάτων, δομές φιλοξενίας αστέγων, καθώς στόχος της ΕΛΣΤΑΤ αποτελεί, κατά πληροφορίες, να απογραφούν όλοι, αφού «όλοι μετράμε».

Ο στόχος, ωστόσο, μιας καθολικής Απογραφής (διαδικασίας που παραμένει υποχρεωτική για όλους τους πολίτες) δεν αποδείχθηκε εύκολη υπόθεση ούτε στις αρχές του 21ου αιώνα, εξαιτίας της γεωγραφίας, αλλά και ενίοτε της νοοτροπίας. Για παράδειγμα, στο νησιωτικό ανάγλυφο οφείλεται η έλλειψη σε Απογραφείς σε ορισμένα νησιά των Κυκλάδων, αλλά και η απροθυμία των ντόπιων κατοίκων, σε κάποιες περιπτώσεις, να εργαστούν για τους σκοπούς της Απογραφής, με τη διαδικασία να παρουσιάζει εμφανή δυστοκία στις περιοχές αυτές, στις οποίες έχει δοθεί έμφαση στην τρέχουσα και καταληκτική φάση.

Τα παράδοξα του 2021

Μολονότι η επεξεργασία των δεδομένων της Απογραφής του 2021 δεν έχει ακόμα εκκινήσει, καθώς εξελίσσεται η συλλογή του υλικού, έχουν όμως αρχίσει ήδη να διαμορφώνονται κάποιες γενικές τάσεις, οι οποίες αποκλίνουν εντυπωσιακά από τα ευρήματα των παλιότερων ετών.

Ανάμεσα στα παράδοξα της φετινής Απογραφής εντάσσεται, κατά πληροφορίες, ένας σημαντικός αριθμός κενών κατοικιών, πολύ μεγαλύτερος από την αρχική εκτίμηση της ΕΛΣΤΑΤ, οι οποίες εντοπίστηκαν σε συγκεκριμένους νομούς της χώρας. Ειδικότερα, οι περισσότερες «κενές κατοικίες» εντοπίζονται στη Βόρεια Ελλάδα, δηλαδή στους νομούς Έβρου, Σερρών, Πέλλας, Κιλκίς, Γρεβενών, Φλώρινας και Χαλκιδικής, όπως και στους νομούς Φθιώτιδας, Μεσσηνίας, Βοιωτίας, Αιτωλοακαρνανίας, Ηλείας και Λακωνίας.
Το αναπάντεχο, αυτό, εύρημα χρήζει ήδη ενδελεχούς επεξεργασίας από την ΕΛΣΤΑΤ, καθώς σε αυτή τη φάση εξετάζεται αν πρόκειται όντως για κενές κατοικίες ή αν οι ένοικοί τους επέλεξαν να απογραφούν αλλού.

Επίσης, αναμένεται να διερευνηθεί αν ο μεγάλος αριθμός κενών κατοικιών σχετίζεται με ειδικές και διαφορετικές παραμέτρους, όπως για παράδειγμα η εποχικότητα (αν δηλαδή πρόκειται για εξοχικές ή δευτερεύουσες κατοικίες), η εσωτερική μετανάστευση ή μετακίνηση σε άλλες χώρες λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η μερική αποβιομηχάνιση κάποιων περιοχών και άλλες πιθανές αιτίες.

«Αρνητές» και απαντήσεις

Την ίδια ώρα, εκτός από την κοινωνική αποστασιοποίηση, η νέα «κανονικότητα» την περίοδο της πανδημίας έθρεψε και ισχυρές αντιστάσεις απέναντι σε μαζικές διαδικασίες συλλογής δεδομένων, όπως η Απογραφή του 2021, αιτιάσεις με τις οποίες ήρθαν αντιμέτωποι οι κατά τόπους απογραφείς σε όλη τη χώρα.

Αν και η διαδικασία της Απογραφής μετρά τουλάχιστον δύο αιώνες επί ελληνικού εδάφους, δεν έλειψαν, ωστόσο, και τα περιστατικά «αρνητών», αν και μεμονωμένα σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού, που έκλεισαν ερμητικά τις πόρτες τους στους απογραφείς. Επικαλούμενοι εικασίες που πηγάζουν από θεωρίες συνωμοσίας, αλλά και ακραίες απόψεις, οι «αρνητές» είτε αρνούνταν κατηγορηματικά οποιαδήποτε συμμετοχή στη διαδικασία, είτε έθεταν στους απογραφείς ανορθολογικά ερωτήματα, κυρίως αναφορικά με τους σκοπούς και τα είδη των δεδομένων, που συλλέγουν.

Στις περιπτώσεις εκείνες που οι απογραφείς της ΕΛΣΤΑΤ γνώρισαν την πλήρη άρνηση από πλευράς των πολιτών, επανήλθαν δεύτερη και τρίτη φορά, είτε οι ίδιοι, είτε άλλα όργανα της Απογραφής, «καθώς οι προσπάθειες είναι πολλαπλές» και «δεν εγκαταλείπονται», μέχρις ότου δημιουργηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης με τους πολίτες που αντιδρούν. Στην πράξη, πηγές με γνώση της διαδικασίας, επισημαίνουν πως το «κύμα άρνησης» ήταν πολύ μικρότερο και λιγότερο «ορμητικό» από την κινητικότητα που καταγράφηκε στα social media, κυρίως γιατί οι Απογραφείς ήταν «καλά διαβασμένοι», δηλαδή έτοιμοι να απαντήσουν και στις πιο ανεδαφικές ερωτήσεις επί της διαδικασίας.

Δεν είναι αμελητέος ο αριθμός των απογραφέων που ρωτήθηκαν επίμονα «γιατί να σας πω πόσα παιδιά έχω; Θα μου τα πάρετε;», με την ΕΛΣΤΑΤ να απαντά… πως «σε καμία περίπτωση δεν προβαίνει σε / σχετίζεται με τέτοιες ενέργειες». Με ψυχραιμία αντιμετώπισαν οι απογραφείς και επιμέρους ενστάσεις, όπως «δεν σας λέω πόσα δωμάτια έχει το σπίτι μου γιατί θα μου φέρετε μετανάστες να μείνουν μαζί μου» ή «κάνετε την Απογραφή μόνο και μόνο για να ξέρετε ποιοι είμαστε εμβολιασμένοι κατά του COVID-19 και ποιοι όχι», σε έναν παραληρηματικό συνδυασμό δηλαδή συνωμοσιολογικών σεναρίων και ξενοφοβικών απόψεων, με όχημα τη διαδικασία καταγραφής του γενικού πληθυσμού και των κτιρίων.

Ακόμα, οι απογραφείς της ΕΛΣΤΑΤ χρειάστηκε να επαναλάβουν πολλές φορές ότι «τα δεδομένα που συλλέγει η ΕΛΣΤΑΤ δεν διαβιβάζονται σε καμία άλλη δημόσια Υπηρεσία ή ιδιωτική εταιρεία ή στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή σε χώρες εκτός ΕΕ ή σε διεθνείς Οργανισμούς», έχοντας προηγουμένως ακούσει να επαναλαμβάνεται κατ’ εκξακολούθηση η φράση, «δεν σας δίνω τα δεδομένα μου γιατί θα τα δώσετε στην εφορία, την πολεοδομία, τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και αλλού», χωρίς από τη λίστα των πολιτών να εξαιρείται και η τρόικα.
Άβυσσος… ο άνθρωπος

Ηλεκτρονικά, τηλεφωνικά ή διά ζώσης, κοινή συνισταμένη στο τέλος της απογραφικής διαδικασίας αποτελεί ο ανθρώπινος παράγοντας, φέρνοντας στην επιφάνεια τις ιδιαιτερότητες, αλλά και τις τρέχουσες προκλήσεις για τη σύγχρονη Ελλάδα.
Με δεδομένο ότι ο πληθυσμός μιας χώρας αποτελείται από πρόσωπα με διαφορετικό μορφωτικό και βιοτικό επίπεδο, διαφορετικές αντιλήψεις, συμπεριφορές και στάσεις ζωής «και ασφαλώς είναι αναμενόμενο ότι οι απογραφείς κατά την εργασία τους θα αντιμετωπίσουν και διαφορετικές συμπεριφορές και διαθέσεις απέναντι στη διαδικασία της Απογραφής» αναγνωρίζουν κύκλοι προσκείμενοι στην Απογραφή, προσθέτοντας ότι «όπως και για το σύνολο το πληθυσμού, έτσι και μεταξύ των 60.000 Απογραφέων παρατηρήθηκαν όλες οι συμπεριφορές».

Παρά τα άρτια τεχνολογικά μέσα, αλλά και την υψηλή τεχνογνωσία ετών, «ο συντονισμός ενός έργου τέτοιας εμβέλειας και δυναμικής, όσο καλή προετοιμασία και να έχει γίνει, ασφαλώς καλείται να αντιμετωπίσει μία σειρά από απρόβλεπτους και αστάθμητους παράγοντες, όπως η εξέλιξη της πανδημίας της νόσου του κορωνοϊού COVID-19», παρατηρούν οι ίδιοι κύκλοι, όταν μάλιστα επιμέρους ενστάσεις ή αμφιβολίες επί της διαδικασίας «στοιχειώνουν» την Απογραφή στην Ελλάδα ήδη από τον 19ο αιώνα.

«Τι θα τα κάνετε τα δεδομένα;»

Άλλωστε, «ένα ποσοστό ατόμων που εμφανίζεται πιο επιφυλακτικό, υπήρχε πάντα, από την πρώτη κιόλας Απογραφή του Νεοελληνικού κράτους το 1828» υπογραμμίζουν με νόημα, σταχυολογώντας ως το πλέον διαχρονικό το ερώτημα «τι θα τα κάνετε τα δεδομένα;», το οποίο επανέρχεται, για παράδειγμα, σε όλα τα απογραφικά δελτία του 1940, την περίοδο της γερμανικής Κατοχής.

Πηγή: Protothema.gr - Φωτογραφίες: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ/ EUROKINISSI