Πρώτη μέρα των Πανελλαδικών εξετάσεων 2022 για τους μαθητές των Γενικών Λυκείων οι οποίοι κλήθηκαν να απαντήσουν θέματα που αφορούσαν στην «Ιστορική μνήμη».
Στο πρώτο θέμα, ζητούνταν από τους υποψηφίους πύκνωση με εστίαση παραθέτοντας τους λόγους για τους οποίους ο συγγραφέας θεωρεί σημαντική την εκμάθηση της ιστορίας ως διατήρηση της ιστορικής μνήμης.
Το δεύτερο θέμα τα ερωτήματα ήταν αναμενόμενα και σύμφωνα με το νέο τρόπο συνεξέτασης. Συγκεκριμένα, σχετιζόταν με τη κατανόηση του κειμένου μέσω ερωτήσεων Σωστού – Λάθους, χωρίς τεκμηρίωση και σχολιασμό τίτλου ως προς τη μορφή και το επικοινωνιακό αποτέλεσμα. Παράλληλα, οι μαθητές έπρεπε να εντοπίσουν γλωσσικές επιλογές σε χωρίο του αποσπάσματος ομιλίας της Κ. Δημουλά.
Στο ερώτημα που αφορά το λογοτεχνικό κείμενο, το οποίο και αποτελεί απόσπασμα από το κείμενο του Θανάση Βαλτινού «Επείγουσα ανάγκη ελέου», το ζητούμενο είναι η τεκμηρίωση με τρεις κειμενικούς δείκτες ενώ ταυτόχρονα ζητούσε και προσωπική τοποθέτηση.
Τέλος, στη παραγωγή λόγου απαιτεί την καταγραφή της προσωπικής εμπειρίας των μαθητών σε μορφή άρθρου για την ιστοσελίδα του σχολείου τους αφενός με την αξία της ιστορικής γνώσης και αφετέρου να προτείνουν τρόπους καλλιέργειας σε προσωπικό επίπεδο.
Τα θέματα κρίνονται αρκετά σαφή και ανταποκρίνονται στις δυνατότητες ενός καλά προετοιμασμένου υποψηφίου.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Α.
Ο συγγραφέας στο απόσπασμα αναφέρεται στους λόγους για τους οποίους είναι σημαντικό οι νέες γενιές να κατέχουν ιστορική μνήμη. Αρχικά, τονίζει πως η ιστορία προσφέρει γνώση όχι μόνο στο γλωσσικό τομέα αλλά μεταδίδει αξίες, ιδέες, πεποιθήσεις και κανόνες προς τις νέες γενιές. Έτσι, κατανοούν το παρόν, διδάσκονται από τα λάθη του παρελθόντος και βοηθούν στην ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας προσδιορίζοντας τη προοπτική του έθνους στο μέλλον.
ΘΕΜΑ Β
Β1)
Α)ΛΑΘΟΣ
Β) ΛΑΘΟΣ
Γ)ΣΩΣΤΟ
Δ) ΣΩΣΤΟ
Ε)ΣΩΣΤΟ
Β2 α) Ο τίτλος του κειμένου «Γιατί να μαθαίνουμε ιστορία» έχει την μορφή ευθείας ερώτησης θέλοντας να αναδείξει την αξία της ιστορικής γνώσης και την αναγκαιότητα μελέτης από τις νέες γενιές. Πιο συγκεκριμένα, το ερωτηματικό μόριο « γιατί» θέτει με σαφήνεια τον προβληματισμό ως προς τους παράγοντες που καθιστούν την ιστοριογνωσία απαραίτητη. Ο τίτλος είναι ρηματικός χρησιμοποιώντας το ρήμα «να μαθαίνουμε», καθιστά το λόγο ζωντανό, παραστατικό ενώ η ενεργητική σύνταξη συντείνει στην άμεση ανάδειξη του μηνύματος. Τίθεται σε υποτακτική έγκλιση που δηλώνει προτροπή και σε α’ πληθυντικό πρόσωπο δίνοντας εξομολογητικό χαρακτήρα, προσωπικό ύφος και υπογραμμίζει το αίσθημα συλλογικής ευθύνης. Η χρήση ερωτηματικού εκφράζει απορία και με τον τρόπο αυτό ο συγγραφέας καταφέρνει να προσελκύσει με τρόπο παραστατικό το ενδιαφέρον του αναγνώστη και να τον προβληματίσει. Στο κείμενο αναλύονται οι λόγοι για τους οποίους οι μαθητές, κυρίως, απαξιώνουν την ιστορική γνώση, ενώ υπάρχει νοηματική επανάληψη του τίτλου στην 1η παράγραφο μέσω του ευθέος λόγου («Γιατί, κύριε πρέπει να μαθαίνουμε ιστορία;»). επομένως, ο τίτλος κρίνεται εύστοχος, καθώς είναι εύληπτος και πυκνώνει το βασικό θεματικό άξονα του κειμένου.
Β2 β) Ο συγγραφέας στο τέλος της πρώτης παραγράφου χρησιμοποιεί ευθύ λόγο με την μορφή της ερώτησης («Γιατί, κύριε .. μέλλον») γεγονός που προσδίδει στο κείμενο διαλογικό χαρακτήρα, προφορικότητα και ζωντάνια. Ο συγγραφέας αξιοποιεί τα βιώματα του ως δάσκαλος παραθέτει τις ερωτήσεις που έχει δεχτεί από τους φοιτητές του. Έτσι, το ύφος του κειμένου αποκτά μεγαλύτερη οικειότητα και αμεσότητα στην μετάδοση του νοήματος, διαμορφώνοντας ύφος οικείο και απλό. .
Β3. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα η Κική Δημουλά επιδιώκει να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη σχετικά με τον ρόλο που διαδραματίζει η επέτειος στην διατήρηση της ιστορικής μνήμης. Προκειμένου να πετύχει τον σκοπό της χρησιμοποίει συγκεκριμένες γλωσσικές επιλογές όπως:
α) χρήση α’ ρηματικού προσώπου «Για να επανέλθω» προσδίδοντας προσωπικά βιώματα, εξομολογητικό χαρακτήρα, υποκειμενικότητα και οικειότητα
β) επανάληψη «γενέθλια γενέθλια γενέθλια» δηλώνει έμφαση στον επετειακό χαρακτήρα της έννοιας,
γ) μεταφορική χρήση της γλώσσας «είναι ένα δωρεάν μεταφορικό μέσον» κάνει το ύφος ζωντανό, γλαφυρό, παραστατικό.
δ) αποσιωπητικά «να ξεχαστούν…» προσδίδουν υπαινικτικό χαρακτήρα σε αυτά και αποσιωπούν όσα θυμάται αλλά δεν θέλει να ομολογήσει η ποιήτρια.
Πρόσθετοι κειμενικοί δείκτες :
- προσωποποίηση : « η επέτειος… είναι μια μέρα.. Πάει παντού»
- μεταφορές : «είναι δωρεάν μεταφορικό μέσο…»
που αισθητοποιούν το μήνυμα , ώστε να καθίσταται ιδιαίτερα προσιτό, και καθιστούν το ύφος άμεσο και ζωντανό
- ασύνδετο σχήμα : « Τιμά τους ήρωες … στον άγνωστο στρατιώτη», που δίνει ζωηρότητα στο λόγο, καθιστά το ύφος ασθματικό και αυξάνει τον συναισθηματικό φορτίο
Γ. Στο κείμενο γίνεται αναφορά στον ρόλο του ταγαριού, ενός οικογενειακού κειμηλίου, το οποίο αποτελεί τον συνδετικό «κρίκο» ανάμεσα στις γενιές. Βέβαια για την κάθε ηρωίδα αντιπροσωπεύει κάτι διαφορετικό. Η έφηβη κόρη αφηγείται σε α’ πρόσωπο την προσωπική της εμπειρία τότε που βρίσκοντας καταχωνιασμένο το ταγάρι σε μια κασέλα το έδειξε στην μητέρα της και εκείνη θυμήθηκε τα φοιτητικά της χρόνια «Το βρήκα καταχωνιασμένο σε μια παλιά κασέλα, όταν το έδειξα της μαμάς μου γέλασε». Από την πλευρά της η μητέρα αντιμετώπιζε το ταγάρι εντελώς χρηστικά, χρησιμοποιώντας το ως τσάντα που ήταν τότε της μόδας, όπως φαίνεται από την χρήση αναδρομής «Στα φοιτητικά της χρόνια……ανησυχίες επίσης». Στην συνέχεια η μητέρα, που δεν φαίνεται να έχει κάποια συναισθηματική σύνδεση με το κειμήλιο αυτό, προτρέπει την έφηβη κόρη της να δώσει το ταγάρι στην γιαγιά, για να «το ξεφορτωθεί». Η γιαγιά αντίθετα με την κόρη της είναι περισσότερο συνδεδεμένη με την παράδοση και το παρελθόν. Το ταγάρι για εκείνη αποτελεί όλη την ιστορία της οικογένειάς της για αυτό και συγκινείται όταν το βλέπει. Η συγκίνησή της οφείλεται στο ότι το είχε φτιάξει η δική της μητέρα. Αναφερόμενη σε ευθύ λόγο «Πράγματα για μια ζωή» φαίνεται το δέσιμο της με το παρελθόν και τις ρίζες της και αποκαλύπτει με παραστατικό τρόπο την συναισθηματική αξία αυτού του αντικειμένου για την οικογένεια. Το ταγάρι λοιπόν, συμβολίζει τα κοινά βιώματα και ενώνει τις τρεις γενιές.
Aν ήμουν στην θέση της ηρωίδας θα κρατούσα το ταγάρι, γιατί συμβολίζει την παράδοση της οικογένειας, συνδέοντας το παρελθόν με το παρόν. «Το ταγάρι» για εμάς τους νέους αποτελεί την αφετηρία και τον επαναπροσδιορισμό της ταυτότητας μας. Καλό είναι λοιπόν να διατηρούμε την επαφή μας με όσα φανερώνουν τις ρίζες μας και μας υπενθυμίζουν την καταγωγή μας.
ΘΕΜΑ Δ
Είδος κειμένου: ΑΡΘΡΟ
Δεδομένο: Η σημασία και η αξία της γνώσης των ιστορικών γεγονότων για τις νεότερες γενιές.
Τίτλος: Το παρελθόν ως εφόδιο για το μέλλον.
Ζητούμενο 1: Η αξία της ιστορικής γνώσης.
Ζητούμενο 2: Παρουσίαση βιωματικών τρόπων για την ανάπτυξη τους ενδιαφέροντος για το ιστορικό παρελθόν.
Πρόλογος: Αφόρμηση από την επικαιρότητα:
Αφόρμηση από τα κείμενα αναφοράς σχετικά με τα οφέλη της πρόσληψης της ιστορικής γνώσης από τα κείμενα 1 και 2.
Ζ1: Η αξία της ιστορικής γνώσης συντελεί:
- Στην κατανόηση του ήδη υπάρχοντος κοινωνικού περιβάλλοντος και του παρόντος.
- Στην ανάπτυξη της αυτογνωσίας του ανθρώπου.
- Στην αποφυγή των σφαλμάτων του παρελθόντος.
- Στη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων, στην άσκηση της αντίληψης και της κριτικής ικανότητας, στη δυνατότητα αξιολόγησης, καθώς και στη διαμόρφωση προσωπικής γνώμης και άποψης.
- Στην ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης και συγκρότησης της εθνικής φυσιογνωμίας.
- Στη διαφύλαξη της ανθρώπινης δημιουργίας και των ανθρωπίνων κατακτήσεων (η ιστορία παρέχει πρότυπα προς μίμηση, διδάσκει την τέχνη, τον πολιτισμό, λειτουργεί ως πηγή έμπνευσης για τους νεότερους) .
- Στην προφύλαξη των κοινωνιών από φαινόμενα ρατσισμού και μισαλλοδοξίας, καθώς η αντικειμενική παρουσίαση της ιστορίας αναδεικνύει την ιστορική αλήθεια και τα κοινά στοιχεία που ενώνουν τους λαούς.
Ζ2: Βιωματικοί τρόποι για την ανάπτυξη του ενδιαφέροντος για το ιστορικό παρελθόν.
- Παρακίνηση του νέου από το οικογενειακό περιβάλλον για ενασχόληση με θέματα που άπτονται της ιστορίας και παράδοσης του κάθε έθνους: συζήτηση των γονέων με τα παιδιά για θέματα ιστορικού ενδιαφέροντος, επισκέψεις και οικογενειακές εκδρομές σε χώρους ιστορικής μνήμης.
- Διοργάνωση εκδηλώσεων μνήμης αναφερόμενων σε ιστορικά γεγονότα και συμμετοχή των πολιτών σε αυτές.
- Παρακολούθηση ιστορικών ντοκιμαντέρ σχετικών με ιστορικά γεγονότα και θέματα, καθώς και μελέτη ιστορικών εγχειριδίων εκτός αυτών που διδάσκονται στις σχολικές τάξεις.
- Επαφή με την παράδοση και τη λαογραφία του κάθε έθνους και του κάθε τόπου αντίστοιχα ( ενίσχυση των πολιτιστικών συλλόγων σε κάθε δήμο).
- Σχολικές εκδρομές που αφορούν σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, συζήτηση στην συνέχεια μέσα στην τάξη και ανάθεση εργασιών στους μαθητές.
Επίλογος: Ανακεφαλαιωτική αναφορά στην αξία της ιστορίας για τους λαούς και προτροπή για το χρέος απόκτησης ιστορικής συνείδησης
ΚΑΛΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ !!!
