Μια επιτελική σύνοψη του δεύτερου μέρους της έρευνας, με τη στρατηγική και τις προτάσεις πολιτικής για την ανασυγκρότηση της Ηλείας
Συνολικά, η Ηλεία διαθέτει ένα πλήθος μνημείων του πολιτισμού και της φύσης, που όμως, παρά το ειδικό βάρος του πολιτιστικού της κεφαλαίου, παραμένει μία περιοχή με σημαντική αναπτυξιακή υστέρηση 69% σε σχέση με το μέσο όρο του ΑΕΠ της χώρας. Η υστέρηση αυτή δημιουργήθηκε διαχρονικά και σε βάθος δεκαετιών και αποτελεί συνδυασμό αδυναμιών του παραγωγικού συστήματος και συσσωρευμένων ελλείψεων σε υποδομές, μηχανισμούς υποστήριξης, θεσμικές ρυθμίσεις, ανθρώπινους πόρους και επενδύσεις.
Το πρώτο μέρος της μελέτης αυτής έχει ήδη δημοσιευθεί και αποτυπώνει τα βασικά χαρακτηριστικά και όλα τα παρά πάνω προβλήματα της Ηλείας και αξιολογεί τα ισχυρά της πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες της καθώς και τις ευκαιρίες και απειλές για την επίτευξη του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης.
Στο δεύτερο μέρος αξιοποιούνται τα ευρήματα αυτού του πρώτου μέρους της ανάλυσης και προτείνεται μία σφαιρική στρατηγική και ένα σύνολο έργων, πολιτικών και αντίστοιχων δράσεων σε βάθος δεκαετίας για τη βιώσιμη και ισόρροπη ανάπτυξη της Ηλείας. Επίσης παρουσιάζεται ο προϋπολογισμός υλοποίησης ανά έργο, δράση και χρονική περίοδο καθώς και το σύστημα Διακυβέρνησης που απαιτείται για την επιτυχή εφαρμογή του. Το Β’ Μέρος θα αναρτηθεί και αυτό στο dianeosis.org μετά την τεχνική του επεξεργασία. Σήμερα παρουσιάζουμε την επιτελική του σύνοψη.
Κατά την εκπόνηση του προγράμματος δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη διαβούλευση και την συμμετοχή μεγάλου αριθμού φορέων και πολιτών με ιδέες και προτάσεις, ώστε αυτό να ενσωματώνει την τοπική γνώση και εμπειρία. Η μελέτη έχει εκπονηθεί από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας υπό τον συντονισμό του καθηγητή κ. Γιώργου Πετράκου.
Επιτελική σύνοψη Β’ μέρους μελέτης
Όραμα
Αξιοποίηση του ιστορικού και πολιτιστικού πλούτου και του οικουμενικού χαρακτήρα της Αρχαίας Ολυμπίας και της Ηλείας και ανάδειξη του σε ένα ελκυστικό παγκόσμιο προορισμό πολλαπλών μορφών τουρισμού και διαμονής, συνδεδεμένων με ένα σύγχρονο και εξωστρεφές παραγωγικό σύστημα το οποίο προσφέρει κοινωνική ευημερία και ανάπτυξη για όλους τους κατοίκους, με σεβασμό προς τη φύση και σε αρμονία με το περιβάλλον.
Στρατηγική ανάπτυξης
Η αναπτυξιακή στρατηγική επιδιώκει την αξιοποίηση της παγκοσμίου εμβέλειας πολιτιστικής ταυτότητας της περιοχής ως καταλύτη για την δημιουργία ενός νέου βιώσιμου μοντέλου ανάπτυξης, το οποίο θα συνδυάζει την τουριστική ανάπτυξη με την δημιουργία τοπικών αλυσίδων αξίας στην αγροδιατροφή και την εξωστρέφεια του παραγωγικού συστήματος, την προστασία και αξιοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος, την ενίσχυση της πολιτιστικής δημιουργίας, την αναβάθμιση του οικιστικού πλέγματος, την ολοκλήρωση των απαραίτητων υποδομών και την προσέλκυση διεθνών πολιτιστικών και αθλητικών δρώμενων.
Στόχοι
Παρακάτω παραθέτουμε τους επτά στόχους-πυλώνες επί των οποίων δομείται η φιλοσοφία και οι δραστηριότητες του προγράμματος:
1. Ανάδειξη της Αρχαίας Ολυμπίας και της Ηλείας σε ένα παγκόσμιο προορισμό τουρισμού που συνδέει τα μνημεία του πολιτισμού και της φύσης με τα εθνικά και διεθνή πολιτιστικά δίκτυα και την πολιτιστική οικονομία.
2. Εκσυγχρονισμός και εξωστρέφεια του παραγωγικού συστήματος και σύνδεση του τουρισμού με τον πολιτισμό, την γεωργία και την μεταποίηση
3. Βελτίωση και αναβάθμιση της προσβασιμότητας και των υποδομών
4. Αξιοποίηση και προστασία του περιβάλλοντος
5. Βελτίωση του χωρικού πλαισίου οργάνωσης των κοινωνικών και παραγωγικών δραστηριοτήτων
6. Ενίσχυση της ποιότητας και της συνοχής του ανθρώπινου δυναμικού
7. Ενίσχυση του συστήματος διακυβέρνησης για την υλοποίηση του προγράμματος ανασυγκρότησης
Για κάθε ένα από τους παρα πάνω πυλώνες, προβλέπονται επί μέρους στόχοι και δράσεις , που περιληπτικά αναφέρονται παρακάτω. Αναλυτική παρουσίαση υπάρχει στη μελέτη.
ΣΤΟΧΟΣ 1: Ανάπτυξη της Αρχαίας Ολυμπίας και Ηλείας
Α) Αρχαία Ολυμπία
Το ειδικό βάρος και η παγκόσμια εμβέλεια των μνημείων και του μηνύματος το οποίο εκπέμπουν, καθιστούν την Αρχαία Ολυμπία ειδική περίπτωση εθνικής σημασίας και προτεραιότητας. Συνεπώς, οι αναπτυξιακές προτεραιότητες της περιοχής δεν μπορεί παρά να αποτελούν εθνικές προτεραιότητες. Στο πλαίσιο αυτό προτείνονται τα εξής έργα και δράσεις:
1. Δημιουργία Πολυχώρου Πολιτισμού, Παιδείας και Αθλητισμού. Η Αρχαία Ολυμπία δε διαθέτει κανένα αξιόλογο χώρο εκδηλώσεων που θα της επέτρεπε να αναπτύξει δραστηριότητες στον τομέα του πολιτισμού και της εκπαίδευσης. Υπάρχουν στην περιοχή δύο εγκαταλειμμένα ξενοδοχεία, το "Ξένιος Ζευς" και το "Απόλλων", τα οποία αποτελούν μέρος της πολιτιστικής της ταυτότητας και θα πρέπει να διασωθούν, να αποκατασταθούν και να αναδειχθούν σε πολύ-χώρους πολιτισμού και διεθνούς εκπαίδευσης.
2. Η Δημιουργία Πολυδύναμου Αθλητικού Κέντρου. Η δημιουργία αθλητικών εγκαταστάσεων ενταγμένων στην κλίμακα, την αισθητική και το συμβολισμό της περιοχής, σε χώρο που διαθέτει ο Δήμος, θα συμβάλει στην αξιοποίηση του ισχυρού brand name της περιοχής και θα επιτρέπει τη διοργάνωση ειδικών αθλητικών εκδηλώσεων (κάποιων ενδεχομένως σε συνεργασία με τη ΔΟΕ) σε ετήσια βάση, οι οποίες θα αναβιώσουν και θα αξιοποιήσουν το βασικό χαρακτηριστικό της περιοχής, διευρύνοντας το τουριστικό της προϊόν.
3. Δημιουργία Λεωφόρου Ολυμπιονικών (κατ’ αντιστοιχία του Hall of Fame) στο πλαίσιο ενός Παγκόσμιου Πάρκου Ολυμπιονικών. Η δημιουργία του Παγκόσμιου Πάρκου Ολυμπιονικών αποσκοπεί στη δημιουργία ενός χώρου όπου θα υποδέχεται τους Ολυμπιονίκες και τις αποστολές τους συνεορτάζοντας τα επινίκια.
4. Δημιουργία ενός βωμού εντός (κατά προτίμηση) ή εκτός του αρχαιολογικού χώρου, όπου θα καίει άσβεστος η Ολυμπιακή Φλόγα.
5. Δημιουργία ενός διαδραστικού ψηφιακού open mall εγκατεστημένου στην Αρχαία Ολυμπία, όπου ο επισκέπτης θα μπορεί σε συνθήκες augmented και virtual reality να περιηγηθεί στους χώρους της Αρχαίας Ολυμπίας σε τρισδιάστατη απεικόνιση, να μπει στους Ναούς, στο στάδιο, στην αγορά, ή να συμμετέχει στους αγώνες.
6. Διεξαγωγή ενός νέου θεσμού του Διεθνούς Φεστιβάλ της Αρχαίας Ολυμπίας σε θέματα που προάγουν την ιστορική κληρονομιά και το αθλητικό ιδεώδες και συμβάλουν στη διατήρηση αλλά και την αναζωογόνηση και προβολή του τοπικού πολιτισμού της περιοχής.
7. Προσέλκυση αθλητικών, πολιτιστικών, εκπαιδευτικών και άλλων δραστηριοτήτων όπως:
• H σύσταση μεταπτυχιακών, κυρίως, προγραμμάτων σπουδών στα επιστημονικά πεδία του Πολιτισμού, του Αθλητισμού, της Αρχαιολογίας, της Φιλοσοφίας, και των Διεθνών Σπουδών.
• Η διοργάνωση ετήσιων ή τετραετών (παράλληλα με τους Ολυμπιακούς Αγώνες) αθλητικών εκδηλώσεων εθνικής και διεθνούς κλίμακας σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού, τις Αθλητικές Ομοσπονδίες και τη ΔΟΕ.
• Ο σχεδιασμός και η διοργάνωση εκδηλώσεων πολιτιστικού περιεχομένου εθνικής και διεθνούς κλίμακας, όπως η "Ολυμπιάδα Ποίησης".
• Η διοργάνωση του Olympia Summit (κατ’ αντιστοιχία με το Davos Summit) κάθε χρόνο στην Αρχαία Ολυμπία ως ένα βήμα διεθνούς διαλόγου για τα ζητήματα της ειρήνης.
• Η λειτουργία ινστιτούτου επιμόρφωσης διοικητικών αθλητικών στελεχών με έδρα την Αρχαία Ολυμπία.
8. Διοργάνωση Ολυμπιάδας Τεχνών. Η Ολυμπιάδα Τεχνών προτείνεται ως κορυφαία διοργάνωση πνευματικού και καλλιτεχνικού χαρακτήρα, με ευρύτατη διεθνή απήχηση, καθώς θα δύναται να συμμετέχουν σ’ αυτήν βραβευμένοι ποιητές και λογοτέχνες, ακαδημαϊκοί που έχουν κατακτήσει τη λογοτεχνική και επιστημονική αναγνώριση, αλλά και νέοι ποιητές, καλλιτέχνες και ερευνητές από όλο τον κόσμο.
9. Διεθνοποίηση του φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για παιδιά και νέους Προτείνεται να αποκτήσει διεθνή ταυτότητα και το πρόγραμμά του να περιλαμβάνει συμμετέχοντες και εκτός του εθνικού χώρου, αποκτώντας έτσι μεγαλύτερο κύρος και εύρος. Η Διοικούσα Επιτροπή του φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας σε συνεργασία με τον Δήμο Πύργου και τον Δήμο Αρχαίας Ολυμπίας θα πρέπει να καταρτίσει ένα σχέδιο δράσης για την προώθηση της διεθνοποίησής του. Επιπλέον, προτείνεται η σύνδεσή του με άλλα φεστιβάλ, όπως αυτό των Αθηνών, καθώς διευρύνει με αυτόν τον τρόπο τις προοπτικές του.
10. Προστασία Αρχαιολογικών Χώρων από φυσικές καταστροφές.
Οι δράσεις αφορούν στην προμήθεια μηχανισμών ανίχνευσης πυρκαγιάς και αυτόματης κατάσβεσής της. Επιπλέον, οι αρχαιολογικοί χώροι πρέπει να συνδεθούν με τα συστήματα έγκαιρης πρόγνωσης πλημμύρας που αναπτύσσονται ή θα αναπτυχθούν στην περιοχή.
11. Ενίσχυση προσβασιμότητας και μεταφορικών υποδομών
Προϋπόθεση για την ανάδειξη και αξιοποίηση του πολιτιστικού πλούτου της Αρχαίας Ολυμπίας και της οργάνωσης των παραπάνω εκδηλώσεων είναι η ολοκλήρωση και ποιοτική αναβάθμιση των οδικών και σιδηροδρομικών υποδομών που τη συνδέουν με το εθνικό δίκτυο, τον λιμένα του Κατάκολου και τους άλλους τουριστικούς προορισμούς και τις πρωτεύουσες των άλλων νομών της Πελοποννήσου. Για τους βασικούς οδικούς και σιδηροδρομικούς άξονες που συνδέουν την Ηλεία με το εθνικό και διαπεριφερειακό σύστημα γίνεται εκτενέστερη αναφορά στο κεφάλαιο των υποδομών. Στο πλαίσιο αυτών των έργων, έχει ιδιαίτερη σημασία για την Αρχαία Ολυμπία:
• Η αναβάθμιση της οδικής σύνδεσης με τον αυτοκινητόδρομο Πάτρα – Πύργος – Καλαμάτα
• Η αναβάθμιση του οδικού άξονα Αρχαία Ολυμπία – Βυτίνα – Τρίπολη
• Η αναβάθμιση της σύνδεσης Αρχαία Ολυμπία – Ανδρίτσαινα – Ναός του Επικούριου Απόλλωνα και
• Η σύνδεση της Αρχαίας Ολυμπίας με το θαλάσσιο μέτωπο στο ύψος του Καϊάφα
Για κάποια από αυτά τα έργα εκπονούνται ήδη μελέτες, ή έχουν γίνει προπαρασκευαστικές ενέργειες.
12. Ενίσχυση των αστικών υποδομών και βελτίωση ποιότητας αστικού περιβάλλοντος
• Η διαμόρφωση της εισόδου της Αρχαίας Ολυμπίας με τρόπο που να σηματοδοτεί ότι ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς
• Η αστική ανάπλαση και αισθητική αναβάθμιση του οικιστικού πλέγματος της Αρχαίας Ολυμπίας, δίκτυα κοινής ωφελείας και συστήματα έξυπνης πόλης
• Ολοκλήρωση και επέκταση σχεδίου πόλης και οικισμού Δρούβα.
• Διεθνής διαγωνισμός για ανάδειξη του Ολυμπιακού Τοπίου
• Αρχιτεκτονική αναβάθμιση προσόψεων αγοράς
Β. Ανάδειξη πολιτιστικής κληρονομιάς και αξιοποίηση των μνημείων και του πολιτιστικού κεφαλαίου της περιοχής : Αρχαία Ολυμπία – Αρχαία Ήλις – Επικούρειος Απόλλων
Καθίσταται αναγκαίος ο σχεδιασμός και προγραμματισμός ενός ολοκληρωμένου δικτύου πολιτιστικών διαδρομών που θα ενώνει όλες τις περιοχές πολιτιστικού ενδιαφέροντος με κέντρο την Αρχαία Ολυμπία, ικανό να αναδείξει το σύνολο και τον πλούτο της πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και την διαφορετικότητα και την ποικιλία που τη διέπει.
Στο πλαίσιο αυτό είναι σημαντικό να προωθηθούν τα παρακάτω έργα:
1. Αποκατάσταση του Ναού του Επικούριου Απόλλωνα
Ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα αποτελεί ένα μνημείο παγκόσμιου κύρους αποτελώντας το πρώτο ελληνικό μνημείο που συμπεριελήφθη στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Ωστόσο χρειάζεται αποκατάσταση καθώς καλύπτεται εδώ και δεκαετίες από ένα υλικό το οποίο περιορίζει την ορατότητα, την πρόσβαση και εν τέλει την επισκεψιμότητά του.
2. Επέκταση των ανασκαφών στην Αρχαία Ήλιδα
Απαιτείται επέκταση των ανασκαφών σε ικανό εύρος, ώστε να αναδειχθεί η Αρχαία πόλη και να αναζητηθούν και άλλα σημαντικά μνημεία ή κτίρια. Επίσης εκσυγχρονισμός του μουσείου και να καταρτισθεί ολιστικό πρόγραμμα προβολής της.
3. Διαμόρφωση και αξιοποίηση του μονοπατιού εκεχειρίας
Προτείνεται η καταγραφή των αναγκών ολοκλήρωσης της προσπάθειας αυτής σε συνεργασία με τη Συμπολιτεία Ολυμπίας και η ολοκλήρωση του έργου από συμπληρωματικούς πόρους, ώστε να μπορεί να αξιοποιηθεί η διαδρομή για τη διοργάνωση εκδηλώσεων που θα αναδείξουν τον ιστορικό της ρόλο (διεθνής πορεία εκεχειρίας, αγώνες αντοχής, μουσικές εκδηλώσεις, αγώνες mountain bikes, κλπ.).
4. Εφαρμογή, σύγχρονων ψηφιακών τρόπων προβολής των πολιτιστικών μνημείων όπως:
• Δημιουργία χώρων τρισδιάστατης ψηφιακής αναπαράστασης για επιτόπιους επισκέπτες αρχαιολογικών χώρων και μουσείων
• Παροχή ψηφιακών πληροφοριών στους επιτόπιους επισκέπτες μουσείων μέσω των Bluetooth Beacons συσκευών
• Προβολή πολιτιστικών χώρων, διαδρομών και πολιτιστικών δράσεων σε ενιαία πλατφόρμα και εφαρμογές
5. Αξιοποίηση του κάστρου Χλεμούτσι
Το κάστρο Χλεμούτσι χρήζει μεγαλύτερης αξιοποίησης και καλύτερης προβολής. Χρειάζεται να ενταχθεί σε ένα πρόγραμμα δράσεων διαμόρφωσής του, ώστε στη συνέχεια να ενταχθεί στο ολοκληρωμένο σχέδιο πολιτιστικών διαδρομών και να προβληθεί ανάλογα με τα υπόλοιπα πολιτιστικά προϊόντα.
6. Αξιοποίηση αδρανών ιστορικών κελυφών
Προτείνεται η αξιοποίηση κτιρίων που δεν χρησιμοποιούνται (πχ νεοκλασικά εγκαταλελειμμένα κτίρια) με σκοπό την επανάχρηση, αλλά και τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι Δήμοι σε συνεργασία με το Τεχνικό Επιμελητήριο μπορούν να καταγράψουν τα κτίρια με μια σχετική μελέτη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων κτηρίων είναι στον Πύργο, το Θέατρο ΑΠΟΛΛΩΝ και η Δημοτική αγορά, έργα του Γερμανού αρχιτέκτονα Έρνεστ Τσίλλερ. Έργο του ίδιου είναι επίσης ο Ναός του Αγίου Αθανασίου.
7. Κατασκευή Λαογραφικού Μουσείου Μαύρης Σταφίδας στον Πύργο
Η κατασκευή του Λαογραφικού Μουσείου Μαύρης Σταφίδας θα αποτυπώσει και θα διασώσει στοιχεία και κειμήλια από ένα σημαντικό κεφάλαιο της νεότερης ιστορίας και της αρχικής παραγωγικής συγκρότησης της περιοχής. Το Μουσεία θα συμβάλει στην ανάδειξη μιας σημαντικής και μοναδικής πλευράς της πολιτιστικής ταυτότητας της Ηλείας.
ΣΤΟΧΟΣ 2: Ενίσχυση της ποιότητας, του εκσυγχρονισμού και της εξωστρέφειας του παραγωγικού συστήματος
A) Ο Πρωτογενής τομέας έχει μεγάλη σημασία για την Ηλεία καθώς συμμετέχει στην διαμόρφωση του ΑΕΠ κατά 23,5% (2019), ένα μέγεθος που είναι το μεγαλύτερο στην χώρα και υπερ-πενταπλάσιο από τον εθνικό μέσο όρο.
Τα προβλήματα που έχει ο πρωτογενής τομέας σχετίζονται με την αδυναμία εκσυγχρονισμού μέρους των καλλιεργειών, η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού και η έλλειψη νέων που θα ασχοληθούν με τον τομέα, η χαμηλή μεταποίηση των προϊόντων, το μικρό μέγεθος των εκμεταλλεύσεων, η χαμηλή ανανέωση του καλλιεργητικού εξοπλισμού, και η έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού που θα ασχοληθεί με τις σχετικές εργασίες. Οι αναπτυξιακές προτάσεις για τον τομέα είναι:
1. Ίδρυση Γεωργικής Σχολής
Το επίπεδο εκπαίδευσης του πληθυσμού της Ηλείας και ειδικότερα των ασχολούμενων με τον πρωτογενή τομέα είναι αφενός χαμηλό και αφετέρου σε αναντιστοιχία με τις εξειδικεύσεις του παραγωγικού συστήματος. Απαιτείται ο σχεδιασμός μιας πολιτικής εκπαίδευσης και κατάρτισης η οποία να αντιστοιχεί στις ανάγκες της οικονομίας αλλά και της κοινωνίας.
Προς την κατεύθυνση αυτή υπεγράφη μνημόνιο συνεργασίας τον Φεβρουάριο του 2022 μεταξύ του Πανεπιστημίου Πατρών, του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, της Αμερικάνικης Γεωργικής Σχολής Θεσσαλονίκης, του Οργανισμού ΕΛΓΟ - Δήμητρα και του Ιδρύματος Καπετάν Βασίλη και Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου.
Μεταξύ των βασικών στόχων της συμφωνίας συνεργασίας είναι: η συμβολή στην ομαλή προσαρμογή της τοπικής αγροτικής οικονομίας, η μετάβαση σε ένα νέο παραγωγικό μοντέλο δίκαιης και οικονομικά βιώσιμης υπαίθρου και η βελτιστοποίηση των παραγωγικών διαδικασιών.
2. Εκσυγχρονισμός και ενίσχυση υποδομών άρδευσης (ΤΟΕΒ)
Απαιτείται η ψηφιοποίηση και αναβάθμιση των δικτύων άρδευσης, που σε συνδυασμό με νέες μεθόδους άρδευσης θα περιορίσουν την σπατάλη του νερού (αλλά και της ενέργειας που απαιτείται), θα αυξήσουν την παραγωγικότητα και θα μειώσουν το κόστος λειτουργίας. Στην περιοχή είναι σε εξέλιξη παρόμοια έργα σε 3 ΤΟΕΒ και προτείνεται να υλοποιηθούν παρόμοιες δράσεις σε όλους τους ΤΟΕΒ.
3. Δημιουργία Πρότυπου Αγροκτήματος για την αναβάθμιση υφιστάμενων και ένταξη νέων καλλιεργειών
Σε συνεργασία με Επιστημονικά Ιδρύματα, όπως το Πανεπιστήμιο Πατρών, χρειάζεται να δημιουργηθούν στην περιοχή εξειδικευμένες ερευνητικές υποδομές που θα μελετούν διαρκώς και θα παράγουν νέα γνώση πάνω στον κάθε τομέα.
4. Αξιοποίηση τοπικών ποικιλιών – Προϊόντα ΠΟΠ/ΠΓΕ
Σημαντικός παράγοντας για τις προοπτικές εμπορίας ενός προϊόντος είναι η υψηλή ποιότητα και η διαφοροποίηση σε σχέση με τα ανταγωνιστικά.
Η πρόταση έχει δύο επιμέρους δράσεις: η πρώτη αφορά στην ένταξη στον κατάλογο ΠΟΠ/ΠΓΕ περισσότερων τοπικών προϊόντων και η δεύτερη στην αξιοποίηση της πιστοποίησης των προϊόντων για τη δημιουργία ενός ενιαίου brand name για την προβολή και προώθησή τους.
5. Δημιουργία Ομάδων Παραγωγών
Η ενίσχυση των ομάδων παραγωγών είναι σημαντική, καθώς έτσι επιτυγχάνονται οι οικονομίες κλίμακας, τόσο στην παραγωγή, όσο και στην εμπορία των προϊόντων. Με τον τρόπο αυτό μετριάζεται το πρόβλημα της μικροϊδιοκτησίας και της περιορισμένης δυνατότητας του κάθε παραγωγού να εξασφαλίσει από μόνος του πρόσβαση σε όλες τις υποστηρικτικές υπηρεσίες, αλλά και να προωθήσει τα προϊόντα του.
6. Εξασφάλιση διαδικασιών προσέλκυσης ξένου εργατικού δυναμικού
Το πρόβλημα θα πρέπει να επιλυθεί αφενός με απλοποίηση της νομοθεσίας, αφετέρου με καλύτερο χρονικό προγραμματισμό από την πλευρά των παραγωγών. Επίσης απαιτούνται υποδομές κοινωνικής κατοικίας και γενικά βελτίωση των όρων διαμονής ώστε να αυξηθεί το ενδιαφέρον προσέλκυσης.
7. Αξιοποίηση δυνατοτήτων για παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ (Ενεργειακές κοινότητες, βιομάζα, γεωθερμία)
Η περιοχή έχει δυνατότητα παραγωγής ηλεκτρισμού, τόσο από ηλιακή, όσο και από αιολική ενέργεια, αλλά υπάρχουν και οι δυνατότητες αξιοποίησης της βιομάζας από τις καλλιέργειες, καθώς και γεωθερμικών πεδίων ώστε να περιοριστεί σημαντικά το κόστος καλλιεργειών, ιδιαίτερα των θερμοκηπιακών.
8. Ενίσχυση του αγροτουρισμού
Προτείνεται η ενίσχυση σχετικών επενδυτικών πρωτοβουλιών που αναμένεται ότι θα εκδηλωθούν τα επόμενα χρόνια για ανάπτυξη δραστηριοτήτων, συμπληρωματικών ως προς την κύρια παραγωγική δραστηριότητα των γεωργών όπως η μετατροπή οινοποιείων σε επισκέψιμους χώρους, σύμφωνα συνεργασίας με ξενοδοχειακούς φορείς κλπ.
Η δόμηση της συνεργασίας μπορεί να στηριχθεί σε ήδη υπάρχουσες δράσεις σε εθνικό επίπεδο, όπως αυτή του «Ελληνικού Πρωϊνού», η οποία είναι μια πρωτοβουλία του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδος.
9. Ενίσχυση νέων αγροτών
Κύριο ζητούμενο είναι η προσέλκυση στον πρωτογενή τομέα νέων ανθρώπων, που θα έχουν και κατάλληλη κατάρτιση, έτσι ώστε αφενός να αντικατασταθεί η προηγούμενη γενιά που βαδίζει προς συνταξιοδότηση, αφετέρου να μπορέσουν να εισαχθούν και νέες καλλιεργητικές τεχνικές αλλά και νέα είδη.
10. Αξιοποίηση Διαθέσιμης έκτασης στην Φολόη για καλλιέργειες
Στο οροπέδιο της Φολόης υπάρχει έκταση 50.000 στρεμμάτων που είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί κα να παραχωρηθεί προς καλλιέργεια ενώ πιθανότατα είναι εφικτή η δημιουργία ενός κλειστού δικτύου άρδευσης, έτσι ώστε η περιοχή να έχει και διαθεσιμότητα υδάτινων πόρων προς χρήση στις αγροτικές καλλιέργειες. Προτείνεται η διερεύνηση των σχετικών δυνατοτήτων με την εκπόνηση σχετικής μελέτης.
Β. Μεταποίηση
1. Επιχειρηματικά Πάρκα και βιομηχανικές υποδομές
Η ισχυρή παρουσία μικρών επιχειρήσεων στην Ηλεία θέτει την ανάγκη της δημιουργίας οργανωμένων βιομηχανικών συγκεντρώσεων όπου θα δύνανται να συμβάλουν στη δημιουργία αλυσίδων αξίας, τη διάχυση της καινοτομίας, τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας, την αύξηση της εξωστρέφειας, τη μείωση του λειτουργικού κόστους και την προσέλκυση επενδύσεων. Τα Επιχειρηματικά Πάρκα (Ν.3981/2011) αποτελούν περιοχές με ολοκληρωμένες υποδομές (μεταφορικές υποδομές, δίκτυα ύδρευσης, κλπ.) και υπηρεσίες (ευρυζωνικά δίκτυα). Από την εκπόνηση του Περιφερειακού Σχεδίου Δράσης για την ανάπτυξη Επιχειρηματικών Πάρκων στην περιφέρεια της Δυτικής Ελλάδας έχουν προταθεί 5 Επιχειρηματικά Πάρκα για την Ηλεία.
2. Κέντρο Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας: Η αποστολή του θα είναι να υποστηρίζει νέους επιχειρηματίες στην διαδικασία επιχειρηματικής ανακάλυψης μέσα από διαδικασίες ταχύρρυθμης εκπαίδευσης, συμβουλευτικής στήριξης και εξατομικευμένης καθοδήγησης (mentoring και coaching) σε τομείς της RIS. To Κέντρο Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας θα συνεργάζεται με φορείς της επιχειρηματικότητας (Επιμελητήριο, Στέγη Βιομηχανίας) και θα φέρει σε επαφή το παραγωγικό σύστημα με την ερευνητική κοινότητα σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.
3. Ψηφιακός εκσυγχρονισμός επιχειρήσεων
Θεωρείται αναγκαίος ο εκσυγχρονισμός τους και η ενσωμάτωση ψηφιακών συστημάτων στη λειτουργία τους (κυρίως σε τομείς προτεραιότητας) για λόγους ανταγωνιστικότητας.
4. Δημιουργία Τοπικού Συμφώνου Ποιότητας και Πιστοποίησης τοπικών προϊόντων
Προτείνεται η δημιουργία ενός Τοπικού Συμφώνου Ποιότητας και Πιστοποίησης τοπικών προϊόντων το οποίο θα θέτει τις προδιαγραφές που πρέπει να πληρούν τα προϊόντα, θα επικυρώνει την ποιότητά τους και θα διασφαλίζει τη διάθεση και πώληση υψηλού επιπέδου προϊόντων στην αγορά.
5. Πιστοποίηση και σήμανση των τοπικών προϊόντων
Ο αγροδιατροφικός τομέας στην Ηλεία αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες της οικονομίας της. Προτείνεται η σήμανση και η τυποποίησή των τοπικών προϊόντων της προκειμένου αυτά να αποκτήσουν μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία, διαφοροποιημένη ταυτότητα και αναγνωρισιμότητα.
6. Προώθηση της "πολιτιστικής και δημιουργικής βιομηχανίας"
Η Ηλεία διαθέτοντας ένα πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα μπορεί να αναπτύξει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων γύρω από το πεδίο του πολιτισμού της που να περιλαμβάνει πχ. εκδόσεις βιβλίων και άλλου έντυπου υλικού που αναφέρονται στην πολιτιστική κληρονομιά και να διοχετεύονται στο λιανικό εμπόριο πολιτιστικών αγαθών (βιβλία ή αναμνηστικά) και στη λειτουργία βιβλιοθηκών και μουσείων.
7. Ενίσχυση της νεανικής και νεοφυούς επιχειρηματικότητας
Η ενίσχυση της νέας επιχειρηματικότητας αποτελεί ένα σημαντικό προτεινόμενο μέτρο για την αναπτυξιακή της πολιτική. Οι Δήμοι θα πρέπει να κινητοποιηθούν προς τη συμμετοχή τους σε προγράμματα προσέλκυσης νέας επιχειρηματικότητας ή υποστήριξης νέων στις ενεργές επιχειρήσεις της περιοχής. Ένα πρόσθετο μέτρο είναι η δημιουργία ενός χώρου, φυσικού ή διαδικτυακού, στον οποίο νέοι άνθρωποι θα μπορούν να συζητούν, ανταλλάσσουν τις απόψεις τους και να έρχονται και σε επαφή με φορείς (επιχειρηματίες, συμβούλους επιχειρήσεων κλπ.).
Γ) Εναλλακτικές μορφές τουρισμού
Σκοπός είναι η ανάπτυξη του τουρισμού που δε θα περιορίζεται στο μοντέλο "ήλιος-θάλασσα". Στο πλαίσιο αυτό, είναι ανάγκη να διαμορφωθεί μια ολοκληρωμένη στρατηγική προώθησης που θα δημιουργεί νέα τουριστικά προϊόντα, θα βελτιώνει τα ήδη υπάρχοντα και θα δημιουργήσει περισσότερες ευκαιρίες στον επισκέπτη για νέες εμπειρίες όπως:
1. Αρχαιολογικός τουρισμός. Κύρια σημεία ανάδειξης και προώθησης είναι το τρίπολο Αρχαία Ολυμπία - Αρχαία Ήλιδα – Ναός Επικούριου Απόλλωνα.
2. Πολιτιστικός τουρισμός, αξιοποιώντας καταλλήλως (αναφέρεται αλλού) όλο το πολιτιστικό απόθεμα της περιοχής: αρχαιολογικό, μεσαιωνικό, βυζαντινό, ρωμαϊκό κλπ.
3. Ιαματικός θερμαλιστικός και τουρισμός ευεξίας: Η περιοχή διαθέτει δύο σημαντικές περιοχές ιαματικών πηγών στην Κυλλήνη και στη λίμνη Καϊάφα. Πέρα από τη βελτίωση των εγκαταστάσεων, βασική επιδίωξη για την επιτυχή προώθησή τους αποτελεί η ανάδειξη των ιαματικών αποτελεσμάτων της χρήσης των λουτρών καθώς και της ιστορικότητάς τους.
4. Περιπατητικός και φυσιολατρικός τουρισμός. Απαιτείται βελτίωση των υποδομών και προώθηση της πληθώρας εναλλακτικών δραστηριοτήτων αναψυχής όπως βάδισμα, τρέξιμο, ποδηλασία κλπ.
Η δράση αυτή θα πρέπει να εναρμονιστεί με τη απόφαση του ΟΦΥΠΕΚΑ για χρηματοδότηση έργων από το Ταμείο Ανάκαμψης που σε πρώτη φάση περιλαμβάνει εγκατάσταση δικτύου μονοπατιών και διαδρομών στις περιοχές NATURA. Προτείνονται οι ακόλουθες υπό-δράσεις (ενδεικτικά):
• Δημιουργία πάρκου στο Δέλτα του Αλφειού
• Δημιουργία δικτύου μονοπατιών στο δάσος Στροφυλίας
• Δημιουργία δικτύου μονοπατιών στην περιοχή Αλυκές Λεχαινών
• Δημιουργία δικτύου μονοπατιών και ποδηλατικών διαδρομών στην Λίμνη Καϊάφα
5. Προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στη δημιουργία ποδηλατοδρόμων σε κεντρικά σημεία των πόλεων της Ηλείας αλλά και σε περιοχές φυσικού κάλλους όπως η λίμνη Πηνειού, ο Αλφειός και οι εκβολές αυτού, και το παράκτιο μέτωπο της Ηλείας.
6. Αγροτουρισμός Ελαίας, αμπέλου, σταφίδας κλπ. Επίσης, θα πρέπει να γίνει σύνδεση αυτού του τύπου δραστηριότητας με άλλες δραστηριότητες όπως η πεζοπορία και η ποδηλατοδρομία ώστε να δομηθούν ελκυστικά πακέτα που θα παρατείνουν τη διαμονή των τουριστών.
7. Γαστρονομικός τουρισμός. Η περιοχή διαθέτει σημαντικό γαστρονομικό πλούτο που θα μπορούσε να αναδειχτεί μέσω συνεργασιών μεταξύ των φορέων του τουρισμού και του αγροδιατροφικού κλάδου.
8. Αθλητικός τουρισμός. Η περιοχή είναι βαθιά δεμένη με την ιδέα του Ολυμπισμού. Συνεπώς, πρέπει να αναπτυχθούν αθλητικές δραστηριότητες οι οποίες θα προσελκύον επισκέπτες που θα λαμβάνουν την ευχαρίστηση άσκησης του αγαπημένου τους αθλήματος στο μέρος όπου γεννήθηκε η Ολυμπιακή Ιδέα.
9. Τουρισμός τρίτης ηλικίας. Η αύξηση του προσδόκιμου ζωής ενισχύει σημαντικά τις προοπτικές ανάπτυξης του τουρισμού τρίτης ηλικίας καθώς ολοένα και περισσότεροι συνταξιούχοι ταξιδεύουν με σκοπό την αναψυχή. Κύριο συστατικό της προώθησης θα πρέπει να αποτελούν οι ιαματικές πηγές της περιοχής. Ωστόσο, οι εμπειρίες των τουριστών θα πρέπει να εμπλουτίζονται και με, δυνατότητες περιήγησης σε αρχαιολογικούς και πολιτιστικούς χώρους, δυνατότητες ασφαλούς πρόσβασης σε παραλίες.
10. Θρησκευτικός τουρισμός. Η περιοχή διαθέτει πλούσιο απόθεμα θρησκευτικών και λατρευτικών χώρων και μνημείων. Απαιτείται ειδική στρατηγική σχεδιασμού και ανάπτυξης του θρησκευτικού-Προσκυνηματικού τουρισμού σε συνεργασία με τις εκκλησιαστικές αρχές.
11. Δημιουργία Καταδυτικού Πάρκου στη βυθισμένη πόλη της Αρχαίας Φειάς στη περιοχή του Κατακόλου. Ο καταδυτικός τουρισμός επιδεικνύει σημαντικούς ρυθμούς ανάπτυξης σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι σημαντικό για την προσέλκυση επιπλέον τουριστών στην περιοχή να δημιουργηθεί ένα καταδυτικό πάρκο στην περιοχή του Κατακόλου όπου οι επισκέπτες θα μπορούν να περιηγηθούν μέσω κατάδυσης στην Αρχαία Φειά. Θα πρέπει να εξεταστούν τα επιτυχημένα παραδείγματα δημιουργίας καταδυτικών πάρκων της Μαγνησίας μέσω της αξιοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων του έργου BLUE-MED, στα οποία παρέχεται και η δυνατότητα εικονικής περιήγησης μέσω τρισδιάστατων μοντέλων απεικόνισης.
12. Πρωτόκολλο συνεργασίας ξενοδοχείων και τοπικών κοινωνιών για σύνθετες εμπειρίες τουρισμού. Είναι προς όφελος όλων των εμπλεκόμενων στον τουρισμό να αναπτυχθεί ένα δίκτυο συνεργασίας μεταξύ των ξενοδοχείων μαζικού τουρισμού και των άλλων περιοχών τουριστικού, πολιτιστικού, φυσικού, θρησκευτικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος ώστε να δομηθούν πακέτα δημιουργίας εμπειριών προς τους επισκέπτες. Η συνεργασία θα αφορά στη διοργάνωση ειδικών εκδηλώσεων εντός των ξενοδοχείων με συμμετοχή τοπικών φορέων καθώς και της πληροφόρησης των πελατών για την αγορά διαθέσιμων πακέτων ξεναγήσεων και συμμετοχής σε εκδηλώσεις όπως φεστιβάλ, πανηγύρια, παραστάσεις κ.α.
ΣΤΟΧΟΣ 3. Υποδομές
Αναμφίβολα, σημαντικό ρόλο στην προώθηση του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης της Ηλείας θα διαδραματίσουν οι υποδομές μεταφορικών, ενεργειακών και ευρυγωνικών δικτύων.
1. Εκτελούμενα έργα
Πρέπει να τονιστεί ότι ήδη στην περιοχή εκτελούνται ή βρίσκονται σε στάδιο μελετών σημαντικά έργα υποδομών όπως ο αυτοκινητόδρομος «Πάτρα – Πύργος – Τσακώνα», το σιδηροδρομικό δίκτυο «Πάτρα – Πύργος – Καλαμάτα», η σιδηροδρομική σύνδεση Λιμένα Κατακόλου – Αρχαίας Ολυμπίας, το οδικό δίκτυο «Κατάκολο – Πύργος – Αρχαία Ολυμπία. Αποτελεί προτεραιότητα η ολοκλήρωση αυτών των έργων τα οποία με τις υπόλοιπες δράσεις της παρούσας μελέτης θα αναβαθμίσουν αισθητά τις προοπτικές ανάπτυξης της Ηλείας.
2. Σύνδεση Αρχαίας Ολυμπίας με Ναό Επικούριου Απόλλωνα και Μεγαλόπολη
Στο πλαίσιο της περαιτέρω ανάπτυξης τους αρχαιολογικού τουρισμού είναι απαραίτητη η επαρκής διασύνδεση των μνημείων ώστε να καθίσταται ελκυστική η δημιουργία πακέτων επισκέψεων σε περισσότερους του ενός χώρους, σε εύλογο διάστημα χρόνου.
3. Σύνδεση Αρχαίας Ολυμπίας – Θάλασσας
Μια βασική σύνδεση η οποία θα ενδυναμώσει το τουριστικό προϊόν της περιοχής είναι η σύνδεση της Αρχαίας Ολυμπίας με τη θάλασσα ώστε να δοθεί η δυνατότητα ανάπτυξης συνεργειών μεταξύ θαλάσσιου, αρχαιολογικού και πολιτιστικού τουρισμού.
4. Βελτίωση λιμενικών υπηρεσιών κρουαζιέρας λιμένα Κατακόλου
Ο λιμένας του Κατάκολου συμπεριλαμβάνεται στους κορυφαίους ενδιάμεσους προορισμούς κρουαζιέρας της χώρας. Οι συνθήκες δεν ευνοούν την ανάπτυξη κίνησης home porting, καθώς η συνδεσιμότητα του λιμένα δεν είναι επαρκής για να μπορεί να λειτουργήσει ως λιμάνι αφετηρίας και τερματισμού κρουαζιέρας. Ωστόσο, το λιμάνι μπορεί να αυξήσει περαιτέρω την επισκεψιμότητά του και την ανταγωνιστικότητά του.
Για το λιμένα προτείνονται οι ακόλουθες δράσεις:
1. Αισθητική αναβάθμιση παράκτιας ζώνης που θα βελτιώσει την αισθητική της περιοχής, την ποιότητά ζωής των κατοίκων και τις εμπειρίες των επιβατών.
2. Αναβάθμιση υποδομών υποδοχής επιβατών. Πρόκειται για την κατασκευή κτιρίου υποδοχής επιβατών, κτιρίου ελέγχου ζώνης Schengen με γραφεία ελέγχου επιβατών κρουαζιέρας και αποσκευών, και κτίριο εκθέσεων – πολιτισμού.
5. Ανάπτυξη υποδομών τουρισμού αναψυχής
Το Περιφερειακό Χωροταξικό Πλαίσιο Δυτικής Ελλάδας προβλέπει τη χωροθέτηση δύο τουριστικών λιμένων στην Κυλλήνη και στο Κατάκολο, αντίστοιχα, ένα τουριστικό καταφύγιο στην Γλύφα και την αναβάθμιση του υφιστάμενου αλιευτικού καταφυγίου στο Παλούκι Ήλιδας σε τουριστικό καταφύγιο. Συνεπώς, από τη μία, πρέπει να προχωρήσουν τα έργα κατασκευής των μαρινών και από την άλλη, πρέπει να γίνουν οι κατάλληλες ενέργειες προώθησης του συγκεκριμένου είδους τουρισμού.
6. Βελτίωση λιμενικών επιβατικών και εμπορευματικών υπηρεσιών λιμένα Κυλλήνης
Το λιμάνι διαθέτει επαρκείς υποδομές, ωστόσο οι δυνατότητές του δεν κεφαλαιοποιούνται πλήρως ως προς την κατεύθυνση ενίσχυσης της εξωστρέφειας της περιοχής. Προτείνεται η επανεξέταση λειτουργίας της Γραμμής Κρήτη-Κυλλήνη-Ιταλία ως εναλλακτική θαλάσσια οδός εμπορίας αγροτικών προϊόντων των περιοχών της Κρήτης και της Ηλείας στις διεθνείς αγορές.
7. Ίδρυση και λειτουργία υδατοδρομίων
Η σύνδεση της περιοχής μέσω υδροπλάνων θα προσδώσει σε αυτή ένα μεγάλο πλεονέκτημα προσπελασιμότητας, καθώς θα μειωθούν αισθητά οι χρονοαποστάσεις μεταξύ της Ηλείας και άλλων προορισμών. Η Ηλεία διαθέτει δύο κατάλληλες περιοχές ανάπτυξης της δραστηριότητας: την Κυλλήνη που έχει ήδη χορηγηθεί άδεια ίδρυσης και το Κατάκολο. Συνεπώς πρέπει να επισπευστούν οι διαδικασίες λειτουργίας των υδατοδρομίων.
8. Αναβάθμιση αεροδρομίου Αράξου
Το αεροδρόμιο του Αράξου για να αυξήσει την διεθνή ανταγωνιστικότητά του θα πρέπει να προβεί στη βελτίωση των υποδομών του και στην προσέλκυση μεγαλύτερου αριθμού πτήσεων. Είναι ήδη σε διαδικασία αναβάθμισης, αλλά επιπλέον θα πρέπει να εξεταστεί και η δημιουργία γραμμής εσωτερικού που θα συνδέει την περιοχή με σχετικά απομακρυσμένα κέντρα της χώρας, όπως η Θεσσαλονίκη και η Κρήτη, καθώς και με νησιά τους καλοκαιρινούς μήνες.
9. Έναρξη λειτουργίας αεροδρομίου Επιταλίου
Το αεροδρόμιο έλαβε οριστική άδεια έγκρισης το Δεκέμβριο του 2022 και το επόμενο βήμα είναι να αναζητηθεί ο τρόπος αξιοποίησης του αεροδρομίου για την προσέλκυση τουριστών υψηλού εισοδήματος στην Ηλεία.
10. Ανάπτυξη ευρυζωνικών δικτύων και αναβάθμιση δικτύων κινητής τηλεφωνίας
Η Ηλεία καλύπτεται από ευρυζωνικά δίκτυα. Ωστόσο, εντοπίζονται δύο βασικά ζητήματα. Η κάλυψη αφορά κυρίως τις πεδινές πυκνοκατοικημένες περιοχές και δεύτερον οι ταχύτητες που παρέχουν τα δίκτυα είναι συμβατικές. Απαιτείται η αναβάθμιση της ταχύτητας των ευρυζωνικών δικτύων και η κάλυψη των ορεινών και αγροτικών περιοχών καθώς και η ανάπτυξη δικτύων κινητής τηλεφωνίας τεχνολογίας 5G.
11. Αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας
Προτείνεται η ανάπτυξη έργων παραγωγής αιολικής και ηλιακής ενέργειας όπως αυτά που προγραμματίζονται στη Δημοτική Ενότητα Λασιώνος της Αρχαίας Ολυμπίας. Τα έργα θα πρέπει να γίνονται τηρώντας την περιβαλλοντική νομοθεσία και με σεβασμό στο περιβάλλον.
12. Επανασχεδιασμός δικτύου φυσικού Αερίου
Η επέκταση του δικτύου στην Ηλεία θα έχει πολλαπλά οφέλη για τους κατοίκους αλλά και τον επιχειρηματικό κόσμο. Καθίσταται σαφές ότι είναι αναγκαία η αναθεώρηση των προβλεπόμενων περιοχών επέκτασης του δικτύου ώστε να καλυφθεί ένα μεγαλύτερο μέρος της περιοχής της Ηλείας. Επιπλέον, είναι αναγκαία η αύξηση της δυναμικότητας του δικτύου ώστε να αυξηθεί ο αριθμός συνδέσεων στις περιοχές που ήδη προβλέπονται από αυτό.
ΣΤΟΧΟΣ 4: Αξιοποίηση και Προστασία Περιβάλλοντος
1. Απορρύπανση επιβαρυμένων υδάτινων πόρων - Κυλλήνιος Κόλπος
Εξαιτίας της ανεπτυγμένης γεωργικής δραστηριότητας στην ΠΕ Ηλείας και λόγω της χρήσης γεωργικών εισροών (λιπάσματα και φυτοφάρμακα) στις διάφορες καλλιέργειες, υπάρχει σε κάποιους υδάτινους συλλέκτες, αλλά και σε κάποιες θαλάσσιες περιοχές σημαντική επιβάρυνση από τα υπολείμματα των χρησιμοποιούμενων σκευασμάτων. Είναι άμεση η ανάγκη για την εφαρμογή προγραμμάτων με έμφαση σε περιοχές όπου μολύνουν ευαίσθητα οικοσυστήματα όπως αυτό του Κυλλήνιου κόλπου.
2. Δράσεις προστασίας και ανάδειξης περιοχών NATURA
Με βάση την αναμενόμενη Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη που είναι σε εξέλιξη, αλλά και τις κατευθύνσεις της νομοθεσίας για τις περιοχές Natura πρέπει να ληφθούν μέτρα προστασίας και ανάδειξης των περιοχών αυτών. Έτσι προτείνονται μεταξύ των άλλων:
• Έργα και δράσεις πράσινων υποδομών που στοχεύουν στην αναβάθμιση του οικοσυστήματος και τη βιώσιμη διαχείριση των πόρων (απομάκρυνση ιζημάτων, αποφυγή ερημοποίησης, οριοθέτηση αμμοληψιών).
• Επεμβάσεις για τη αναμόρφωση-αναβάθμιση του τοπίου (καθαρισμός - εμπλουτισμός).
• Μέτρα για τον έλεγχο στην πρόσβαση και τη διαχείριση των επισκεπτών.
• Δράσεις διατήρησης προστατευόμενων οικοτόπων και ειδών των οποίων ο σημερινός βαθμός διατήρησης κρίνεται μη ικανοποιητικός ή είναι άγνωστος.
• Για τις περιοχές λίμνης Καϊάφα και Κοτυχίου – Αλυκές Λεχαινών από τον ΟΦΥΠΕΚΑ υπάρχει εξειδίκευση των έργων (περιέχονται λεπτομερώς στη μελέτη). Ειδικότερα για την αντιμετώπιση της διάβρωσης στην αμμολωρίδα της λιμνοθάλασσας Κοτυχίου έχει γίνει μελέτη και προβλέπεται η υπογραφή προγραμματικής σύμβασης με τους τοπικούς δήμους. Επίσης, είναι εγκεκριμένη πρόταση του ΟΦΥΠΕΚΑ για χρηματοδότηση έργων από το Ταμείο Ανάκαμψης που σε πρώτη φάση περιλαμβάνει εγκατάσταση δικτύου μονοπατιών και διαδρομών στις περιοχές NATURA.
3. Δράσεις για την περιοχή του Δέλτα και των εκβολών του Αλφειού
Σκοπός της δράσης είναι να προστατευτεί η περιοχή από πλημμυρικά φαινόμενα μέσω της δημιουργίας έργων προστασίας του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος καθώς και μέσω της εγκατάστασης συστημάτων έγκαιρης πρόβλεψης πλημμυρών. Σχετική μελέτη υλοποιείται σε συνεργασία του Δήμου Πύργου και του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.
4. Δράσεις για την περιοχή Φράγματος Πηνειού
Η λίμνη τροφοδοτεί με νερό μεγάλη έκταση καλλιεργειών ενώ ταυτόχρονα αποτελεί μια περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους στην οποία αναπτύσσεται πολυποίκιλη χλωρίδα και πανίδα. Η δράση στοχεύει στη συντήρηση των εγκαταστάσεων του φράγματος, στην προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος και στην αξιοποίηση της περιοχής για την ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων αθλητισμού και αναψυχής, όπως ποδηλατικών, περιπατητικών και κωπηλατικών δραστηριοτήτων.
5. Διαχείρισης Απορριμμάτων σύμφωνα με το εγκεκριμένο ΠΕΣΔΑ
Το Περιφερειακό σχέδιο Διαχείρισης Απορριμμάτων περιλαμβάνει μια σειρά έργα και δράσεις για την ΠΕ Ηλείας τα οποία θα συνεισφέρουν στην μείωση των Απορριμμάτων που καταλήγουν σε ΧΥΤΥ, και θα προωθήσουν τις νεότερες μεθόδους διαχείρισης, μέσα από τις διαδικασίες της ανάκτησης, της ανακύκλωσης, της επαναχρησιμοποίησης , της αποφυγής δημιουργίας απορριμμάτων, της εξειδικευμένης διαχείρισης των ειδικών αποβλήτων, της παραγωγής ενέργειας κλπ. Οι δράσεις αναλυτικά αναφέρονται στη μελέτη.
6. Δράσεις για την αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής
Το Περιφερειακό Σχέδιο για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΠΕΣΠΚΑ) περιλαμβάνει μια σειρά έργα και δράσεις για την ΠΕ Ηλείας τα οποία θα συνεισφέρουν στη μείωση των πιθανών επιπτώσεων από την κλιματική αλλαγή σε όλους τους τομείς που ενδέχεται να επηρεαστούν. Οι δράσεις που προβλέπονται στο ΠΕΣΠΚΑ ανά τομέα περιλαμβάνονται και στη μελέτη. Ενδεικτικά αναφέρονται:
• Πρόληψη και αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών με ιδιαίτερη έμφαση στα δάση Στροφιλιάς και Φολόης
• Αειφορική διαχείριση των υδάτινων πόρων
• Αλλαγές στο βιολογικό υλικό και στις καλλιεργητικές τεχνικές
• Επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων αστικών λυμάτων κλπ.
7. Διερεύνηση της δυνατότητας επαναπλημμυρισμού της αποξηρανθείσας λίμνης Μουριάς
Πρόκειται για μία έκταση 6.800.000 τ.μ., η οποία στα τέλη της δεκαετίας του 1960, αποξηράθηκε για να καλύψει τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας. Σήμερα παρατηρείται υποβάθμιση και ρύπανση του φυσικού περιβάλλοντος της πρώην λίμνης και συνεπώς διαπιστώνεται η ανάγκη διερεύνησης της δυνατότητας επαναπλημμυρισμού της λίμνης και περαιτέρω αξιοποίησης αυτής.
8. Ολοκλήρωση και βελτίωση βιολογικών καθαρισμών και δικτύων αποχέτευσης στους οικισμούς της Ηλείας
Με βάση τις προβλέψεις της νομοθεσίας οι περισσότερες περιοχές καλύπτονται από βιολογικό καθαρισμό. Εκκρεμεί η ολοκλήρωση του ΒΙΟ.ΚΑ Γαστούνης – Βαρθολομιού, ενώ απαιτείται και η επέκταση των δικτύων αποχέτευσης σε αρκετούς οικισμούς της ΠΕ Ηλείας. Επίσης, κρίνεται απαραίτητη η βελτίωση και ο εκσυγχρονισμός των εγκαταστάσεων αντλιοστασίου και βιολογικού καθαρισμού του Δήμου Ανδραβίδας Κυλλήνης.
ΣΤΟΧΟΣ 5. Χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός
Η έλλειψη σύγχρονου πολεοδομικού σχεδιασμού σε τοπικό επίπεδο και χωροταξικού σχεδιασμού σε εθνικό επίπεδο δημιουργούν προβλήματα και ανασφάλεια που αποθαρρύνουν τις επενδύσεις και συμβάλουν στην άναρχη δόμηση, σε συγκρούσεις χρήσεων γης και αυθαίρετη δόμηση.
Έχουν προκηρυχθεί από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (μέσω του ΤΕΕ) οι διαγωνισμοί για τη σύνταξη μελετών των πέντε 5 πρώτων Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων, ανάμεσα στα οποία και αυτό που αφορά την Περιφερειακή Ενότητα Ηλείας και συγκεκριμένα τους Δήμους Πύργου και Ήλιδας, που εντάσσονται στο χρηματοδοτούμενο από το Ταμείο Ανάκαμψης Πρόγραμμα Πολεοδομικών Μεταρρυθμίσεων «Κωνσταντίνος Δοξιάδης». Η μελέτη αφορά στο σχεδιασμό του παραλιακού μετώπου της Ηλείας και θα πρέπει να επανεξετάσει τις χρήσεις γης ώστε αυτές να είναι συμβατές με το μοντέλο της έξυπνης και αειφόρου ανάπτυξης και να λαμβάνει υπόψη της τις σύγχρονες εξελίξεις στην παραγωγική διαδικασία και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής.
Στο πλαίσιο αυτό συνιστάται:
α) Παρακολούθηση της πορείας όλων των Ειδικών και Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων και διαμόρφωση τεκμηριωμένων θέσεων κατά τη διαδικασία της διαβούλευσης
β) Υλοποίηση στο Δήμο Αρχαίας Ολυμπίας του εργαλείου "Περιοχή Ειδικών Χωροταξικών Παρεμβάσεων". Προτείνεται, ειδικά για το Δήμο Αρχαίας Ολυμπίας, η χρήση του εργαλείου το οποίο ονομάζεται «Περιοχή Ειδικών Χωροταξικών Παρεμβάσεων» (ΠΕΧΠ) και προβλέπεται από το ν.2742/1999 (άρθρο 11). Το θεσμικό αυτό πλαίσιο που δεν έχει εφαρμοστεί ποτέ μέχρι τώρα, επιτρέπει τον συνδυασμό πολεοδομικών κανόνων με ειδικά αναπτυξιακά κίνητρα πέρα αυτών που προβλέπονται από τον αναπτυξιακό νόμο. Οι σημερινές ανάγκες της ευρύτερης Ζώνης της Αρχαίας Ολυμπίας αντιστοιχούν ακριβώς στις δυνατότητες ενός τέτοιου σχεδίου, το οποίο θα ήταν και το πρώτο που θα μπορούσε να γίνει στην Ελλάδα.
ΣΤΟΧΟΣ 6. Ανθρώπινο δυναμικό και συνοχή
Οι ανθρώπινοι πόροι είναι μακροχρόνια ο σημαντικότερος παράγοντας ανάπτυξης. Η ενότητα αυτή επικεντρώνει στις πολιτικές και δράσεις δημογραφικής ανάκαμψης, ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής και της ποιότητας ζωής, ενίσχυσης της ποιότητας των ανθρώπινων πόρων και ενίσχυση της ασφάλειας των κατοίκων σε ζητήματα υγείας.
Προτείνεται η δημιουργία και υλοποίηση των παρακάτω πολιτικών (Η εξειδίκευση των πολιτικών περιέχεται στη μελέτη):
A) Πολιτικές δημογραφικής ανάκαμψης και ενίσχυσης της ελκυστικότητας της περιοχής όπως:
• Πρόγραμμα αποκατάστασης εγκαταλειμμένων παραδοσιακών κατοικιών σε οικισμούς με παραδοσιακά χαρακτηριστικά
• Δημιουργία κέντρου επιχειρηματικότητας και καινοτομίας που έχουμε ήδη αναφέρει
• Φορολογικά κίνητρα μετεγκατάστασης σε περιοχές που έχουν υποστεί φυσική καταστροφή
• Πρόγραμμα αξιοποίησης ακαλλιέργητων εκτάσεων από νέους αγρότες
• Κοινωνική κατοικία για εισαγόμενους εργάτες γης
• Υποστήριξη Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες
• Υποστήριξη Ρομά
• Ενίσχυση των ανέργων και την προώθηση στην απασχόληση
• Υποστήριξη ευπαθών κοινωνικών ομάδων
• Δράσεις για την υποστήριξη των ηλικιωμένων
Β) Υγεία: Σύστημα και Υποδομές
1. Αναδιοργάνωση των μονάδων υγείας και ανάπτυξη δικτύου συνεργασίας
Με βάση την μελέτη για το «νέο ΕΣΥ» που έχει εκπονήσει η ΔιαΝΕΟσις για την δομή του συστήματος υγείας στην χώρα απαιτείται η αναδιάρθρωση των μονάδων υγείας της περιοχής και η ανάπτυξη δικτύου συνεργασίας μεταξύ τους, καθώς και με το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Πάτρας. Οι προτάσεις περιλαμβάνουν την λειτουργική ενοποίηση των Νοσοκομείων της Ηλείας, την ανάπτυξη συγκεκριμένων κλινικών κατά περίπτωση, την αναδιάταξη ορισμένων κλινικών, καθώς και την αναδιοργάνωση των μονάδων της Πρωτοβάθμιας Υγείας. Τόσο οι μονάδες Πρωτοβάθμιας Φροντίδας, όσο και τα Νοσοκομεία της Ηλείας θα μπορέσουν να λειτουργήσουν αποτελεσματικότερα μέσα από μια τέτοια συνεργασία, προς όφελος των πολιτών.
2. Υποδομές Υγείας
• Βελτίωση των κτιριακών εγκαταστάσεων των Δομών Υγείας
• Εκσυγχρονισμός και αναβάθμιση του υγειονομικού εξοπλισμού των Δομών Υγείας
• Κινητές μονάδες για παροχή υπηρεσιών υγείας με κατάλληλο εξοπλισμό
• Ειδικά κίνητρα σε ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό για εγκατάσταση στην περιοχή
Γ) Εκπαίδευση
• Κατάρτιση ανθρώπινου δυναμικού σε ψηφιακές και νέες δεξιότητες
• Ίδρυση Γεωργικής Σχολής, όπως ήδη έχει αναφερθεί
• Δομές/πρόγραμμα για Τουριστική εκπαίδευση εργαζομένων
• Ίδρυση δημιουργικών εργαστηρίων (creative camps). Απευθύνεται σε παιδιά τα οποία θα αναπτύσσουν δραστηριότητες που θα συσχετίζονται με τον τομέα του πολιτισμού και της πληροφορικής. Οι δραστηριότητες αυτές θα βασίζονται στην παράδοση της Αρχαίας Ολυμπίας εισάγοντας έννοιες όπως του common grounds, του gaming και του metaverse.
• Εκσυγχρονισμός και βελτίωση υλικοτεχνικής υποδομής και κτιριακών εγκαταστάσεων Δομών Διά Βίου Μάθησης και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης
• Ανάπτυξη προγραμμάτων αθλητισμού και ολυμπιακού ιδεώδους. Προτείνεται η προώθηση πλαισίου συνεργασιών της τοπικής Ολυμπιακής Ακαδημίας με τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή και το Olympic Foundation for Culture and Heritage με σκοπό την ανάπτυξη προγραμμάτων αθλητισμού και ολυμπιακού ιδεώδους.
ΣΤΟΧΟΣ 7. Υλοποίηση του Προγράμματος Ανασυγκρότησης και σύστημα διακυβέρνησης
Το κρίσιμο ζήτημα μετά την ολοκλήρωση του σχεδίου Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης είναι η εφαρμογή του, δηλαδή οι διαδικασίες χρηματοδότησης, υλοποίησης και παρακολούθησης των προτεινόμενων δράσεων και έργων. Απαιτείται, προς τούτο η συνεργασία της κεντρικής με την περιφερειακή και την τοπική διοίκηση και η διαμόρφωση ενός πολύ-επίπεδου συστήματος διακυβέρνησης, το οποίο όπως προτείνεται στη μελέτη θα έχει τα εξής βασικά χαρακτηριστικά:
Α) Σε κυβερνητικό επίπεδο:
1. Η μελέτη με τις προτεινόμενες δράσεις και τα προτεινόμενα έργα, όπως θα διαμορφωθούν στην τελική διαβούλευση, γίνεται αποδεκτή από το Υπουργικό Συμβούλιο η από τον αρμόδιο Υπουργό Ανάπτυξης.
2. Οι δράσεις και τα έργα εντάσσονται σε ΣΑΕ (Συλλογική Απόφαση Ένταξης) του Εθνικού προγράμματος Ανάπτυξης 2020-2025 σε έργο με τίτλο: «Ειδικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Ηλείας με επίκεντρο την Αρχαία Ολυμπία».
3. Συστήνεται με ΥΑ Επιτροπή Παρακολούθησης του Έργου στην οποία συμμετέχουν (μεταξύ άλλων) ο Υφυπουργός στο Πρωθυπουργό για θέματα ανασυγκρότησης, ο ΓΓ του ΠΔΕ/ΕΣΠΑ, ο Περιφερειάρχης ΔΕ, ο Δήμαρχος Αρχαίας Ολυμπίας και ο Δήμαρχος Πύργου, ως εκπρόσωπος του Τοπικού Συμβουλίου Ανάπτυξης (αναφέρεται παρακάτω).
Β) Σε τοπικό επίπεδο:
1. Υπογράφεται Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ των Δήμων της Ηλείας με σκοπό την από κοινού υλοποίηση των έργων και δράσεων που ξεπερνούν ένα συγκεκριμένο Δήμο και που αφορούν τη συμμετοχή τους σε Διαδημοτικούς Φορείς (βλέπε παρά κάτω) οι οποίοι κατά περίπτωση και κατά ανάθεση από τους εμπλεκόμενους Δημάρχους αναλαμβάνουν την υλοποίηση σημαντικού μέρους του αναπτυξιακού προγράμματος.
2. Συστήνεται Αναπτυξιακός Οργανισμός Ηλείας, όπως αυτός ορίζεται στο Ν4674/20 ως φορέας Διαδημοτικής συνεργασίας για την υλοποίηση σημαντικού μέρους του αναπτυξιακού προγράμματος. Οι Αναπτυξιακοί Οργανισμοί παρέχουν επιστημονική, συμβουλευτική και τεχνική υποστήριξη των ΟΤΑ και των ενώσεών τους σε μια σειρά ζητημάτων που άπτονται της εφαρμογής των πολιτικών και την υλοποίηση προγραμματισμένων έργων. Το πλεονέκτημα των ΑΟ είναι το υψηλό επίπεδο τεχνογνωσίας σε ζητήματα σχεδιασμού και υλοποίησης και είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για υποστελεχωμένους Δήμους.
3. Συστήνεται Οργανισμός Διαχείρισης και Προώθησης Προορισμού (Destination Management Organization - DMO) με βάση το Ν4875/21 ως φορέας συνεργασίας της Αυτοδιοίκησης με φορείς του πολιτισμού και του τουρισμού για την προώθηση των δράσεων που αφορούν στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και την ανάπτυξη όλων των μορφών τουρισμού με έμφαση στον πολιτιστικό και εναλλακτικό τουρισμό. Επίσης παρέχει πληροφορίες και δυνατότητες διαφορετικών εμπειριών στους επισκέπτες και την προώθηση της επικοινωνίας και συμμετοχής των επιχειρήσεων και Δήμων σε διεθνή δίκτυα, δράσεις και προγράμματα.
4. Συστήνεται Τοπικό Συμβούλιο Ανάπτυξης της Ηλείας, το οποίο αποτελείται από τους Δημάρχους όλων των Δήμων, τον Αντιπεριφερειάρχη Ηλείας, τον Διευθύνοντα Σύμβουλο του Αναπτυξιακού Οργανισμού Ηλείας και τον Διευθύνοντα Σύμβουλο του DMO. Το Συμβούλιο έχει ως σκοπό, μεταξύ άλλων, την παρακολούθηση της υλοποίησης του προγράμματος ανάπτυξης, το συντονισμό των δράσεων, την επικοινωνία με τα άλλα δύο επίπεδα διοίκησης και κυρίως με την Επιτροπή Παρακολούθησης του Ειδικού Αναπτυξιακού Προγράμματος και την παρέμβαση όπου απαιτείται για την ομαλή υλοποίηση των έργων και δράσεων.
ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Ο συνολικός προϋπολογισμός των έργων και δράσεων του Προγράμματος Ανασυγκρότησης της Ηλείας με επίκεντρο την Αρχαία Ολυμπία σε βάθος δεκαετίας ανέρχεται σε 1.834.399.000 ευρώ, εκ των οποίων τα 430.850.000 ευρώ είναι δυνατόν να προέλθουν από ιδιωτική συμμετοχή στα μεγάλα έργα οδικών και σιδηροδρομικών υποδομών. Ο προϋπολογισμός αφορά σε έργα και δράσεις τα οποία θα υλοποιηθούν σε μια περίοδο 10 ετών και, όπως τεκμηριώνεται με βάση τον πληθυσμό της περιοχής, την ανάγκη σύγκλισης προς άλλες συγκεκριμένες περιοχές αλλά και της Εθνικής σημασίας της Αρχ. Ολυμπίας, είναι δίκαιος και απολύτως εφικτός στο πλαίσιο των χρηματοδοτικών δυνατοτήτων της χώρας στην επόμενη δεκαετία. Η υλοποίηση του προγράμματος αναμένεται να είναι επωφελής όχι μόνο για την Ηλεία αλλά και για ολόκληρη την Πελοποννήσου με βάση τα έργα που προτείνονται.
Το μεγαλύτερο μέρος των έργων και δράσεων, ύψους δημόσιας δαπάνης 842.129.400 ευρώ εκτιμάται ότι θα υλοποιηθεί στην περίοδο 2023-27, κατά την οποία η Χώρα διαθέτει ιδιαίτερα σημαντικούς πόρους για αναπτυξιακά έργα και δράσεις που ξεπερνούν τα 90 δις ευρώ. Το υπόλοιπο μέρος του Προγράμματος, ύψους δημόσιας δαπάνης 561.419.600 ευρώ θα υλοποιηθεί σε δεύτερη φάση στην περίοδο 2028-33, κατά την οποία επίσης η χώρα αναμένεται να διαθέτει σημαντικούς πόρους για τη χρηματοδότηση της αναπτυξιακής διαδικασίας που ξεπερνούν τα 40 δις ευρώ.
Συνοψίζοντας το Πρόγραμμα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης έχει τον ολοκληρωμένο χαρακτήρα που απαιτείται για να αντιμετωπίσει τα σημαντικά προβλήματα της περιοχής και περιλαμβάνει ένα μεγάλο εύρος πολιτικών και παρεμβάσεων με ορίζοντα δεκαετίας. Οι προτάσεις οι οποίες κατατίθενται βασίζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην εκτεταμένη διαβούλευση η οποία πραγματοποιήθηκε με φορείς και πολίτες της περιοχής και αντανακλά την τοπική γνώση και εμπειρία για τους τρόπους αντιμετώπισης των αναπτυξιακών προβλημάτων, Κάποια έργα και τις δράσεις που προτείνονται έχουν ήδη αρχίσει να υλοποιούνται ή βρίσκονται στο στάδιο ωρίμανσης. Αυτά θα χρειαστεί απλώς να ολοκληρωθούν σε λογικά χρονικά πλαίσια, ενώ για τα υπόλοιπα, θα χρειαστεί να εξασφαλισθούν οι υλικοί και άυλοι πόροι για την έναρξη και υλοποίηση τους στο προτεινόμενο χρονικό διάστημα της 10ετίας.
Επίσης, θα πρέπει να δημιουργηθούν εκείνοι οι τοπικοί μηχανισμοί, οι οποίοι θα υλοποιήσουν ένα γιγαντιαίο πρόγραμμα ανάδειξης του πολιτιστικού πλούτου και προσέλκυσης υψηλής ποιότητας τουρισμού, με το οποίο θα αλλάξει το τουριστικό πρότυπο της περιοχής διά παντός. Όλα αυτά, δράσεις και έργα θα πρέπει να υλοποιηθούν συντονισμένα και με βαθμό προτεραιότητας από ένα νέο σύστημα διακυβέρνησης όπου το εθνικό το περιφερειακό και το τοπικό επίπεδο αλληλοσυμπληρώνονται και ενισχύουν τη συνολική αποτελεσματικότητα του προγράμματος. Σε αυτή την συνολική προσπάθεια η τοπική διοίκηση θα έχει σημαντικό ρόλο και ουσιαστική συμμετοχή.
Τέλος, θα πρέπει να γίνει κοινή συνείδηση ότι κανένα πρόγραμμα από μόνο του δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το εύρος των προβλημάτων. Η κοινωνική συναίνεση είναι η κρισιμότερη παράμετρος.
