Του Γιάννη Σπυρούνη
Είναι γνωστό και αποτελεί θέμα συζήτησης πολλών δεκαετιών το ότι ο Πύργος είναι ίσως η μοναδική πόλη, που δεν διαθέτει ιερό ναό για τον εορτασμό του Πολιούχου του Αγίου Χαραλάμπους. Ζήτημα που απασχολεί τους πιστούς και που ως λύση έχει προταθεί η ανέγερση νέου εμβληματικού ιερού ναού για τον Πολιούχο σε θέση στις παρυφές της πόλης, που για πολλούς μειώνει τη μεγαλοπρέπεια που θα πρέπει να έχει ο Πολιούχος και μοιάζει σαν “εξόριστος” σε μια άκρη.
Το θέμα αυτό, της δημιουργίας ενός ναού αφιερωμένου στον Πολιούχο του Πύργου, απασχολεί τους κατοίκους της πόλης από τα επαναστατικά χρόνια. Η οικογένεια του Χαράλαμπου Βιλαέτη έχει διαδραματίσει ρόλο στην επικράτηση του Αγίου Χαραλάμπους ως Πολιούχου, αφού φέρεται να κατασκεύασε και το φερώνυμο ναΰδριο.
Μια άγνωστη στους περισσότερους επιστολή των “Αγιοχαραλαμπιτών”, των ενοριτών του Πολιούχου δηλαδή Αγίου Χαραλάμπους, από το 1834, που εντόπισε συμπολίτης μας στο Γενικό Αρχείο του Κράτους, έρχεται να συμπληρώσει τα κενά που υπάρχουν στην ανέγερση του Ιερού Ναού της Αγίας Κυριακής και τη διασύνδεση με τον Άγιο Χαράλαμπο που γιορτάζει στο συγκεκριμένο χώρο η πόλη, ως Πολιούχο.
Βέβαια ο ιστορικός Ιωάννης Βορβίλας στο βιβλίο του για τον Πολιούχο του Πύργου Άγιο Χαράλαμπο το 2002, περιγράφει πολλά ιστορικά στοιχεία και από εκεί αντλήσαμε πληροφορίες και για το ρεπορτάζ μας, αλλά με τη βοήθεια του εφημέριου του Ι.Ν. Αγίας Κυριακής, π. Βασίλειου Λαγκαδινού, εστιάσαμε στην επιστολή που προαναφέραμε αλλά και σε στοιχεία που δείχνουν πως οι κάτοικοι του Πύργου ξεκίνησαν την ανέγερση Ιερού Ναού αφιερωμένου στον Άγιο Χαράλαμπο, αλλά τα πρώτα χρόνια του 1900, προφανώς ο ναός αυτός αφιερώθηκε στην Αγία Κυριακή.
Από τα χρόνια της Επανάστασης
Είναι γνωστό πως ο Πύργος έχει χτιστεί και αναπτυχθεί με βάση εφτά λόφους. Την θέση “Τυροκομίστρα” στο Α’ Κοιμητήριο, τη θέση “Κοκκινόχωμα” στη Δεξαμενή, την θέση “Αχιβάδα” στον Ι. Ν. Αγίου Αθανασίου, τη θέση “Επαρχείο” στην κεντρική πλατεία, το ύψωμα ανάμεσα στις πλατείες Αυγερινού και Κύπρου, τη θέση Ανεμόμυλος από τον Ι.Ν. Αγίου Διονυσίου έως το “Μανωλοπούλειο” και τέλος την “Αγιοχαραλαμπόρουγα” όπου δεσπόζει σήμερα ο Ι.Ν. Αγίας Κυριακής. Όπως αναφέρει και ο κ. Βορβίλας οι πρώτοι οικιστές του Πύργου οι Αχόλοι και οι Βιλαεταίοι, μέλη οικογενειών από την Ήπειρο άρχισαν να δημιουργούν τις πρώτες γειτονιές της πόλης…
Το 1825 οι ορδές του Ιμπραήμ Πασά καταφτάνουν στην Πελοπόννησο και ανάμεσα στις περιοχές που καταστρέφουν είναι και ο Πύργος. Το ναΰδριο του Αγίου Χαραλάμπους, χτισμένο περί τον 17ο αιώνα στη θέση που γνωρίζουμε και σήμερα, θα υποστεί τότε μεγάλες καταστροφές. Ωστόσο οι “Αγιοχαραλαμπίτες” μετά το πέρασμα του Ιμπραήμ θέλουν να διατηρήσουν ζωντανή την πίστη τους, το όπλο της ψυχής τους και με όσα μέσα και δυνάμεις έχουν, προχωρούν στην ανακατασκευή του ναού.
Όμως με την πάροδο των ετών ο πληθυσμός του Πύργου αυξάνεται, οι πιστοί δεν χωρούν στο ναό. Η θέση κοντά στα Κανούλια και την περιοχή της Αγίας Βαρβάρας που είναι λιμνώδης, ιδιαίτερα το χειμώνα - που εορτάζεται και η μνήμη του Αγίου Χαραλάμπους - καθιστά προβληματική την προσέγγιση από τους πιστούς…
Το 1834, αφού δεν βρίσκουν άλλη λύση, οι “Αγιοχαραλαμπίτες”, αποφασίζουν να απευθυνθούν στον Βασιλικό Έπαρχο της Ηλείας για να ζητήσουν την άδεια του, προκειμένου να αναγείρουν νέο ναό για τον Άγιο Χαράλαμπο.
Εξηγούν στην επιστολή τα προβλήματα που υπάρχουν για τον εκκλησιασμό των πιστών και προτείνουν ο νέος ναός να ανεγερθεί επί των ερειπίων του Ιερού Ναού της Αγίας Κυριακής (στη σημερινή θέση) - που προφανώς είχε καταστραφεί προγενέστερα από άλλη επιδρομή Τούρκων ή Τουρκαλβανών, πιθανότατα το 1821, χρονολογία που είχε καταστραφεί και πάλι το ναΰδριο του Αγίου Χαραλάμπους, σύμφωνα και με τα στοιχεία του Ιωάννη Βορβίλα.
Την επιστολή προς τον Βασιλικό Έπαρχο Ηλείας, συντάσσει ο Βασίλειος Γιαννόπουλος και υπογράφουν πρώτοι οι ιερείς της εποχής Γεώργιος Οικονόμου, Νικόλαος Βλαχοχρήστος, Χαράλαμπος Βλαχοχρήστος και ο Πρωτόπαππας Αναστάσιος Λυρής. Ακολουθούν περισσότερες από 130 υπογραφές πιστών - ενοριτών, που υποστηρίζουν το αίτημα.
Η εξέλιξη φανερώνει πως η άδεια από τον Βασιλικό Επίτροπο Ηλείας δίδεται και ξεκινά μετά από λίγο η κατασκευή του Ιερού Ναού που θα φέρει το όνομα του Πολιούχου του Πύργου.
Σύμφωνα με τις καταγραφές του Ιωάννη Βορβίλα, αναφέρεται ότι ο τότε Πρωτοπρεσβύτερος του ναού Ανδρέας Ανδριανόπουλος σημειώνει πως ο ναός αρχίζει να χτίζεται προς τιμήν του Αγίου Χαραλάμπους. Σε επίσκεψη του Βασιλιά, ο Όθωνας βλέπει το 1840 αποπερατωμένο τον Ιερό Ναό. Μάλιστα καταγράφονται από τότε λεπτομέρειες του ναού, όπως η μεγάλη μαρμάρινη πλάκα με σκαλισμένο τον δικέφαλο αετό με στέμμα, που βρίσκεται και σήμερα στο μέσο του δαπέδου του ναού.
Η εναλλαγή των ιερών εικόνων στο τέμπλο
Στο υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο που θαυμάζουμε όλοι έως σήμερα, φαίνεται πως έχουν γίνει αλλαγές. Με βάση τις αρχές της ελληνορθόδοξης εκκλησίας, δίπλα στην εικόνα της Παναγίας τοποθετείται πάντα η εικόνα του Αγίου που φέρει το όνομα του ο ναός και στο κάτω μέρος, αποτυπώνεται μια χαρακτηριστική στιγμή από την ζωή του. Σήμερα στη θέση αυτή βρίσκεται η εικόνα της Αγίας Κυριακής, όμως από κάτω αποτυπώνεται το μαρτύριο του Αγίου Χαραλάμπους, του οποίου η εικόνα έχει μεταφερθεί στην επόμενη θέση. Κάτω από την εικόνα του Αγίου Χαραλάμπους, στο τέμπλο υπάρχει εικόνα σχετική με την Αγία Κυριακή.
Το τέμπλο κατασκευάστηκε το 1859 και πάνω από την Ωραία Πύλη, η επιγραφή που υπάρχει μαρτυρά πως αποτελεί δωρεά της ενορίας του Αγίου Χαραλάμπους. “Η ενορία του Αγίου Χαραλάμπους προσέφερε το παρόν τέμπλεον επιτροπεύοντος Διογένους Λεονταρίου, έργον εστί Χριστοδούλου Γεωργίου εξ Ιωαννίνων εν Πύργω τη 12 Μαΐου 1859”…
Η επιρροή των Γορτύνιων
Η κάθοδος των Γορτύνιων στην Ηλεία και τον Πύργο, ιδίως από την Δημητσάνα και τα Τρόπαια, αλλά και άλλες περιοχές, αλλάζει τα δεδομένα στην πρωτεύουσα της Ηλείας. Και το “λόμπι” των Γορτύνιων θα επιδράσει και στην τελική ονομασία του Ιερού Ναού της Αγίας Κυριακής, καθώς στη Δημητσάνα, Μητροπολιτικός είναι ο Ιερός Ναός της Αγίας Κυριακής και σύμβολο της Γορτυνίας.
Το 1882 κατασκευάζεται και η πρώτη καμπάνα του ιερού ναού, που υπάρχει έως σήμερα στο κωδωνοστάσιο και φέρει ανάγλυφη περιγραφή “Κώδων Ιερού Ναού Αγίου Χαραλάμπους και Αγίας Κυριακής”.
Όμως καρτ ποστάλ του 1905, από έναν Γερμανό περιηγητή της εποχής, που απεικονίζει το εντυπωσιακό τέμπλο του ναού, δείχνει πως έως τότε η εικόνα του Αγίου Χαραλάμπους βρισκόταν στην αρχική της θέση δίπλα στην εικόνα της Παναγίας. Εκτιμάται πως η τελική αλλαγή στον Ιερό Ναό από τον Άγιο Χαράλαμπο στην Αγία Κυριακή, πραγματοποιήθηκε περί τα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 1910…
Ο εορτασμός του Αγίου Χαραλάμπους συνεχίζει να πραγματοποιείται έως τα μέσα της δεκαετίας του 1920 στο φερώνυμο ναΰδριο και έπειτα με τον τρόπο που γνωρίζουμε σήμερα στον Ι.Ν. Αγίας Κυριακής.
