Ακρίβεια στα τρόφιμα: Απαιτούνται μέτρα για να μην ξεχάσουμε τη μεσογειακή διατροφή

Σε ένα χρόνο τα νοικοκυριά αυξήσαν 40% τις δαπάνες για ταχυφαγεία και ντελίβερι. Παράλληλα, μειώνεται η κατανάλωση σε φρέσκα και υγιεινά τρόφιμα, όπως τα φρούτα και τα λαχανικά. Τις πταίει;

Ήταν μια φορά και έναν καιρό η … μεσογειακή διατροφή. Αυτό θα λέμε σύντομα στα παιδιά μας, αν δεν το λέμε ήδη στους εαυτούς μας. Τα στοιχεία της έρευνας του ΙΕΛΚΑ για τα τρόφιμα, εν όψει της παγκόσμιας ημέρας διατροφής της 16 Οκτωβρίου είναι αποκαλυπτικά:

Από το 2009 ως σήμερα έχουν αυξηθεί κατά 184% οι ετήσιες δαπάνες για πρόχειρο φαγητό σε ταχυφαγεία και φαγητά σε πακέτο. Μόνο το 2023 οι δαπάνες για fast food και delivery αυξήθηκαν σχεδόν 40%.

Αντίστοιχα, ενώ την τελευταία 15ετία η ετήσια κατά κεφαλήν δαπάνη των νοικοκυριών σε είδη διατροφής από τα σουπερμάρκετ έχει αυξηθεί πάνω από 10%, η κατανάλωση σε προϊόντα που θεωρούνται «πυλώνες» της μεσογειακής διατροφής συνεχώς μειώνεται.

Η κατά κεφαλήν κατανάλωση σε φρέσκα φρούτα έχει μειωθεί κατά 11%, περίπου 10 κιλά λιγότερο ανά άτομο.

Η μείωση είναι ακόμα μεγαλύτερη στα παραδοσιακά ελληνικά φρούτα, όπως τα πορτοκάλια και τα μήλα (-24% και -34% αντίστοιχα). Η πτώση συγκρατείται από την αύξηση της κατανάλωσης σε εισαγόμενα φρούτα όπως οι μπανάνες (42%).

Πιο βελτιωμένη είναι η εικόνα στα λαχανικά, με μείωση της κατανάλωσης σε ποσότητα κατά -1%. Όμως κι εδώ, η κατανάλωση σε ντόπια προϊόντα που κάποτε αποτελούσαν τη βάση της ελληνικής κουζίνας, όπως οι τομάτες έχει μειωθεί κατά -28%. Ακόμα και η ταπεινή πατάτα, έχει μειωθεί σε κατανάλωση κατά -25%.

Το ίδιο διάστημα, οι δαπάνες των νοικοκυριών για λαχανικά και φρούτα έχουν αυξηθεί κατά 35% και 14% αντίστοιχα. Με άλλα λόγια ξοδεύουμε περισσότερα χρήματα, για πολύ μικρότερες ποσότητες.

Χάνει έδαφος η μεσογειακή διατροφή

Σε σχέση με την περίοδο πριν τη δημοσιονομική κρίση, τρώμε λιγότερο ψωμί, αλλά περισσότερα ζυμαρικά. Καταναλώνουμε πολύ λιγότερο κόκκινο κρέας (-34%, κάτι που μπορεί να θεωρηθεί και καλό για τη υγεία) και περισσότερο κοτόπουλο (22%). Πολύ λιγότερα ψάρια (-32%), αλλά σχεδόν τριπλάσια αυγά (198%).

Το χειρότερο είναι ότι ενώ έχει μειωθεί σημαντικά η κατά κεφαλήν κατανάλωση σε ελαιόλαδο (-35%), έχει σχεδόν διπλασιαστεί η κατανάλωση σε βούτυρο (98%).

Το ΙΕΛΚΑ αξιολογεί ως ανησυχητική τη μείωση της κατανάλωσης φρέσκων φρούτων και λαχανικών στην Ελλάδα, καθώς δείχνει ότι απομακρυνόμαστε από τα πρότυπα της μεσογειακής διατροφής,

Οι προτάσεις για μείωση του ΦΠΑ σε βασικά είδη διατροφής, όπως το ελαιόλαδο, επανέρχονται στην επικαιρότητα

Αντίθετα, τονίζει ότι στην Ισπανία και την Ιταλία, τα φρούτα και λαχανικά παραμένουν σταθερά βασικά τρόφιμα.

Η μείωση αυτή στην Ελλάδα μπορεί να οφείλεται στις αυξήσεις των τιμών, τη σπατάλη τροφίμων στο παρελθόν ή στις αλλαγές στις διατροφικές προτιμήσεις, σημειώνει η έρευνα του Ινστιτούτου.

Στα θετικά, από πλευράς υγείας, είναι ότι καταναλώνουμε περισσότερα όσπρια (50%), μειώνουμε το πλήρες γάλα (-22%) και αυξάνουμε το αποβουτυρωμένο κατά 88%.

Από το 2009 ως σήμερα έχουν αυξηθεί οι δαπάνες των νοικοκυριών για όλες τις κατηγορίες υδατανθράκων: 19% για το ρύζι, 23% για το ψωμί, 24% για τα ζυμαρικά. Οι αντίστοιχες αυξήσεις δαπανών σε ετήσια βάση (2022-23) κυμαίνονται από 5% ως 10%.

Μέσα στο 2023 ξοδέψαμε περισσότερα χρήματα για όλες τις κατηγορίες τροφίμων – πλην της μαργαρίνης – με τις μεγαλύτερες αυξήσεις δαπανών να αφορούν το ελαιόλαδο (28%) και τα αμνοερίφια (68%). Η αύξηση δαπανών για το ελαιόλαδο είναι υποπολλαπλάσια του πληθωρισμού, καθώς μέσα σε ένα χρόνο η κατανάλωση μειώθηκε κατά 7%.

Αντιφατική συμπεριφορά

Τα στοιχεία του ΙΕΛΚΑ αποτυπώνουν μια αντιφατική διατροφική συμπεριφορά, που δεν ερμηνεύεται μόνο με οικονομικούς όρους.

Από τη μία το ελληνικό νοικοκυριό περιορίζει τις ποσότητες των αγορών τροφίμων, για να ανταποκριθεί στις αυξημένες τιμές. Από την άλλη ξοδεύει περισσότερα χρήματα σε ανθυγιεινές διατροφικές επιλογές, λόγω ταχύτητας και ευκολίας.

Ο περιορισμός στην κατανάλωση ζωϊκών πρωτεϊνών και γαλακτοκομικών πλούσιων σε λιπαρά μπορεί να συνδέεται με μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση για την υγεία και το περιβάλλον. Από την άλλη η μείωση της κατανάλωσης φρέσκων υγιεινών τροφίμων, φτωχαίνει την ποιότητα της διατροφής.

Υπό αυτό το πρίσμα, οι προτάσεις για μείωση του ΦΠΑ σε βασικά είδη διατροφής, όπως το ελαιόλαδο, επανέρχονται στην επικαιρότητα. Όχι μόνο ως μέτρο για την αποκλιμάκωση του πληθωρισμού, αλλά και ως παράγοντας ενθάρρυνσης των νοικοκυριών να καταναλώνουν φρέσκα και υγιεινά τρόφιμα, αντί για επεξεργασμένα και ανθυγιεινά.

Άλλωστε, σύμφωνα με τον ορισμό της Διεθνούς Οργάνωσης Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ, η αύξηση της παχυσαρκίας, λόγω της κατανάλωσης υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων, πλούσιων σε θερμίδες αλλά χαμηλών σε θρεπτικά συστατικά, είναι η άλλη όψη του υποσιτισμού, και αποτελεί επίσης συνέπεια της επισιτιστικής ανασφάλειας.

Οι προτάσεις της ΟΚΕ για την ακρίβεια στα τρόφιμα

Η γνωμοδότηση της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής για την καταπολέμηση των επιπτώσεων της ακρίβειας αφιερώνει ειδικό κεφάλαιο για την ακρίβεια στα τρόφιμα.

Η ΟΚΕ επιβεβαιώνει ότι «η διατήρηση του υψηλού ρυθμού πληθωρισμού βασικών αγαθών, όπως είναι τα τρόφιμα, επιβαρύνει το κόστος διαβίωσης των πιο ευάλωτων νοικοκυριών, καθώς ένα μεγάλο μέρος του εισοδήματος τους δαπανάται στην αγορά αγαθών της συγκεκριμένης κατηγορίας».