Η τέχνη του Βιτρώ: Όταν το γυαλί φωτίζει την ζωή

Vitraux, Βιτρώ ή Υαλογραφία. Όπως και να το προφέρουμε ή να το γράψουμε η αξία του θα είναι πάντα διαχρονική. Μια τέχνη, που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Έγχρωμο γυαλί που παράγει ένα σχέδιο ή ζωγραφισμένο γυαλί που «φιλοξενεί» όλο το φως και το διαχέει στο χώρο δημιουργώντας μια απόκοσμη ατμόσφαιρα. Ίσως γι’ αυτό τα βιτρώ κοσμούσαν ανέκαθεν πολύχρωμους φεγγίτες Καθεδρικών ναών της Ευρώπης. Σήμερα είναι μια τεχνική που θα τη δούμε σε σπίτια και σε καταστήματα. Σε παράθυρα αλλά και διακοσμητικά αντικείμενα. Σε όποιο μέγεθος ή χρωματισμούς, ένα βιτρώ είναι πάντα διαχρονικό και η μοναδικότητα της μορφή του, το κάνει  να ξεχωρίζει ανάμεσα σε άλλα είδη τέχνης.

Η λέξη Βιτρώ, είναι γαλλική (Vitrail, Vitraux) και καθορίζει μια σύνθεση, που αποτελείται από χρωματιστά η ζωγραφιστά κομμάτια γυαλιού, που είναι συνδεμένα μεταξύ τους με βέργες από μολύβι. Η μολυβένια βέργα, εκτός από τον συνδετικό της ρόλο, τονίζει το θέμα της εικόνας ή του σχεδίου, που αποτυπώνουμε στο βιτρώ, δίνοντας ιδιαίτερη σαφήνεια στη σύνθεση και τα χρώματα.

Τα βιτρώ από το ξεκίνημά τους μέχρι σήμερα έχουν αλλάξει μορφή, σίγουρα όμως εξακολουθούν να μαγεύουν σε όποιο χώρο και αν βρίσκονται και με όποια μορφή, από λάμπα και παράθυρο μέχρι  πίνακα, διακοσμητικό αντικείμενο ή  θρησκευτική εικόνα.

freepik

Μια τέχνη που η «γέννησή» της χάνεται στα βάθη των αιώνων

Ως τεχνική, διαθέτει μακρά ιστορία, με σημαντικές διαφοροποιήσεις, τόσο ως προς την ίδια την τεχνική όσο και ως προς την θεματολογία. Το βιτρώ είναι μια πολύ παλιά τεχνική η οποία εξελισσόμενη στο χρόνο έφτασε ως τις μέρες μας για να μας χαρίσει -μέσα από πολλές πρακτικές εφαρμογές- καλαισθησία και λειτουργικότητα.

Η προϊστορία του βιτρώ αρχίζει από την 3η χιλιετία π.Χ., όταν το γυαλί είναι ήδη γνωστό ως αυτοτελές υλικό στην Αίγυπτο και στην Μεσοποταμία και επίσης γνωστή είναι και η τεχνική του βαψίματος του γυαλιού. Είναι σήμερα γνωστό ότι στην αρχαία Αίγυπτο επεξεργάζονταν το γυαλί με επιδεξιότητα και ότι οι Άραβες έφτιαχναν τζαμιλίκια, συνδεδεμένα με γύψο ενισχυμένο με φυτικές ίνες και σίδερο, "κλώστρα" όπως αναφέρονται, πολύ πριν επιδράμουν οι Φράγκοι, με πρόφαση το Άγιο Δισκοπότηρο, και τα οικειοποιηθούν.

Στην αρχική χριστιανική περίοδο (300-750 μ.Χ.), το γυαλί μαζί με το αλάβαστρο εμφανίζεται στο άνοιγμα των παραθύρων και μάλιστα μέσα σε πλαίσια ξύλινα, μαρμάρινα, μεταλλικά ή γύψινα.

Τον 9ο αιώνα μ.Χ. κατασκευάστηκε στην Αλσατία ένα βιτρώ, που απεικονίζει την κεφαλή του Χριστού και είναι μια δημιουργία που σώζεται μέχρι και σήμερα.

Στο Βυζάντιο συναντούμε στις εκκλησίες το γυαλί τοποθετημένο στα ανοίγματα των παραθύρων. Ο ισλαμικός κόσμος υιοθετεί την χριστιανική παράδοση του Βυζαντίου και εμπλουτίζει τα ανοίγματα των ναών του με γυάλινα περίτεχνα γεωμετρικά μοτίβα, ή παραστάσεις δένδρων και λουλουδιών που περιβάλλονται από χρωματιστά γυαλιά.

Οι Σταυροφόροι έφεραν στην Ευρώπη τα "υαλοστάσια", γύρω στον 10^ο αιώνα και αμέσως επέφεραν μια επαναστατική καινοτομία... το μολύβι! Ο ενισχυμένος γύψος ήταν πολύ παχύς σαν συνδετικό υλικό των χρωματιστών γυαλιών και παρόλο που οι Άραβες έκαναν "αραβουργήματα" μ' αυτόν για να του δώσουν χάρη κι αλαφράδα, ήταν περιοριστικός στη δημιουργία κομψών παραστάσεων. Ο λόγος που ήταν απαραίτητο κάποιο υλικό να συνδέει τα χρωματιστά ή και ζωγραφισμένα γυαλιά μεταξύ τους είναι ότι τα υλικά που χρησιμοποιούσαν για να χρωματίσουν ή να ζωγραφίσουν το γυαλί ήταν οξείδια μετάλλων. Αυτά είναι διαφορετικά για κάθε χρώμα και έπρεπε να ψηθούν σε διαφορετικές θερμοκρασίες. Αναγκαστικά λοιπόν τα διάφορα χρώματα έπρεπε να ψηθούν ξεχωριστά.

Στην Ευρώπη το βιτρώ βρίσκεται στο ζενίθ του κατά την Γοτθική περίοδο (1130-1330 μ.Χ.). Οι εκκλησίες γοτθικού ρυθμού αποκτούν τα πρώτα αριστουργηματικά βιτρώ. Από την Γαλλία επηρεάζονται η Αγγλία και η Γερμανία και αργότερα τον 13ο αιώνα έχουμε πιο τέλεια σχήματα και έργα πολύ μεγαλύτερα. Στη διάρκεια του Μεσαίωνα οι λεπτομέρειες αυτής της τέχνης ήταν επτασφράγιστο μυστικό, γνώστες του οποίου ήταν μόνο οι μυημένοι στις σχετικές συντεχνίες. 

Κατά την περίοδο της Αναγέννησης, παρατηρείται και απεικόνιση πολλών πορτρέτων, κυρίως Βασιλέων. 

wirestock

Το βιτρώ στην Ελλάδα και τη σύγχρονη Ευρώπη

Στον Ελλαδικό χώρο δεν έχουμε βιτρώ γοτθικού τύπου και ότι αναφέρεται ως βιτρώ, δεν είναι παρά φεγγίτες σε ναούς.

Από τους Άραβες, λόγω εμπορικών σχέσεων, εμπνεύστηκαν οι κατασκευαστές σε πόλεις της Κεντρικής και Β. Ελλάδας και έτσι βλέπουμε φεγγίτες αρχοντικών, να διακοσμούνται με χρωματιστά γυαλιά με Ελληνικό χαρακτήρα, ή χαρακτηριστικά μοτίβα ανατολίτικου μπαρόκ. Σπανιότερα είναι τα ελληνικά σχέδια όπως σταυροί, ή δικέφαλοι αετοί (μοναστήρια του Άθω).

Τον 19ο αιώνα η Γαλλία, η Ολλανδία, η Γερμανία όπως και άλλες χώρες αρχίζουν να χρησιμοποιούν το βιτρώ ως διακοσμητικό στοιχείο και στα απλά σπίτια.

Στη διάρκεια του 20^ού αιώνα, πρωτοπόροι καλλιτέχνες σαν τον Louis Comfort Tiffany, τον John La Farge, τον William Morris κι άλλους, απελευθέρωσαν ολοκληρωτικά την τέχνη αυτή από στοιχεία όπως τα υλικά, οι τεχνικές, η φιλοσοφία και γενικότερα κάθε τι που αποτελούσε μέρος της διαδικασίας, απεγκλωβίζοντας τα βιτρώ από ένα φορμαλισμό που δεν άφηνε περιθώρια στην αυθεντική δημιουργία.

Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο τα μοντέρνα υλικά εισέβαλαν ορμητικά στο χώρο της διάφανης δημιουργίας εντάσσοντας αυτή την τέχνη στον ευρύτερο χώρο της Art Glass. Έτσι ατσάλι, μπετόν, ξύλο, πλεξιγκλάς, φάιμπεργκλας, οξέα, ψυχρά σμάλτα, ακτινογραφίες και φωτογραφικά φίλμ, ψηφιακά επεξεργασμένες διαφάνειες, beveled glass, αναγλυφοτυπίες, etching και αμμοβολές έγιναν μεταξύ άλλων τα υλικά και τα μέσα που υπηρέτησαν αυτή την τέχνη.

Τα τελευταία χρόνια τα βιτρώ τοποθετούνται σε όλο και περισσότερους χώρους από οικίες έως δημόσια κτίρια. 

Κεντρική φωτογραφία: Hiruni Kavindi